99-گذشت چه نقشی در روابط میان انسان ها دارد ؟

پاسخ :

• شاید برخی تصور کنند ، که اگر از خطای دیگران گذشت نماییم ، باعث می شود دیگران از انسان سوء استفاده نمایند و باز به خطا و اشتباه خود ادامه دهند ، ولی باید توجّه داشت موارد گذشت از خطای دیگران متفاوت است و بسته به شرایط تغییر می کند ، مثلاً اگر کسی برای اولین بار است که اشتباهی را انجام می دهد و اشتباه او بگونه ای است که قابلیت بخشش برای آن وجود دارد و احتمال دهیم که گذشت ما موجب آگاه شدن او از اشتباه خود باشد ، در اینجا گذشت کردن مطلوب است ، از سوی دیگر باید به جایگاه افرادی که گذشت می کنند نیز توجّه نمود مثلاً کسی که دیگران او را الگویی برای خود می دانند و رفتار او می تواند برای دیگران درس باشد ، از خطاهای بزرگی هم که در حق او انجام می دهند نیز گذشت می کند ، همانگونه که حضرت یوسف علیه السلام از برادرانی که قصد کشتن او را داشتند نیز گذشت نمود وحتی آنها را مورد سرزنش خود نیز قرار نداد ، خداوند در قرآن از زبان حضرت یوسف علیه السلام ، خطاب به برادران می فرماید : قالَ لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ : گفت ، امروز ، هیچ سرزنشی بر شما نیست ، خداوند شما را می آمرزد ، و او مهربان ترین مهربانان است (1) این رفتار حضرت یوسف علیه السلام می تواند درسی برای همه ی افراد جامعه و به خصوص اعضای خانواده باشد که نسبت به یکدیگر کینه جو نبوده و در صدد انتقام گیری و دشمنی با یکدیگر نباشند و گذشت ، سر لوحه ی رفتار آنان نسبت به یکدیگر باشد .

--------------------

1-یوسف/92

98-یتیم به چه کسی اطلاق می شود ، و چگونه باید با او رفتار نمود ؟

پاسخ :

• یتیم به کسی اطلاق می شود که پدرخویش را از دست داده و هنوز به سن بلوغ نرسیده است (1) و از این جهت در قرآن کریم به نیکی نسبت به یتیمان توصیه شده چون آنان سرپرست خویش را از دست داده و نیاز بیشتری به مراقبت های مادی و معنوی دارند ، هر چند مراقبت های معنوی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود ، لذا خداوند در قرآن کریم فرموده است : فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ : پس یتیم را با قهر از خویش مران (2) زیرا یتیم به خاطر کودکی و ضعفی که دارد ، قدرت دفاع از حق خویش را ندارد و این موضوع برخی از افراد را به طمع می اندازد که حقوق مادی یا معنوی آنان را نادیده گرفته و در حق آنان ستم نمایند ، لذا قرآن کریم از این موضوع نهی فرموده است .

---------------

1-تذکره الفقهاء ج 5 ص 435

2-الضحی/9 (در آیه شریفه هر چند خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله است ولی مقصود عموم مردم هستند)( الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1453)

97-مقصود از سنّت های بر جای مانده ی از انسان چیست و چه نتیجه ای برای انسان خواهد داشت ؟

پاسخ :

• مقصود از سنّت های بر جای مانده ی از انسان ، روش ها و برنامه هایی است که پس از مرگِ انسان از او باقی می ماند و نتیجه و پیامد آن به انسان خواهد رسید ، اگر سنت و روش پسندیده ای باشد ، ثواب و پاداش معنوی به انسان می رسد و اگر سنت ناپسندی باشد ، کیفر آن برای او خواهد بود ، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُم‏ : ما آنچه را انسان ( برای خود) پیش می فرستد و آثار ( نیک و بدی ) که از خود بر جای می گذارد( برای او) ثبت می کنیم (1) برخی از مفسرین مقصود از "آثار" را شامل اعمالی می دانند که پس از مرگِ آنان سنت می شود و دیگران به آن عمل می کنند ، خواه نیک باشد یا بد (2)  و برخی برای "آثار مثبت" به دانشی که به دیگران بیاموزد یا قدمی که به سوی مسجد برداشته می شود مثال آورده و برای " آثار منفی" به ترویج امر باطل و تاسیس ظلم و ستم به مردم مثال زده اند (3) و یکی از مصادیق آثار مثبت را تربیت فرزندان صالح دانسته اند (3) که باعث می شود هر عمل خیری انجام دهند ، والدین آنان نیز از کارِ خیر آنها بهره مند شوند.

--------------------

1-یس/12

2-تفسیر جوامع الجامع، ج‏3، ص: 382

3-الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1032

4-من هدى القرآن، ج‏11، ص: 101

96-مقصود از راه های سلامت که در قرآن کریم از آن سخن می گوید چیست ؟

پاسخ :

• خداوند به وسیله ی رهنمودهای قرآن و پیامبر (ص) کسانی را که در مسیر خشنودی او قدم می گذارند بشارت می دهد که به راه های سلامت هدایت نماید(1) ، و مقصود از راه های سلامت آنگونه که مفسرین گفته اند : معنای جامعی است که هر نوع سلامتی را شامل می شود ، مانند : سلامتی در دین ، سلامتی در دنیا و آخرت ، و سلامت فرد و جامعه (2) یا سالم ماندن عقل از جهل و نادانی و سلامت نفس از طمع ، کینه ، دروغ و مکر و نیرنگ ، یا سلامت خانواده از تربیت فاسد و نادرست (3) البته باید توجه داشت راه یابی به راه های سلامتی که قرآن از آن سخن می گوید بر پایه ی پیروی از دستورات حیات بخش قرآن و پیامبر صلی الله علیه و آله حاصل می شود .

--------------------

1-یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیم‏ (مائده/16)

2-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏1، ص: 621

3-تفسیر الکاشف، ج‏3، ص: 34

95-مقصود از زندگی پاکیزه ای که قرآن کریم از آن سخن می گوید ، چه نوعی از زندگی است ؟

پاسخ :

• خداوند متعال در سوره ی نحل آیه ی 97 می فرماید : هر مرد و زنی که عمل صالح و شایسته انجام دهد و مؤمن نیز باشد ، او را با زندگی پاکیزه ای ، زنده می داریم ( زندگی پاکیزه ای به او می بخشیم ) و در آخرت بر اساس بهترین عملی که انجام می دادند ، پاداش آنان را خواهیم داد (1) .  امّا اینکه مقصود از این زندگی پاکیزه چه نوعی از زندگی می باشد ، مفسرین اقوال مختلفی در باره ی آن ذکر کرده اند ، از جمله  گفته اند : مقصود از این زندگی ، زندگی همراه با قناعت و رضایت است (2) البته باید توجّه داشت که وقتی از قناعت و رضایت سخن گفته می شود ، این موضوع تنها مخصوص افرادی که از نظر مالی ضعیف هستند ، نمی باشد ، بلکه قناعت و رضایت برای همه ی اقشار جامعه مصداق دارد ، چه از نظر مالی ، در سطح بالایی باشند یا نباشند ، زیرا هر کس با توجّه به امکاناتی که دارد می تواند قانع و راضی باشد و میتواند قناعت و رضایت نداشته باشد ، زیرا بارها دیده شده افرادی که امکانات بسیاری در زندگی دارند ، به آنچه دارند راضی نیستند ، و داشته های مادی آنان ، آرامش را برای آنان به ارمغان نیاورده است . پس می توان گفت یکی از جلوه های ( حیات طیبه ) و زندگی پاکیزه ، بهره مندی از آرامشی معنوی است که در سایه رضایت به نعمت هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده حاصل می شود .

-----------------

1-مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُون

2-الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص: 364‏

94-الگوی رفتاری افراد مؤمن در جامعه نسبت به یکدیگر چگونه باید باشد ؟

پاسخ :

• قرآن کریم افراد مؤمن را نسبت به یکدیگر ، مهربان و دلسوز معرفی می نماید : مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم : محمد(ص) فرستاده ی خداوند است و کسانی که همراه او هستند ، نسبت به کافران ( دشمنان ) شدید و قاطع هستند و نسبت به همدیگر رحیم و مهربان می باشند (1) بر این اساس شایسته است افراد مؤمن در جامعه نسبت به یکدیگر با مهربانی ، رحم و عطوفت و احساسات انسانی رفتار نمایند ، و از تندخویی و رفتارهای خشونت آمیز با یکدیگر پرهیز نمایند ، هر چند شرایط فردی و اجتماعی می تواند بر رفتار انسان ها تأثیر گذارد و آنان را از مرز اعتدال خارج نماید و آنان را دچار افراط و تفریط نماید که بر اثر آن یا دچار بی تفاوتی نسبت به یکدیگر گردند و یا به دشمنی و کینه جویی نسبت به یکدیگر بپر دازند ، ولی باید توجّه داشت این امر مجوّز آن نیست که انسان آنطوری که بخواهد با دیگران رفتار نماید ، بلکه لازم است همواره الگوی رحمت و مهربانی را مورد توجّه قرار داده و اگر از آن دور گردید ، خود را به رعایت آن وادار نماید ، و این امر در خانواده که اساس آن بر صمیمیت و مهربانی نسبت به یکدیگر بنیان نهاده شده ، از تأکید بیشتری بر خوردار است .

---------------------

1-فتح/28‏

 93-مقصود از همیاری در نیکوکاری و پرهیزکاری ، چیست ؟

پاسخ :

• قرآن کریم در سوره مائده آیه ی دوم می فرماید : وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان‏ : یکدیگر را بر نیکی و تقوا یاری نمایید ، ولی بر گناه و ستم کاری یاری نکنید ، این عبارت بخشی از آیه ی دوم سوره ی مائده می باشد و صرف نظر از موردی که آیه در باره ی آن نازل شده است یک حکم کلی را در تفکر اسلامی ارائه می دهد و آن حکم این است که : افراد مؤمن لازم است در هر همکاری اجتماعی به هدف آن همکاری توجّه نمایند بر اساس آن ، لازم است  در مشارکت اجتماعی نیکی رساندن به دیگران و رعایت حدود الهی باشد ، نه اینکه همکاری و یاری رساندن در جهت ظلم و ستم به دیگران و گناه و تعدّی به حقوق دیگران باشد ، خواه این تعاون و همکاری در محیط بزرگتر جامعه باشد ، یا در محیط کوچک خانواده ، از این رو یاری رساندن به همسر و فرزندان ، شایسته است در جهت رشد مادی و معنوی آنان باشد ، بنابر این کسیکه تلاش می کند خانواده از  نظر مادی در رفاه باشند تا آبروی آنان حفظ شود و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنند و همچنین کمک به بالا بردن اخلاق و معنویت و اعتقادات خانواده ، همه مصداقی از یاری رساندن به آنان در جهت نیکوکاری و پرهیز کاری خواهد بود .

92-مقصود از عفت کلام در روابط اجتماعی چیست ؟

پاسخ : 

• در عرف به کسیکه از سخنان زشت و ناسزا پرهیز می کند می گویند عفت کلام دارد و به کسیکه سخنان آلوده و قبیح بر زبان جای می کند می گویند عفت کلام ندارد ، از این رو می توان گفت : هر سخنی که بر زبان انسان جاری می شود ، می تواند یک جنبه ی سلبی داشته باشد و یک جنبه ی ایجابی ، مقصود از جنبه ی سلبی ، این است که حرف ناشایست بر زبان انسان جاری نشود ، و مقصود از جنبه ی ایجابی ، این است که محتوای سخن انسان ، آراسته و پسندیده باشد ، بنابر این سخنان انسان مشمول یک سری باید ها و نباید ها می باشد ، خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید : وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً : و با مردم به نیکی سخن بگویید (1) که این آیه شریفه به جنبه ی بایدهای گفتار اشاره دارد که بر اساس آن لازم است هم خوب سخن گفت و هم سخن خوب بر زبان جاری نمود .
• و از سوی دیگر به نباید ها نیز اشاره شده است ، مانند آیه ی شریفه که می فرماید : لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ کانَ اللَّهُ سَمیعاً عَلیماً : خداوند دوست ندارد که کسی صدایش را با گفتن عیب دیگران بلند نماید ، مگر کسی که مورد ستم قرار گرفته باشد ( و بخواهد داد خود را نزد قاضی و حاکم بستاند) و خداوند شنوا و دانا می باشد (2)
• بر اساس این آیه کسی نباید به بیان عیب های دیگران بپردازد مگر کسی که مورد ظلم و ستم قرار گرفته و بخواهد در محکمه نزد قاضی و حاکم ، حق خود را از ظالم بستاند ، البته باید توجه داشت غیبت کردن ، فحش و ناسزا گفتن در هر صورت زشت است ، حتی اگر کسی چنین سخنانی را به انسان گفته باشد (3)
• در هر صورت عفت کلام داشتن امری مطلوب و پسندیده است ، چه در جامعه و چه در محیط خانواده ، به ویژه نسبت به همسر و فرزندان ، لذا کسیکه در محیط خانواده عفت کلام نداشته باشد ، هم باعث آزردن اعضای خانواده می شود و هم الگوی خوبی برای فرزندان خویش نخواهد بود .

-------------------

1-بقره/83

2-نساء/148

3-رک : أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏4، ص:253 

91-چه تفاوتی میان عیب جویی و انتقاد سازنده وجود دارد ؟

پاسخ :

• انتقاد به معنای بیان نقاط منفی و مثبت برای اصلاح رفتار است ، به این معنا که هم جنبه های مثبت رفتار کسی بیان شود تا آنها را تقویت نموده و تداوم بخشد و هم جنبه های منفی رفتار فردی گفته شود ، تا آنها را برطرف نماید ، بنابر این در انتقاد سازنده قصد آبرو ریزی یا تحقیر کسی وجود ندارد و انتقاد کننده از روی خیر خواهی و به قصد اصلاح به صورت خصوصی و به شیوه ی بیانی مناسبی از کسی انتقاد می نماید ، ولی عیب جویی با نیت خیر خواهی نبوده بلکه از روی بدخواهی یا حسادت و با قصد تحقیر و کوچک کردن کسی و برای ریختن آبروی فردی صورت می پذیرد ، خواه این موضوع در جامعه بزرگتر و در سطح گسترده صورت پذیرد ، همانگونه که امروز در فضای مجازی شاهد آن هستیم ، که قبح و زشتی و گناه آن بسی بزرگتر خواهد بود ،  و خواه در محیط کوچکی مانند خانواده و فامیل اتفاق بیفتد که بر اساس آن دو همسر به صورت مستمر از یکدیگر یا والدین نسبت به فرزندان و یا فرزندان از والدین عیب جویی نموده  و از این طریق همدیگر را تحقیر یا مسخره می نمایند ، که حاصل چنین رفتاری دامن زدن به اختلافات خانوادگی و از بین رفتن صمیمیت در محیط خانواده خواهد بود ، قرآن کریم به مؤمنین چنین توصیه می فرماید : وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُم‏ : از یکدیگر عیب جویی نکنید و به یکدیگر طعنه نزنید (1)

-------------------

1-حجرات /11

90-قرآن کریم برای نهی از تمسخر دیگران به چه نکته ای اشاره نموده است ؟

پاسخ :

مسخره کردن یک رفتار ناپسند اخلاقی است ، و به عملی اطلاق می شود که بر اساس آن فردی را تحقیر یا در نظر دیگران خوار نمایند ، خواه با گفتن باشد یا اشاره کردن یا تقلید از او ، بگونه ای که باعث خنده ی دیگران گردد (1) ، قرآن کریم می فرماید هیچ گروهی دیگری را و هیچ زنی زن دیگر را مسخره نکند ، زیرا چه بسا فردی که مورد تمسخر قرار گرفته است ، نزد خداوند از مسخره کننده بهتر باشد  (2) ، علاوه بر اینکه مسخره کردن نوعی اهانت نسبت به دیگری می باشد و با احترام متقابل در میان افراد جامعه منافات دارد ، حتی اگر در محیط کوچکی مانند خانواده باشد ، چه در رابطه ی دو همسر با یکدیگر و چه در ارتباط والدین با فرزندان ، و این رفتار باعث می شود در روابط بین اعضای خانواده سردی و دلخوری به وجود آید و زمینه اختلاف میان آنان را فراهم خواهد نمود .

---------------------

1-رک : المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏18، ص: 321

2-یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ ( حجرات /11)