109-چرا مؤمن هیچگاه دشمن امام علی علیه السلام نخواهد شد و منافق هیچگاه دوستی امام علی علیه السلام را در دل نخواهد داشت ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 45 نهج البلاغه به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند : که فردی که مؤمن است هیچگاه با من به دشمنی نمی پردازد حتی اگر با شمشیر بر بینی او بزنم ! ، و منافق هرگز من را دوست نخواهد داشت هر چند همه ی دنیا را به پای او بریزم ! (1) ، زیرا محبت امام علی علیه السلام جزئی از ایمان است  و افراد با ایمان ، نمی توانند بخشی از ایمان را نادیده بگیرند هر چند اگر مورد آزار قرار بگیرند ، و منافق چون در باطن کافر است و کفر با ایمان قابل جمع نیست لذا نمی توانند محبت حضرت را به دل بگیرند هر چند تمام دنیا را به آنان بدهند . (2)

-----------------------

1- لَوْ ضَرَبْتُ خَیْشُومَ الْمُؤْمِنِ بِسَیْفِی هَذَا-  عَلَى أَنْ یُبْغِضَنِی مَا أَبْغَضَنِی-  وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیَا بِجَمَّاتِهَا عَلَى الْمُنَافِقِ-  عَلَى أَنْ یُحِبَّنِی مَا أَحَبَّنِی-  وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قُضِیَ فَانْقَضَى عَلَى لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ ص-  أَنَّهُ قَالَ یَا عَلِیُّ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ  ( نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 477 )

2-رک : شرح‏ نهج ‏البلاغة(السید عباس ‏الموسوی)، ج 5 ، صفحه‏ ى 241

 108-چرا امام علی علیه السلام ، علم را بهتر از مال دانسته اند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 147 نهج البلاغه ، در توصیه هایی که به کمیل نموده اند ، چند دلیل برای بهتر بودن علم نسبت به مال آورده اند ؛ از جمله می فرمایند : علم از انسان نگهداری می کند ، زیرا علم راه نجات و راه هلاکت را به انسان نشان می دهد و در پرتو آن انسان می تواند از راه هلاکت دوری نماید ، دیگر اینکه : علم بر اثر مصرف کردن ، کم شده و کاهش می آید ولی علم ، بر اثر مصرف و انفاق نموّ و رشد پیدا می کند ، زیرا کسیکه علم خویش را به دیگران می آموزد ( و تکرار می کند) ، علم در وجودش تقویت می گردد و رشد می یابد ، (1) دیگر اینکه :  دست پرورده ی مال و آنچه با مال فراهم می گردد ، تا زمانی که مال باقی است آنهم باقی است ولی وقتی مال از بین رود آنهم از بین خواهد رفت (2) به خلاف آنچه با علم فراهم می آید ، همیشه باقی است چون علم همانند مال از بین نمی رود (3) دیگر اینکه : علم نقش حاکم و حکم کننده را دارد ، زیرا علم توجیه می کند که مال را در کجا مصرف کنند و در کجا مصرف نکنند ، لذا مال نسبت به علم نقش محکوم را دارد که تحت حکم علم قرار می گیرد (4)

------------------------

1-توضیح نهج البلاغه ج 4 ص 334

2-وَ صَنِیعُ الْمَالِ یَزُولُ بِزَوَالِه (نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 495 )    

3- توضیح نهج البلاغه ج 4 ص 334

4- توضیح نهج البلاغه ج 4 ص 335

 107-مقصود امام علی علیه السلام از اینکه فرمودند : سیل از من فرو می ریزد ، و پرنده در پروازش به من نمی رسد ، چیست ؟

پاسخ :

• اولیاء خداوند چون از جانبِ خداوند برای هدایت مردم ، مأموریت یافته اند ، تا خود و مقامات خویش را برای مردم بیان نکنند ، مردم از فضائل و جایگاه ایشان آگاه نخواهند شد لذا ممکن است از مسیر حق و حقیقت منحرف گردند ، از این رو آن بزرگواران لازم می دانسته اند بخشی از فضائل و امتیاز های خویش را برای مردم بیان نمایند .
• اینکه حضرت فرمودند ، از من سیل فرو می ریزد (1) ، مقصود سیل علوم و معارف است که از وجود آن حضرت جریان می یابد و عموم مردم از آن بهره مند می گردند ، همانگونه که وقتی باران می بارد ، جریان آب از کوه ها سرازیر شده و تبدیل به سیل می گردد ، و اینکه فرمودند : پرنده به من نمی رسد ، اشاره به مقامی بالاتر نموده اند ، چون گاه پرندگان بالاتر از کوه به پرواز می پردازند  لذا برخی مقصود از آن را عقل و اندیشه بشری دانسته اند که قابلیت درک جایگاه و فضائل آنحضرت را ندارد (2)
• لذا امام علی علیه السلام دربخشی از خطبه 175 فرمودند : سوگند به خدا، اگر بخواهم مى‏ توانم هر کدام شما را از آغاز و پایان کارش، و از تمام شئون زندگى، آگاه سازم، امّا از آن مى ‏ترسم که با اینگونه خبرها نسبت به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم کافر شوید، آگاه باشید که من این اسرار گرانبها را به یاران راز دار و مورد اطمینان خود مى‏ سپارم. (3)

------------------

1- یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ وَ لَا یَرْقَى إِلَیَّ الطَّیْر ( خطبه 3 ، نهج‏ البلاغة(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 48 )

2-شرح ‏نهج..(السیدعباس)  ج 1  صفحه‏ ى 76  

3- ترجمه‏ نهج ‏البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 331  

106-یکی از سخنان امام علی علیه السلام که دلالت بر ایمان عمیق حضرت به خداوند و پیامبرش می باشد ، را ذکر نمایید ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام  از آنجایی که اتصال به علم الهی داشته اند ، گاه بر اساس مصلحت ، از اموری که در آینده اتّفاق می افتاد ، خبر می دادند و می فرمودند :  ای مردم ! تا من در میان شما هستم ، از هر چیزی می خواهید از من سؤال نمایید ، همانا من به راه های آسمان آگاه تر هستم از راه های زمین (1)
• چنین سخنانی از جانب امام علی علیه السلام ، از سوی برخی از افرادِ مغرض و افرادی که از مقامات حضرت آگاه نبوده اند ، مورد انکار قرار می گرفت و ایشان را متّهم می کردند که بر خلاف واقع سخن می گوید و سخنانی را به پیامبر(ص) نسبت می دهد که درست نمی باشد (2) ، لذا امام علی علیه السلام در پاسخ به اینگونه سخنان در بخشی از خطبه ی 37 نهج البلاغه می فرمایند : ما به حکم خداوند راضی هستیم و هر فرمانی صادر نماید گردن می نهیم ، آیا می پندارید که من بر پیامبر صلی الله علیه و آله دروغ می بندم ، سوگند به خداوند ؛ من اولین فردی هستم که او را تصدیق نموده ( و به او ایمان آورده ام ) لذا اولین فردی نخواهم بود که بر او دروغ ببندم ! (3)

----------------------

1-أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی-  فَلَأَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بِطُرُقِ الْأَرْض ( خطبه ی 189 ، نهج‏ البلاغة (صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 280 )   

2- شرح‏ نهج‏ البلاغة (ابن ‏میثم)، ج 2   ، صفحه‏ ى 96

3-رک : تنبیه ‏الغافلین ‏و تذکرة العارفین، ج 1 ، صفحه‏ ى 248

 105-چرا هیچ شرافتی همانند علم و دانش نمی باشد ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 113 نهج البلاغه ، هیچ شرافتی را مانند علم نمی دانند (1) زیرا علم و دانش هم در دنیا موجب بزرگی و عظمت انسان می باشد و هم در آخرت باعث بالا رفتن مقام انسان می گردد (2) ، البته باید توجّه داشت وقتی از علم سخن می آید ، مقصود علم سودمند است (3) ، و منظور علمی است که در جهت اهدافِ خداپسندانه استفاده شود ، بنابر این صِرف عالم شدن مورد نظر نمی باشد بلکه اینکه چه علمی باشد و در چه جهتی بکار برده شود ، که در اینصورت است که باعث شرافت صاحب علم خواهد شد ، خداوند متعال نیز در قرآن کریم می فرماید : خداوند درجات افراد با ایمان و افرادی را که به آنان علم و دانش داده شده است ، بالا می برد (4)

-------------------

1- وَ لَا شَرَفَ کَالْعِلْم (نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 488 )

2-تنبیه ‏الغافلین ج 2   صفحه‏ ى 640    

3-فی‏ ظلال ‏نهج‏ البلاغة  ج 4  صفحه‏ ى 288    

4-مجادله/11

 104-چرا تواضع ، موجب شرافت و بزرگی انسان است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 113 نهج البلاغه ، هیچ شرافتی (حَسَبی) را همچون فروتنی نمی دانند (1) ، زیرا حَسَب به شرافت و فضیلتی اطلاق می شود که انسان ، خود آن را کسب کرده باشد ، در مقابل نَسَب که به امتیازی اطلاق می شود که از طریق پدر و نسل گذشته به او رسیده باشد (2) ، بدون اینکه خود آن را بدست آورده باشد ، بنابر این بدیهی خواهد بود که اگر فردی بر اثر شناخت و معرفت ، یکی از فضائل اخلاقی را کسب نماید از ارزش اخلاقی بالاتری برخوردار خواهد بود و موجب سنگین شدن نامه ی اعمال انسان در قیامت خواهد شد ، در روایتی است که مردی با سلمان فارسی به نزاع پرداخت ، و از سلمان پرسید تو کیستی ؟ سلمان پس از اینکه خود را معرفی نمود ، به آن مرد گفت : امّا آغاز من و تو ، نطفه ای پست و پایان من و تو جسمی خواهد بود که می گندد ، امّا در قیامت ( قضیه فرق می کند) هر کس میزان اعمالش سنگین باشد ، شریف و بزرگوار است و هر کس میزان اعمالش سبک باشد خوار و بی مقدار خواهد بود (3)

-----------------------

1-ِ وَ لَا حَسَبَ کَالتَّوَاضُع(نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 488  )

2-شرح ‏نهج..(السید عباس ج 5   صفحه‏ ى 291 

3-بهج ‏الصباغة  ج 14  صفحه‏ ى 263     

 103-در نهج البلاغه ، رابطه ی ایمان با حیاء و صبر ، چگونه توصیف شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 113 نهج البلاغه ، هیچ ایمانی را همچون حیاء و صبر نمی دانند (1) ، حیاء که حالتی باز دارنده در وجود انسان می باشد که انسان را از کارهای زشت و حرام نگاه می دارد و صبر نیز نیروی مقاومتی در وجود انسان است که با آن می توان در برابر جاذبه ی گناه مقاومت نمود و با آن می توان در برابر مصائب و سختی ها شکیبایی ورزید و از خود بی تابی نشان نداد ، و نیز با آن می توان در برابر دشواری هایی که در اطاعت از خداوند ممکن است وجود داشته باشد صبر را پیشه خود ساخت (2) و این دو ویژگی یعنی حیاء وصبر از ثمرات و نتایج ایمان در وجود انسان است که با دارا بودن آندو ایمان انسان کامل می گردد . (3)

----------------------

1- وَ لَا إِیمَانَ کَالْحَیَاءِ وَ الصَّبْر(نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 488  )

2-توضیح ‏نهج ‏البلاغة  ج 4  صفحه‏ ى 315   

3-شرح ‏نهج‏ البلاغة(ابن ‏میثم)، ج 5 ، صفحه ‏ى 301

 102-چرا هیچ عبادتی همچون ، انجام واجبات نمی باشد ؟

پاسخ :

• واجبات به عباداتی اطلاق می شود که از سوی شارع مقدس ، الزامی در انجام آنها وجود دارد و انسان تا آنها را انجام ندهد تکلیف از دوش او برداشته نمی شود ، و اگر خداوند به انجام آنها الزام نمی کرد ، از سوی بسیاری از بندگان انگیزه ای برای انجام آنها وجود نداشت ، بنابراین واجب کردن بخشی از عبادات در حقیقت لطفی از سوی خداوند است که انسان ها از مسیر بندگی خارج نشوند ، هر چند برخی از انسان ها  با وجود تکلیف به انجام واجبات ، به علل مختلف از انجام آنها شانه خالی می کنند که به هر صورت مسئولیت و پیامدِ ترک عبادت گریبانگیر آنان خواهد شد ، لذا امام علی علیه السلام می فرمایند : هیچ عبادتی همچون انجام واجبات نمی باشد (1) ، لذا اگر کسی همه ی مستحبات را انجام دهد ولی واجبات را ترک نماید ، در حقیقت عابد نخواهد بود (2)

-------------------------

1- وَ لَا عِبَادَةَ کَأَدَاءِ الْفَرَائِض (نهج البلاغة (صبحی الصالح)  صفحه ‏ى 488 )

2-توضیح ‏نهج ‏البلاغة  ج 4  صفحه‏ ى 315  

101-در نهج البلاغه ، رابطه ی علم با تفکّر ، چگونه توصیف شده است ؟

پاسخ :

• می توان  دو نوع از علم و دانش را تصوّر نمود ، یکی علم و دانشی که فقط با حفظ کردن یک سری از متون و مطالبِ منقول در کتاب ها برای انسان حاصل می شود بدون اینکه برای بدست آوردن آنها اندیشه ای شده باشد و یکی علم و دانشی که برای تحصیل آن از اندیشه و فکر استفاده شده است (1) ، بدیهی خواهد بود علمی که با تفکّر برای انسان حاصل شده ، از ارزش بالاتری بر خوردار می باشد ، لذا امام علی علیه السلام میفرمایند : هیچ علم و دانشی همچون ( علم حاصل از)  تفکّر نمی باشد (2) به خصوص تفکّر در آیات و نشانه های خداوند در خلقت و آفرینش که انسان را با علم و حکمت الهی آشنا می کند .

----------------------

1-رک :شرح ‏نهج..(السید عباس) ج 5  صفحه ‏ى 291 

2-ِ وَ لَا عِلْمَ کَالتَّفَکُّر(نهج البلاغة (صبحی الصالح)  صفحه ‏ى 488 )

100-در نهج البلاغه ، رابطه ی زهد ، با حرام چگونه توصیف شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 113 نهج البلاغه ، هیچ زهدی را همچون زهد در حرام ندانسته اند ، زهد که به معنای بی رغبتی و بی اعتنایی نسبت به چیزی می باشد (2) در اینجا به این معنا است که انسان مؤمن لازم است نسبت به آنچه از سوی خداوند تحریم شده بی رغبت باشد و خود را از آلوده شدن به آن دور نماید ، البته باید توجّه داشت رسیدن به چنین زهدی نیازمند خود سازی و تهذیب نفس است ، چون می توان دو نوع خودداری از حرام را تصور کرد ، یکی ، خودداری از حرام  با رغبت درونی به حرام ، و دیگر ، خودداری از حرام همراه با بی میلی و بی رغبتی به حرام ، هر چند انجام ندادن حرام در هر صورت مطلوب و واجب خواهد بود ولی کسی که به حرام بی اعتنا است در مقام بالاتری قرار گرفته است .

-------------------

1- وَ لَا زُهْدَ کَالزُّهْدِ فِی الْحَرَام (نهج البلاغة (صبحی الصالح)  صفحه ‏ى 488 )

2-لسان العرب  ج 3  ص196