39-انواع خویشاوندی از نگاه قرآن کریم ، کدام است ؟

پاسخ:

• خداوند در آیه 54 سوره ی فرقان می فرماید : وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدیراً : او ( خداوند) کسی است که از آب ( نطفه ) بشری را آفرید ، و آن را دارای نَسَب و سبب قرار داد و پروردگار تو توانای بر هر چیز است . در این آیه ی از قرآن ، خداوند به دو نوع از خویشاوندی اشاره می نماید ، یکی خویشاوندی نسبی است ، که این نوع خویشاوندی از طریق ولادت حاصل می شود و نوع دیگر ، خویشاوندی از طریق ازدواج است (1) برخی از مفسّرین گفته اند : رابطه ی نسبی از طریق فرزندان پسر تحقّق پیدا می کند و رابطه ی سببی از طریق فرزندان دختر و از طریق ازدواج حاصل می شود (2)  و گاه ممکن است که رابطه ی نسبی و سببی در یک نفر جمع شود مثلاً حضرت علی علیه السلام با پیامبر صلی الله علیه و آله ، هم رابطه سببی دارد چون پسر عموی حضرت است و هم رابطه ی سببی دارد چون داماد پیامبر(ص) می باشد (3)
• البته نوع دیگری از خویشاوندی است که از طریق شیر خوردن حاصل می شود که به آن خویشاوندی رضاعی گفته می شود ، بنابر این، زنى که کودکى را با شرایطى خاص شیر داده، مادرِ بچه ، و شوهر او  ، پدر وى به شمار مى‌روند؛ چنان که پدر و مادر آن دو، پدربزرگ و مادربزرگ کودک؛ فرزندان آنها، برادران و خواهران وى و برادران و خواهران آن دو، عمو، دایى، خاله، و عمه رضاعى بچه محسوب مى‌گردند.خویشان رضاعى در حرمت ازدواج مانند خویشان نسبى‌اند (4)

----------------

1-تفسیر الکاشف، ج‏5، ص: 476

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 369

3-أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏9، ص: 639

4-فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام؛ ج‌3، ص: 538

38-آیا فرزند ناصالح  می تواند بر والدین خویش تأثیر منفی داشته باشد ؟

پاسخ :

خداوند در سوره ی کهف آیه ی 80 از جوانی سخن می گوید که دارای پدر و مادر با ایمانی بوده است ، و ایمان این پدر و مادر در نزد خداوند با ارزش بوده است ، و بیم این می رفته که این فرزند در آینده بر والدین خویش تأثیر منفی بگذارد و آنان را به مسیر کفر بکشاند ، و خداوند برای اینکه ایمان والدین محفوظ بماند ، توسط یکی از اولیاء خود جان آن فرزند را می گیرد ، و بجای او ، فرزند پاک و مهربانی را نصیب آن پدر و مادر می گرداند ، تا هم ایمان والدین ثابت بماند و هم این فرزند ، منشأ خیر و برکتی در آینده برای آنها شود (1) طبق این آیه و تجربه بشری ، ثابت شده که همانگونه که والدین می توانند بر فرزند خویش تاثیر بگذارند ، فرزندان نیز ممکن است بر والدین خویش تاثیر داشته باشند که این تاثیر گاه مثبت است و گاه منفی .

 همانگونه که این موضوع را در مورد زبیر ، مشاهده می کنیم که در آغاز در مسیر اهل بیت (ع) بوده ، تا اینکه پسر او باعث انحراف پدر می گردد (2) و در جنگ جمل در مقابل امیر المؤمنین (ع) می ایستد و با امام (ع)  می جنگد ، که در اینجا فرزند از لحاظ سیاسی و عقیدتی ، تأثیر منفی بر پدر می گذارد و او را از راه مستقیم خارج می سازد ، و در زمان ما نیز در عرصه های مختلف اجتماعی این موضوع بارها مشاهده شده که فرزندان تاثیر منفی بر والدین داشته اند ، که لازم است از چنین انحرافات و بد عاقبتی به خداوند پناه برد .

--------------------

1-وَ أَمَّا الْغُلامُ فَکانَ أَبَواهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشینا أَنْ یُرْهِقَهُما طُغْیاناً وَ کُفْراً : اما نوجوان ، والدین با ایمانی داشت و نگران بودیم ، آن دو را به راه طغیان و کفر بکشاند ؛  

فَأَرَدْنا أَنْ یُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَیْراً مِنْهُ زَکاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً  : پس خواستیم که پروردگار آن دو ، فرزندی پاک تر و با محبت تر را نصیب آندو گرداند .

2- حکمت 453 نهج البلاغه ( رک : شرح‏ نهج‏ البلاغة(السید عباس ‏الموسوی)، ج 5    ، صفحه‏ ى 527)

 37-چه عاملی تضمین کننده دوام زندگی مشترک است ؟

پاسخ :

• قرآن کریم در سوره ی روم آیه ی 21 می فرماید : وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ : از نشانه های خداوند این است که از جنس شما انسان ها ، برای شما همسرانی را آفریده تا ( در کنار آنها) آرامش یابید ، و میان شما ، مهربانی و رحمت قرار داده که در اینها نشانه هایی برای گروهی است که اندیشه می کنند .
• همانگونه که در این آیه ی شریفه مشاهده می شود ، هدف از داشتن همسر ، دست یابی به آرامش و انس و الفت میان آنهاست که این یک نیاز روانی و عاطفی برای انسان است ، و این نیاز ، با دوستی و محبت و عشق و وفاداری میان آنها تداوم می یابد ، لذا خداوند می فرماید میان دو همسر، این دوستی و محبت قرار داده شده است ، لذا این علاقه باید دو سویه باشد ، نه یک سویه ، بنابراین اگر علاقه فقط یک طرفه باشد و در طرف مقابل چنین علاقه ای نباشد ، دوام زندگی مشترک با اختلال مواجه می شود ، و علاوه لازم است این علاقه در دو طرف از یک تعادلی برخوردار باشد به این معنا که لازم نیست دوستی و محبت میان دو همسر ، دقیقاً مساوی باشد ، بلکه لازم است فاصله زیادی با یکدیگر نداشته باشد ، مثلاً یکی نود درصد همسر خود را دوست داشته باشد و دیگری ده درصد ، که در اینجا تعادلی میان آنها نیست و ممکن است زندگی آنان به سردی گرایش پیدا نماید .

 36-چرا حضرت شعیب علیه السلام ، حضرت موسی علیه السلام را به عنوان داماد خود انتخاب نمود ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم بخشی از سرگذشت حضرت موسی علیه السلام را در سوره ی قصص نقل می کند که حضرت موسی (ع) از دست فرعونیان گریخته بود و به سرزمینی به نام مدین که حضرت شعیب (ع) در آنجا اقامت داشت وارد می شود ، در آنجا مشاهده می کند که مردانی گوسفندان خود را برای آب دادن به محل آبی آورده بودند و هر کدام بر دیگری در آب دادن سبقت می گیرند ، و در این میان دو دختر ، در کناری ایستاده و منتظر بودند که آن مردان از آب دادن گوسفندان خود فارغ شوند ، تا آنان نیز به گوسفندان خود آب دهند ، حضرت موسی (ع) که این وضعیت را مشاهده می کند با غیرتی که داشته به جلو می رود و یک تنه با دلوی که از آب سنگین بوده ، به تمام گوسفندانِ آن دو دختر آب می دهد و آنان را روانه می سازد ، آن دو دختر که دختران حضرت شعیب(ع) بودند ، به نزد پدر خود رفته و جریان را برای او که در سن پیری بوده نقل می کنند ، حضرت شعیب(ع) نیز خواهان ملاقات با حضرت موسی (ع) می شود
• قرآن کریم در آیه ای نقل می کند که یکی از دو دختر با حالت شرم و حیاء به نزد موسی (ع) می آید و به او می گوید : پدرم می خواهد ، اجر کاری را که برای ما انجام دادی به تو بدهد ، در هر صورت حضرت موسی (ع) به نزد حضرت شعیب(ع) می رود ، و یکی از دو دختر به پدر پیشنهاد می دهد که او را به کار بگیرد زیرا او مردی قوی و امین است (1) ، حضرت شعیب(ع) می گوید : قدرت او را از آب دادن به تنهایی با آن دلو سنگین دانستم ، از کجا امین بودن و مورد اعتماد بودن او را دانستی ، دختر به پدر می گوید ، در بین راه به من گفت ، تو پشت سر من راه بیا و من را راهنمایی کن، زیرا وقتی باد می آید و لباس من کمی کنار می رود ، چشم او به من نیفتد ، از اینجا فهمیدم که او فرد نجیبی است ، حضرت شعیب(ع) وقتی از اوصاف او آگاه می شود ، تمایل پیدا می کند یکی از دو دختر خود را به همسری به او دهد . (2)
• از این داستان می توان این پیام را دریافت کرد که از بهترین صفات برای زنان ، شرم و حیاء و از بهترین اوصاف برای مردان غیرت و توانمندی و امین و مورد اطمینان بودن است که می تواند الهام بخش برای مسلمانان نیز باشد .

----------------------

1-قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمین : یکی از آن دو به پدر گفت ای پدر ، او را به کار بگیر ، زیرا بهترین کسیکه به کار می گیری ، شخص قوی و امین است (قصص/21)

2-رک : تفسیر روان جاوید، ج‏4، ص: 182‏

 35-قرآن کریم چگونه مسلمانان را از اختلاف ، باز می دارد ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می کند که به ریسمان الهی چنگ زنند و از تفرقه و چند دستگی بپر هیزند (1) ، و این ریسمان : همان دین اسلام با مجموعه ی آن از : قرآن و پیامبرصلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام می باشد که عمل به مقتضای آن و رفتار بر اساس تعالیم آنها ، مسلمانان را از گروه گرایی ، جنگ و نزاع و خونریزی بر حذر می دارد ، همانگونه که پیش از اسلام در زمان جاهلیت به دشمنی با یکدیگر می پرداخته و جنگ های طولانی با یکدیگر داشتند (2) ، و اگر امروزه نیز می بینیم ، اختلاف و تفرقه در میان گروهی از آنها جریان دارد به علت فاصله گرفتن از تعالیم حیات بخش اسلام و تفرقه افکنی دشمنان میان آنها و سیاست های شیطانی آنان می باشد .
•  از همین جا می توان گفت همانگونه که اختلاف و تفرقه در جامعه بزرگ مسلمانان ، کاری ناپسند و نکوهیده است ، در میان جامعه کوچکتر مسلمانان یعنی در یک خانواده نیز امری مذموم و ناپسند است ، زیرا تفرقه و اختلاف از جامعه ی کوچک به جامعه بزرگتر سرایت می کند ، لذا آنچه در خانواده مطلوب و پسندیده است اُلفت و یکدلی و یکرنگی میان اعضای آن می باشد که باعث استحکام هر بیشتر خانواده خواهد شد ، و همانگونه که چنگ زدن به ریسمان الهی ، در جامعه ی بزرگِ مسلمانان آنان را از تفرقه و جدایی ، مصون می دارد ، در یک خانواده نیز تمسّک به این ریسمان الهی می تواند جریان داشته باشد که همان رفتار بر اساس تعالیم اخلاقی و رفتاری اسلام برای سلوک بهتر با اعضای خانواده است .

----------------------

1-وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا ( آل عمران/103)

2-رک : مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص: 805

34-نظر قرآن کریم در باره ی پیوندهای خانوادگی چیست ؟

پاسخ : 

• خداوند در قرآن کریم به یکی از نعمت هایی که به انسان عنایت نموده اشاره می کند که آن : داشتن همسر ، فرزند و نوادگان است که اینها اساس جامعه بشری را تشکیل می دهد ، و همکاری و یاری میان آنها ، به ظهور می رسد و به وسیله و یاری آنها می تواند به سعادت دنیا و آخرت خویش دست یابد ، و اگر انسان این رابطه و پیوند تکوینی را که خداوند به او ارزانی داشته نادیده گیرد ، و آن را قطع نموده و کنار بگذارد ، جمع انسانی فرو پاشیده خواهد شد (1) لذا خداوند در قرآن کریم می فرماید : وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنینَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ أَ فَبِالْباطِلِ یُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ یَکْفُرُون‏ : و خداوند از جنس خود شما برای شما همسرانی قرار داد و از همسرانتان ، فرزندان و نوادگانی برای شما پدید آورد و از روزی های پاکیزه به شما روزی داد ( با وجود این نعمت ها آنان ) به باطل ( بت ها ) ایمان می آورند و به نعمت های خداوند کفر می ورزند ؟! (2)
• علاوه بر اینکه در این آیه ی شریفه انسان می تواند ، نقش خانواده ی گسترده و رابطه ای که میان اعضای آن است را مشاهده کند خانواده ای که از پدران و مادران ، فرزندان و پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها تشکیل شده است که همه ی اینها از نعمت های خداوند به انسان می باشد که باید به جنبه های مثبت و سازنده ی آنان توجّه نمود .

  ------------------

1-رک : المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏12، ص: 297

2-نحل/72

 33-آیا در قرآن کریم اشاره ای به حرمتِ سقط جنین شده است ؟

پاسخ :

• خداوند در آیه ی 31 سوره ی اسراء می فرماید : وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً : و فرزندان خود را از ترس گرسنگی و فقر نکشید ، زیرا ما به آنان و شما روزی می دهیم ، همانا کشتن آنها گناهی بزرگ است ، این آیه ی شریفه اشاره به عمل عرب جاهلی دارد که فرزندان دختر خود را از ترس گرسنگی و فقر می کشتند لذا خداوند آنان را از انجام این گناه بزرگ نهی نموده و فرموده  ما روزی رسان به همه ی بندگان هستیم (1) ، مفسرّین به تناسب این آیه سقط جنین را یکی از انواع قتل فرزندان دانسته که عملی حرام و موجب دیه است که در بحث های فقهی به آن اشاره شده است (2)
•  از سوی دیگر برخی از صاحب نظران فلسفه ی حرمت سقط جنین را بر اساس کرامتی ذاتی می دانند که خداوند در آغاز ورود به جهان هستی و حتی پس از مرگ انسان برای او قرار داده است و در این باره می فرمایند : در حقوق بشر از دیدگاه غرب اشاره‌اى به وجود حفظ کرامت و آبروى انسان پس از مرگ او وجود ندارد. در صورتى که براى تحکیم کرامت و حیثیت انسانى تصریح به این حق از ضرورت کامل برخوردار است و با توجه به این حق و حق حیات جنین (که با نظر به حرمت سقط جنین ثابت شده است) اثبات مى‌شود که اسلام، فوق انگیزه‌هاى احساساتى خام و یا اهداف دیگر، واقعا انسان را از آغاز ورود به جهان هستى تا پس از خروج از آن، داراى کرامت و حیثیت ذاتى مى‌داند (3)

--------------------

1-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 290

2-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏3، ص: 306

3- رسائل فقهى (علامه جعفرى)؛ ص: 174

32-آیا وجودِ اسباب مادی برای داشتن فرزند ، برای فرزند دارشدن کافی است ؟

پاسخ :

• خداوند متعال برای داشتنِ فرزند ، مقدّمات و اسبابی را مقدّر فرموده که از جمله آن وجود یک زن و مرد ، و پدر و مادر است که زمینه ی فرزند آوری را فراهم نمایند ، و از سوی دیگر می دانیم هر انسان جدیدی که متولد می شود یک مخلوق و آفریده ی خداوند است ، و پدر و مادر در این میان وسیله ای بیش نیستند  و این خداوند است که به فرزند جسم و روح می بخشد ، لذا می بینیم که برخی از پدر و مادرها ، با اینکه تمایل به داشتن فرزند دارند ، ولی به علل گوناگون نمی توانند بچه دار شوند و حتی دارو ودرمان نیز در این جهت مؤثر واقع نمی شود ، و خداوند بنابر مصلحتی که خود می داند ، به آنان فرزندی عطا نمی کند ، پس آنچه در این جهت تعیین کننده است اراده و خواست خداوند است ، خداوند در قرآن کریم می فرماید : لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَخْلُقُ ما یَشاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُور : حکومت و سلطنت آسمان ها و زمین از آنِ خداوند است ، و آنچه را که بخواهد می آفریند ، به هر کس بخواهد ( و مصلحت بداند ) دختر می بخشد ، و به هر کس بخواهد پسر می بخشد .
• أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً وَ یَجْعَلُ مَنْ یَشاءُ عَقیماً إِنَّهُ عَلیمٌ قَدیرٌ : یا به آنها پسر و دختر با هم می دهد و هر کس را بخواهد ( و صلاح بداند ) نازا قرار می دهد ، (زیرا) خداوند دانا و توانا است . (1)

-------------------

1-شوری /45و 50

31-مقصود از علم خداوند نسبت به آنچه در شکم مادران است ، چیست ؟

پاسخ :

• خداوند در سوره ی لقمان آیه ی 34 می فرماید : وَ یَعْلَمُ ما فِی الْأَرْحامِ : خداوند به آنچه در شکم مادران است ، دانا می باشد ، و در این راستا این سؤال مطرح می شود که دانش بشر ، امروزه به جایی رسیده که از پسر یا دختر بودن فرزند و برخی از جزئیات دیگرِ طفلی که در شکم مادران است می تواند آگاه گردد ، پس این علم ، یک علم اختصاصی نمی باشد ، بلکه بشر نیز از آن آگاه است .
• پاسخ به این سؤال این است که علم بشر با تمام پیشرفت هایی که کرده است ، محدود است و فقط به برخی از جزئیاتی که فعلاً در شکم مادر است (1) ، به صورت محدود ، آگاهی پیدا نموده است ، امّا از تمام خصوصیات این انسان و اینکه در آینده چه خواهد شد و چه صفات و یژگی هایی پیدا خواهد کرد آگاه نمی باشد ، پس علم کامل از آنِ خداوند است .

 امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید :

• پس خداوند سبحان، از آنچه در رحم مادران است، از پسر یا دختر، از زشت یا زیبا ، سخاوتمند یا بخیل، سعادتمند یا شقى آگاه است، و از آن کسى که آتشگیره آتش جهنّم است یا در بهشت همسایه و دوست پیامبران علیهم السّلام است، از همه اینها آگاهى دارد. این است آن علم غیبى (ذاتى) که غیر از خدا کسى نمى‏داند. جز اینها، علومى است که خداوند به پیامبرش تعلیم داده (علم غیب اکتسابى) و او به من آموخته است، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم براى من دعا کرد که خدا این دسته از علوم و اخبار را در سینه ‏ام جاى دهد و اعضاء و جوارح بدن من از آن پر گردد . (2)

---------------------

 1- تفسیر الکاشف، ج‏6، ص: 174

 2-ترجمه‏ نهج ‏البلاغه  خطبه  128 (دشتى)، صفحه ‏ى 245

 30-آیا قرآن کریم به سنخیت روحی و اخلاقی بین زن و مرد ، در ازدواج اشاره نموده است ؟

پاسخ :

• خداوند در آیه ی 26 سوره نور به چنین سنخیتی اشاره نموده و می فرماید : الْخَبیثاتُ لِلْخَبیثینَ وَ الْخَبیثُونَ لِلْخَبیثاتِ وَ الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّباتِ أُولئِکَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَریم‏ : زنان ناپاک از آنِ مردانِ نا پاک می باشند ، و مردانِ ناپاک از آنِ زنان ناپاک می باشند ، و زنان پاک از آنِ مردان پاک هستند ، و مردان ِپاک از آن ِزنان پاک می باشند ، آنان از آنچه گناهکاران در حق آنان می گویند ( و به آنان تهمت می زنند ) به دور می باشند ، و برای آنها آمرزش و روزیِ پر ارزشی می باشد . (1)
• برخی از مفسّرین در مورد این آیه معتقد هستند که این آیه ی شریفه به تناسب روحی ، عقیدتی و اخلاقی بین دو همسر اشاره دارد به این معنا که شایسته است ، هر کس با هم شکل خود و آنکه با او تناسب دارد ازدواج نماید ، هر چند که برخی بر خلاف آن عمل می کنند (2)
• برخی از مفسّرین نیز عقیده دارند ، مقصود از پاک و ناپاک در این آیه ی شریفه ، گفتار و عمل است به این معنا که سخن و عملِ بد و ناشایست از افراد ناپاک صادر می شود و سخن و رفتارِ پاک از انسان های خوب و نیکوکار صادر می شود ، به تعبیر دیگر از کوزه همان برون تراود که در اوست (3)  

----------------

1-رک : تفسیر روان جاوید، ج‏4، ص: 19

2-و الظاهر، أن المسألة جاریة مجرى التناسب القائم على الاتفاق فی العقیدة الطیّبة، و الأخلاق و السلوک الطیبین‏ ( تفسیر من وحی القرآن، ج‏16، ص: 279 )

3-تفسیر الکاشف، ج‏5، ص: 412