89-جستجو کردن از عیوب دیگران چه پیامدهای فردی و اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• ‏هنگامیکه از جستجو کردن از عیوب دیگران سخن به میان می آید ، مقصود عیب و نقص های اخلاقی و رفتاری و یا جسمی است که پنهان است و کسی از آنها با خبر نمی باشد ، و فردی که از آنها جستجو می کند قصد آن دارد که آنها را آشکار نماید و از این طریق ، آبروی فردی را ببرد و از ارزش او در نظر دیگران بکاهد ، این کار قطعاً از نظر اخلاقی کاری ناپسند و زشت می باشد که موجب می شود آبروی انسانی از بین برود و حسّ اعتمادی که دیگران به او دارند ، به بی اعتمادی تبدیل گردد ، حتی اگر کسی که به دنبال عیوب مردم می باشد ، برای کنجکاوی باشد و قصد آن را نداشته باشد که عیوب او را برای دیگران بازگو کند ، باز هم از نظر اخلاقی کاری قبیح است زیرا او هم چنین اجازه ای نداشته که در امور خصوصی و پنهان دیگران بدون ضرورت و دلیل ، تفتیش و تفحص نماید لذا قرآن کریم می فرماید : وَ لا تَجَسَّسُوا : در امور دیگران جستجو نکنید ( تا عیبی پیدا کنید ) (1) البته باید توجه داشت که این موضوع می تواند در خانواده نیز مصداق داشته باشد ، زیرا هر یک از اعضای خانواده دارای حریمی خصوصی است که بدون ضرورت نباید وارد حریم دیگران شد و از اسرار دیگران پی جویی نمود ، هر چند نزدیک ترین فرد به انسان باشد .

---------------------

1- حجرات/12 

 88-گمان بد ، چه تاثیری در روابط اجتماعی بین افراد دارد ؟

پاسخ :

• گمان موضوعی است که در ابتدا جنبه ی ذهنی دارد ،  و میتواند جنبه ی عملی و رفتاری به خود بگیرد ، گمان می تواند ، مثبت و خوب باشد ، و می تواند گمان بد و منفی باشد ، آنچه به عنوان یک اخلاق ناپسند از آن سخن گفته می شود ، گمان بد بردن به افراد است ، و گمان ، به امری ذهنی اطلاق می شود که به حد علم و اطمینان نرسیده و ممکن است از یک اشتباه و حدس نادرست در باره ی فردی در ذهن ایجاد شده باشد ، و اگر گفته می شود از برخی از گمان ها باید دوری نمود ، مقصود گمان های بد در باره ی افراد است ، و راه چاره ی آن هم این است که نباید به این نوع از گمان ها توجّه نمود و نباید به آن ترتیب اثر داد ، زیرا با ترتیبِ اثر دادن به گمان هایی که ناپسند است ممکن است فردی از خیری محروم گردد و یا شرّی به کسی برسد به ویژه اگر انسان نسبت به افراد خانواده ی خود بد گمان باشد وبدون دلیل قابل اعتماد ، نسبتی را در ذهن خود به آنها می دهد که بیشتر بر اساس بددلی و افکار منفی و حساسیت های فردی ، ایجاد شده باشد ، که در اینصورت اگر درمان نشود ، ممکن است به بحرانی در زندگی تبدیل شود ، قرآن کریم می فرماید : ای کسانی که ایمان آورده اید ، از بسیاری از گمان ها بپرهیزید ، زیرا برخی از گمان ها گناه است (1)

------------------

1-یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ( حجرات/18)‏

 87-خوشامدگویی چه نقشی در روابط اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• در هر ملت و فرهنگی آداب و گفتار خاصی در هنگام ملاقات افراد با یکدیگر وجود دارد که از آن تعبیر به خوشامد گویی می شود ، در مکتب اسلام در مقامِ خوشامد گویی به سلام کردن در هنگام ملاقات با افراد توصیه شده که بار معنایی بسیاری نیز دارد ، سلام از نام های الهی است (1) ، علاوه به معنای صلح و آشتی و سلامتی ، قدس و پاکی و دور بودن از عیب نیز می باشد ، در قرآن کریم است که اگر به شما تحیت و خوشامدی گفته شد ، شما به بهتر از آن پاسخ دهید یا حداقل به همان میزان ، به آنان تحیت و خوشامد گویید (2) ، این موضوع یعنی خوشامد گویی ، نقش مهمی در ایجاد روابط مثبت ، تداوم دوستی ، توجّه و محبت نسبت به افراد ایفا می کند ، حتی این موضوع در خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است و چه زیبنده است که اعضای خانواده هر روز به یکدیگر سلام نموده ، در هنگام ورود به خانه به هم خوشامد گفته و به استقبال یکدیگر بشتابند .

------------------

1-حشر/23

2-وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَسیباً : و هنگامیکه به شما تحیت و سلامی گفته شد ، شما آن را به بهتر از آن یا (حداقل ) مثل آن پاسخ دهید ، که همانا خداوند هر چیزی را محاسبه می کند (نساء/86)

 86-مشورت چه نقشی در زندگی و روابط اجتماعی انسان دارد ؟

پاسخ :

• انسان هر چه دانا و با تجربه هم باشد ، هیچگاه از مشورت کردن در امور زندگی خود با دیگران بی نیاز نخواهد بود ، و این موضوع به محدودیت های علمی و عملی انسان ها مربوط می گردد ، از این رو یکی از چیز هایی که می تواند تا حدودی از دامنه ی این محدودیت ها بکاهد ، مشورت کردن با دیگران و استفاده از فکر و تجربه ی دیگران است ، تا در تصمیم گیری ها و انتخاب های خود ، کمتر دچار اشتباه شده ، و از آسیب های احتمالی در آینده پیشگیری نماید ، در این راستا یکی از چیز هایی که مانع استفاده از نظر دیگران است ، موضوع خود خواهی و خودرأیی است که چنین فردی خود را بی نیاز از فکر و نظر دیگران می داند و چه بسا موجب بروز مشکل برای خود و دیگران خواهد شد .
• یکی از مواردی که مشورت کردن با افراد آگاه ، با تجربه و خیر خواه برای انسان سودمند است ، بحث انتخاب همسر است ، هر چند موارد مشورت محدود به این مورد نمی باشد و شامل تمام امور زندگی انسان خواهد بود ، امّا این یک مثال است برای اینکه نشان داده شود ، انتخاب نادرست در این زمینه و بدون مشورت با افراد آگاه ، گاه آینده انسان را تباه نموده و انسان را از اهداف عالی خود در زندگی باز می دارد ، لذا توصیه ی قرآن به افراد مؤمن آن است که آنان کارهایشان را با مشورت در میان خودشان به سامان می رسانند (1)

------------------

1-وَ أَمْرُهُمْ شُورى‏ بَیْنَهُمْ : آنان کارهایشان با مشورت میان خود ، انجام می گردد ( شوری/38)  

 85-رفتار و گفتار انسان ، تابع چه الگویی باید باشد ؟

پاسخ : 

• در جریان طبیعی و عادی زندگی آنچه که به عنوان یک معیار می توان به آن توجّه نمود ، موضوع اعتدال است ، به این معنا که تا ضرورت خاصی پیش نیامده ، انسان نباید از جانب اعتدال در مشی اجتماعی خویش خارج شود ، و خود را دچار افراط و تفریط نماید ، مثلاً در راه رفتن که یک رفتار طبیعی برای انسان است در شرایط عادی نباید با شتاب و عجله ، همراه باشد و نه شایسته است با کندی صورت گیرد ، مگر در مواردی که فرد در شرایطی است که در آن لحظه باید شتاب کند و یا شرایط ویژه ای دارد که تند رفتن برای او امکان پذیر نمی باشد ، بلکه توصیه شده با وقار و تواضع حرکت نماید ، البته باید توجه داشت یک موقع است از راه رفتن بر روی پا ، سخن گفته می شود و یک موقع است که مقصود از رفتن ، رفتار اجتماعی فرد است که در آن صورت نیز لازم است از افراط و تفریط به دور باشد ، مورد دیگر که موضوع بحث اعتدال است سخن گفتن و میزان صدا و لحن سخن می باشد که لازم است در روابط اجتماعی با دیگران و حتی اعضای خانواده ، از بلند کردن صدا و فریاد زدن در شرایط عادی ، پرهیز نمود چون این نوع رفتار به دور از ادب و گاه آزار دهنده برای دیگران خواهد ، لذا در پند و اندرزی که لقمان به فرزند خویش می دهد به او توصیه می کند در راه رفتن میانه رو باشد و از بلند کردن صدای خود بپرهیزد و برای درک بهتر این موضوع ، صدای بلند و گوش خراش را به برخی از حیوانات تشبیه می کند که صدای نا خوشایندی دارند . (1)

--------------------

1-وَ اقْصِدْ فی‏ مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیر : و در راه رفتن خویش میانه رو باش ، و از صدای خود بکاه زیرا بدترین صداها ، صدای خران است ( لقمان/19)

 84-مقصود از اخلاق الهی ، پیدا کردن چیست ؟

پاسخ :

• جمله ی معروفی است که : " تخلّقوا باخلاق الله " یعنی خود را به اخلاق الهی زینت دهید و به تعبیر دیگر سعی کنید که به اندازه ی توان محدودی که دارید ، از اخلاق نیک الهی الگو گیرید و آن را در وجود خود پیاده سازید ، البته باید توجّه داشت انسان دارای ضعف و محدودیت های بسیار است ، امّا این مانع از آن نیست که به اندازه  توان محدود خود تلاش کند ، و پرتوی از صفات الهی را در رفتار و کردار خویش به ظهور رساند ، به عنوان مثال قرآن کریم در باره ی خداوند می فرماید : إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً :  همانا او بردبار و آمرزنده است (1) ، بردبار است و به انسان ها مهلت می دهد و در عقوبت شتاب نمی کند و از سوی دیگر هرکه توبه  کند ، او را می آمرزد (2)
• حال انسان می تواند به اندازه ی توان خود سعی کند در رفتار و کردار خود از صفت حلم و بردباری ، بهره ببرد ، و اگر خشم گرفت خویش را کنترل نماید و به دنبال مجازات سریع افراد نباشد ، عذر آنان را بپذیرد و فرصت جبران را به آنها بدهد ، چه در رفتار اجتماعی خود و چه در رفتار با همسر و فرزندان خویش با مدارا و بردباری با آنان رفتار کند و به دنبال ستیزه جویی و انتقام گرفتن از آنان نباشد و همیشه به آنان مهلت دهد تا بتوانند خطاهای خویش را جبران نمایند.

-----------------------

1-اسراء/44

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 291

83-چگونه می توان نزد خداوند محبوبیت یافت ؟

پاسخ :

• بطور کلی می توان گفت با داشتن ایمان و عمل صالح می توان نزد خداوند محبوبیت را کسب نمود ، امّا در عین حال در قرآن کریم به برخی از اعمال به صورت خاص اشاره شده از جمله در سوره آل عمران آیه ی 134 ، سه چیزمورد توجه قرار گرفته است ، یکی : انفاق کردن در حال آسایش و سختی یا در حال توانگری و کم داشتن ، دیگر: فرو بردن خشم  ، و سپس : عفو و بخشش از خطا و لغزش مردم ، که اینها از کارهای نیکی است که هر کس انجام دهد ، مورد محبت خداوند قرار می گیرد (1)
• به کار بردن این سه مورد در روابط اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است بگونه ای که انجام آنها از بسیاری از آسیب های اجتماعی پیشگیری می نماید زیرا انفاق کردن باعث می شود نیازهای افراد محروم برطرف شود ، و کنترل خشم از نزاع و دعوا جلوگیری می نماید ، و بخشش و عفو باعث می شود جلوی انتقام و کینه توزی ها گرفته شود و به آسایش و آرامش فرد و جامعه کمک خواهد نمود ، حتی در محیط کوچکی مانند خانواده نیز بکار گرفتن این  توصیه قرآنی ، هم نیاز مادی خانواده را بر طرف می کند و هم نیاز روانی آن را ، زیرا برای رفع نیاز مادی و اقتصادی خانوده لازم است از نفقه و انفاق کمک گرفت و هم باید در برابر خطا و لغزش آنان با سعه صدر و حلم و بردباری رفتار نمود و هم باید به موقع از برخی از اشتباهات آنان چشم پوشی کرد ، تا محیط گرم و صمیمی خانواده به محیط نزاع و انتقام جویی بدل نشود .

------------------

1-الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ : کسانی که در حال آسایش و سختی انفاق می کنند و کسانی که خشم خود را فرو می خورند و کسانی که از مردم در می گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد .

 82-چه راهی برای کسب محبوبیت انسان در روابط اجتماعی و در میان مردم وجود دارد ؟

پاسخ :

• بطور کلی می توان دو سبب کلی ، برای کسب محبوبیت در میان مردم را بر شمرد ، یکی از آنها جنبه ی مادی و یکی دیگر جنبه ی معنوی دارد به تعبیر دیگر اسباب و زمینه های این موضوع را گاهی باید در رفتار خود انسان جستجو نمود و گاه از سوی خداوند است ، و این دو در راستای یکدیگر بوده و با هم منافاتی ندارند مثلاً صداقت در رفتار و گفتار و نیکوکاری ، باعث دوستی و محبت دیگران نسبت به ما می شود (1) ، حتی این موضوع را در محیط خانواده نیز می توان مشاهده نمود به این معنا که اخلاق نیک اعضای خانواده و احترام متقابلی که نسبت به یکدیگر دارند موجب می شود ، علاقه ی قلبی میان آنان ایجاد شود و به عکس اخلاق ناپسند و بی احترامی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر باعث از بین رفتن محبوبیت در میان آنان می شود .
• راه دیگر جنبه الهی دارد ، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا : همانا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دهند ، خداوند بخشنده محبت آنان را در دل ها قرار می دهد (2) از این رو است که که می بینیم مردم  ، انسان های با ایمان و نیکوکار را دوست دارند بدون اینکه آنان رابطه ی خاصی با آنان که دوستشان دارد ، داشته باشند و این محبت جنبه ی الهی دارد ، در روایات مصداق این آیه را حضرت علی علیه السلام معرفی کرده اند که خداوند ، محبت ایشان را در دل های مؤمنان قرار داده است (3)

-------------------

1-رک :تفسیر المراغی، ج‏16، ص: 89

2-مریم/96

3-تفسیر نور الثقلین، ج‏3، ص: 363

 81-آیا اسباب مادی برای ایجاد الفت و دوستی در میان انسان ها کافی است ؟

پاسخ :

• بر اساس تفکّر توحیدی ، هر سبب و علتی با آثاری که دارد ، در اثر بخشی خویش ، بطور مستقل عمل نمی کند ، به این معنا که اگر اثری دارد این اثر از خودش نیست بلکه خداوند است که به هر سبب و علتی ، اثری خاص بخشیده و آنها از خود هیچ چیز ندارند و اگر خداوند بخواهد ، اثر را از آنها می گیرد ، نمونه ی آن را در معجزات بیشماری می توان مشاهده کرد که توسط پیامبران الهی و اولیاء خداوند به وقوع پیوسته که بر اساس آن ، خداوند طبق مصلحت خویش اثر را از چیزی گرفته و یا به چیزی اثری بخشیده است ، یکی از چیز هایی که در این راستا در دست قدرت الهی قرار دارد ، دل های انسان ها است ، لذا ما خداوند را با صفت «مقلّب القلوب» یاد می کنیم ، یعنی خدایی که دگرگون کننده ی دل ها است ، یکی از نمونه های قرآنی این موضوع ؛  ایجاد الفت و دوستی و برادری بین انسان هایی است که در زمان جاهلیت ، سالیان درازی با یکدیگر در جنگ و نزاع و خونریزی بوده اند و خداوند به برکت دین اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله میان آنها دوستی و برادری ایجاد کرد و به فرموده ی قرآن (1) اگر تمام مادیات دنیا را صرف ایجاد محبت در میان آنها می کردند ، قادر به چنین کاری نبودند ولی خداوند در سایه ی اسلام و عمل به دستورات آن چنین کاری را به انجام رسانید.
• بنابراین نباید نقش معنویت و عمل به دستورات اخلاقی دین مبین اسلام ، را در ایجاد الفت و دوستی در میان انسان ها نادیده گرفت ، به ویژه در برطرف کردن اختلافاتی که بطور طبیعی در هر جامعه یا خانواده ای ممکن است وجود داشته باشد . که یکی از این دستورات ؛ از خود گذشتگی و فداکاری و کنار گذاشتن هوا و هوس و خود خواهی هایی است که مانع ایجاد صفا و صمیمیت در میان افراد جامعه و انسان ها است .
• -------------------

1-وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ : و خداوند در میان دل های آنان الف و دوستس ایجاد کرد که اگر تمامی آنچه در زمین است انفاق می کردی نمی توانستی میان دل های آنان الفت برقرار کنی ولی خداوند دوستی را در میان آنان ایجاد کرد که خداوند دارای عزت و حکمت است ( انفال/63)‏ٌُ

‏80-مقصود از اصلاح ذات البین در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :

• مقصود از این کلمه در قرآن ، صلح و سازش دادن بین دو نفر یا دو گروه است که با هم اختلاف و نزاع دارند ، قرآن کریم نیز می فرماید : وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُم‏ : (اختلاف و مشاجره) میان خود را اصلاح نمایید (1) این آیه ی شریفه هر چند در مورد نزاع در امر انفال و غنائم نازل شده (2) ولی از مجموعه آیات قرآن به ضمیمه این آیه می توان استفاده کرد که هدف قرآن ایجاد پیوند و دوستی و صفا و صمیمیت میان افراد می باشد و افراد جامعه را از تفرقه و جدایی ، بر حذر می دارد ، و یکی از مصادیق آن اختلاف میان همسران می باشد که ادامه ی آن موجب گسست و جدایی و فرو پاشی خانواده خواهد شد ، لذا صلح و آشتی برقرار کردن میان افرادی که با یکدیگر اختلاف دارند یکی از کارهای ارزشمند است که به آن توصیه شده است ، همانگونه که ایجاد اختلاف و دشمنی در میان افراد از کارهای بسیار ناپسند اخلاقی می باشد

----------------

1-انفال/1

2-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏9، ص: 8