109-دعا در حق پدر و مادر چه تأثیری در زندگی انسان خواهد داشت ؟

پاسخ :

• دعا کردن در حق دیگران مصداقی از خیر خواهی و نیک خواهی نسبت به دیگران است به خصوص در حق والدین که حق بزرگی بر عهده ی انسان دارند ، با دعا کردن برای آنان در حقیقت خیر را برای آنان از خداوند در خواست می کنیم ، و کسی که خیر را برای دیگران در خواست می کند نشان از حُسن نیت او خواهد داشت و این نیت به پاکسازی روح و درون انسان کمک می نماید و صفات خوب و مثبت را در باطن انسان تثبیت و تأکید می نماید ، و به عکس دعا نکردن برای آنها ، و یا خدای نکرده  ، نفرین کردن در حق آنان از روزی انسان می کاهد (1) امام صادق علیه السلام می فرماید : چه مانع دارد که فردی از شما ، به پدر و مادرش چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند ، نیکی کند ؛ از جانب آنها نماز بخواند ، صدقه دهد ، حج بجا آورد ، و روزه بگیرد ، و هر چه برای آنان انجام دهد ، مثل آن برای خود او هم خواهد بود ، و خداوند به علت نیکی به آندو و نمازش ، خیر بسیار را نصیب او می گرداند (2)
• در قرآن کریم نیز از حضرت ابراهیم علیه السلام دعایی چنین در حق والدین خویش نقل شده است :رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِساب : خدایا من و پدر و مادرم و همه ی اهل ایمان را در روزی که حساب برپا می شود ، مشمول بخشش خویش قرار ده (3)

--------------------

1-بحارالأنوار ج : 73 ص : 318

2- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ وَ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّی عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ یَحُجُّ عَنْهُمَا وَ یَصُومُ عَنْهُمَا فَیَکُونُ الَّذِی صَنَعَ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ بِبِرِّهِ وَ صَلَاتِهِ خَیْراً کَثِیرا(وسائل‏ الشیعة ج : 21 ص : 505)

3-ابراهیم/41

108-حسادت چه تأثیری در روابط اجتماعی بین افراد دارد ؟

پاسخ :

• حسادت به معنای آن است که انسان آرزو کند که نعمتی از کسی سلب شود و چه بسا در عمل هم تلاش کند تا نعمت از دست کسی بیرون آید (1) و گاه آرزو می کند نعمت از آنِ خودش باشد نه دیگری (2) و برخی تأثیر منفی حسادت را در چشم و نگاه بد او می دانند که باعث می شود به کسی ضرری وارد شود (3) البته غبطه خوردن با حسادت فرق دارد زیرا در غبطه آرزوی از دست رفتن نعمت کسی را نمی کند ولی دوست دارد که آن نعمت برای او هم نیز باشد ، قرآن کریم هم توصیه می کند که از شر حسود هنگامیکه حسادت می ورزد به خداوند پناه آورده شود : وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَد (4)
• حسادت که یکی از اخلاق های ناپسند است ، شخص حسود را وادار می کند که به دشمنی با دیگران بپردازد و رابطه ی صمیمی بین افراد را  از بین می برد و چه بسا موجب بدگویی از فردی شود که مورد حسادت قرار گرفته است ، این موضوع ممکن است در روابط بین خویشاوندان و حتی اعضای خانواده نیز پیش آید ، البته باید توجّه داشت انسان نباید به گونه ای رفتار کند یا حرفی بزند که حسادت برخی از افراد را برانگیزد ، و از آشکار کردن برخی از نعمت ها و یا موفقیت ها در برابر برخی از افرادی که زمینه حسادت را دارند باید پرهیز نمود .

----------------

1-المفردات فی غریب القرآن ج 1 ص 234

2-لسان العرب ج 3 ص 149

3-الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص: 832

4-فلق/5

107-بخشنده بودن چه تاثیری در زندگی انسان دارد ؟

پاسخ :

• بخشش و بخشنده بودن دارای دو معنا است ، یکی بخشش به معنای سخاوتمندی است و دیگر ، بخشش به معنای گذشت و چشم پوشی از خطای دیگران است ، این دو معنا را ما در صفات الهی نیز مشاهده می کنیم ، از طرفی خداوند دارای بخشش به تمام مخلوقات خویش اعم از انسان و غیر انسان است و روزیِ مناسب هر موجودی را برای او مقدّر فرموده است و به همین جهت است که به خداوند " رحمان " اطلاق می شود ، و از سوی دیگر خداوند بخشنده ی خطاها و گناهان بندگان خویش است و به همین جهت به او " غفور" و "غفّار" اطلاق می شود ، به این معنا که هر کس توبه نماید خداوند از او می پذیرد و گناهان او را می بخشد ، و چه چقدر خوب است که انسان ها نیز به اندازه ی توان انسانی خویش از این دو صفت الهی در رفتار  خویش الگو برداری نمایند ، چه نسبت به عموم مردم و چه نسبت به خویشاوندان ، به ویژه نسبت به افراد خانواده ، که هم با سخاوتمندی با آنها رفتار نموده و بخل نورزند و هم نسبت به بسیاری از رفتار های نادرست و خطاهای آنان با مدارا و گذشت و چشم پوشی رفتار کنند ، تا زندگی برای آنان لذت بخش شده و با آرامش در کنار یکدیگر زندگی نمایند .

106-چه رابطه ای میان استفاده از روزی های الهی و شکر گزاری وجود دارد ؟

پاسخ :

• همانگونه که خداوند خالق و آفریننده انسان است ، برای بقاء و ادامه ی حیات انسان در این دنیا ، نعمت های بسیاری را در اختیار انسان قرار داده است ، تا از آنها استفاده نموده و در مسیر بندگی خداوند که هدف از آفرینش انسان نیز هست گام بردارد ، حال ، انسانی که از این همه نعمت استفاده می کند ، چه وظیفه ای در برابر آنها دارد ، آیا باید از نعمت ها بهره ببرد ولی در مسیری غیر از مسیر رضایت الهی قدم بردارد ؟!  به یقین پاسخ این سؤال منفی خواهد بود ، لذا شکر گذاریِ واقعی از نعمت های بیکران الهی ، آن است که از آنها در مسیر بندگی خداوند استفاده کند نه در مسیر نافرمانی الهی .
• لذا خداوند در قرآن کریم می فرماید : یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ اشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ : ای کسانی که ایمان آورده اید ، از روزی های پاکیزه ای که روزیتان کردیم بخورید ، و شکر خداوند را بجای آورید ، اگر (خالصانه) خدا را عبادت می کنید (1) ، از اینجا می توان گفت وظیفه ی هر انسانی تلاش برای کسب روزی های پاکیزه و حلال است ، نه اینکه به دنبال بدست آوردن چیزهایی باشد که حلال نیست ، بلکه حرام است به خصوص اگر آنها را در اختیار اعضای خانواده خود از همسر و فرزندان خویش قرار داده و آنان را با حرام تغذیه نماید ، که در تربیت آنها تاثیر نا مطلوبی بر جای خواهد گذاشت .
• -------------------

1- بقره/172

105-چگونه باید دیگران را به کار نیک دعوت نماییم ؟

پاسخ :

• انسان می تواند دیگران را با گفتار و رفتار، به کار نیک دعوت نماید ، هر چند تاثیر رفتار ، بیشتر از گفتار بدون عمل است ، امّا این به این معنا نیست که انسان ،گفتن را بطور کلی کنار بگذارد و از تاثیر سخن غافل شود ، چون برخی از مسائل را تنها نمی توان با عمل نشان داد ، بلکه نیاز به توضیح و تفسیر دارد و باید از منطق استفاده نمود ، امّا به هر حال ، کسیکه سخن حقی را می گوید شایسته است خود ، پیش از دیگران به آن پایبند باشد ، خداوند در قرآن کریم خطاب به بنی اسرائیل می فرماید : أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُون : آیا مردم را به نیکی فرمان می دهید ، ولی خود را فراموش می کنید ، در حالیکه کتاب آسمانی را تلاوت می نمایید ، آیا پس تعقّل نمی کنید (1)
• این موضوع در توصیه و سفارش دیگران به انجام نیکی ها بسیار مؤثر خواهد بود ، چه در سطح وسیع جامعه و چه در محیط کوچک خانواده ، بنابراین اگر والدین می خواهند فرزندان خود را به کار نیکی تشویق نمایند ، شایسته است خودشان عمل کننده به آن کار باشند ، تا از تأثیر بیشتری برخوردار باشد ، هر چند اگر خود ، عمل کننده به گفتارشان نبودند ، به این معنا نیست که نباید فرزندان خویش را به کاری که صلاح است ، دعوت نکنند ، بلکه تشویق به خوبی ها در هر حالی مطلوب است ، و تفاوت در میزان تأثیر آن است .

---------------------

‏1- بقره/ 44

104-در برابر افراد جاهل و نادان چگونه باید واکنش نشان داد ؟

پاسخ :

• مقصود از افراد جاهل کسانی هستند که اهل منطق و استدلال نمی باشند ، و رفتار و گفتار آنان منطبق با یک الگوی قابل قبول نمی باشد ، و سخن و عمل آنان از روی بی فکری صادر می شود ، آنان بدون اینکه توجّه داشته باشند به خود حق می دهند و رفتار اشتباه خود را توجیه می کنند ، بدیهی خواهد بود که افراد عاقل و فهیم ، نمی توانند با آنان ارتباط برقرار نموده ، و بحث کردن در باره مسائل گوناگون با آنها به یک نتیجه مطلوب نمی رسد ، حال اگر این افراد رابطه ی نزدیکتری با انسان داشته باشند و انسان مجبور باشد با آنها بیشتر سر و کار داشته باشد ، از دشواری و سختی بیشتری برخوردار خواهد بود ، مثلاً چنین فردی از خویشاوندان یا یکی از اعضای خانواده انسان باشد ، که زمان بیشتری را با او سپری می کنند و اگر قرار باشد برای هر کار کوچک و بزرگی با آنان بحث و جدال داشته باشد ، لازم است انرژی زیادی را صرف اینکار کند و در غالب موارد به دعوا و نزاع می انجامد ، قرآن کریم یکی از صفات بندگان شایسته را این می داند که اگر افراد جاهل و نادان با آنان سخن گویند ، به صورت مسالمت آمیز و همراه با نرمش با آنان روبرو می شوند : وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً (1)

---------------------

 1-فرقان/63

103-از نظر قرآن کریم ، چه اموری ، لغو محسوب می شود ؟

پاسخ :

•  لغو به کارهای بی اهمیت و بی فایده اطلاق می شود (1) کارهایی که بدون تأمّل و فکر انجام می شود (2) و هیچ هدف و غرض عقلائی در آن نمی باشد ، و برخی گفته اند : مقصود از لغو ،گناهان است (3) خداوند در قرآن کریم ، ویژگی بندگان شایسته را چنین بیان می کند که : آنان هنگامیکه به امر لغو و بیهوده ای می رسند ، بزرگوارانه از آن عبور می کنند : َ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً (4) بنابر این اگر افرادی را مشاهده کردند که به امور لغو بیهوده و گناهان اشتغال دارند ، خود را به آن آلوده نمی کنند و با آنان همراهی نمی کنند و از آنان دوری می کنند (5) البته باید توجّه داشت که انسان مؤمن نه تنها خود را از این امور دور نگاه می دارد بلکه خانواده ی خود را نیز از این مسائل کنار نگاه خواهد داشت که مبادا آنان نیز به امور بیهوده سرگرم شوند و در آنان تأثیر گذارد ، هر چند امروزه به علت گسترش فن آوری های نوین ، لغو و بیهوده تنها در کوچه و خیابان نیست ، بلکه از طریق رسانه های مختلف ، این امور از خانه های افراد نیز سر در آورده است و دین و اخلاق انسان را مورد تهدید قرار می دهد .

--------------------

1-لسان العرب ج15ص 250

2-المفردات ج 1 ص 742

3-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏15، ص: 244

4-فرقان/72

5- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏15، ص: 244

102-چرا انسان در گرو اعمال خویش است ؟

پاسخ :

• از آنجایی که خداوند ، انسان را موجودی با اراده و اختیار آفریده است ، و خود با اراده ی خویش می تواند به راه مستقیم و مسیر سعادت قدم بگذارد و یا مسیر نادرست را انتخاب و در راه گمراهی قدم بردارد ، لذا خداوند در قرآن کریم می فرماید : کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَةٌ : هر کس در گرو عمل خویش است (1) اگر خوبی کند ، پاداش خوبی خواهد دید ، و اگر بدی کند کیفر بدی را خواهد چشید ، و این چیزی جز مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش نمی باشد ، پس انسان موجودی مسئول آفریده شده است ، و باید پاسخگوی رفتار و کردار خود باشد .
• اگر انسان به این باور برسد که هر عمل او ، از کوچک و بزرگ محاسبه می شود و باید در برابر آن حساب پس دهد ، دیگر هیچوقت نه گناه می کند و نه در حق کسی ظلم و ستم روا می دارد ، و از آنجایی که انسان موجودی فراموش کار است ، دچار غفلت شده و می پندارد که در برابر اعمال او حساب و کتابی نخواهد بود ولی این چنین نیست بلکه انسان در برابر جزئی ترین رفتار خود سوال می شود ، در برابر رفتار با مردم ، در قبال رفتار با همسر و فرزندان ، در باره ی رفتار با والدین و اقوام و خویشان و زیردستانِ خود ، همه و همه مورد باز خواست قرار می گیرد .

-----------------

1-مدثر/38

101-تکبّر چیست و چه تاثیری در روابط اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• تکبّر حالت خود بینی و خود خواهی در انسان است که بر اثر آن فرد متکبّر خود را بزرگتر و بهتر از دیگران می بیند (1) و بدون شک با داشتن چنین حالتی ، مردم از او فاصله خواهند گرفت ، هر چند ممکن است در ظاهر مردم به او نیازمند باشند و به علت نیازشان مجبور به ارتباط با او باشند ولی چنین شخصی در دل مردم جایی نخواهد داشت ، و از سوی دیگر معمولاً تکبّر همراه با فخر فروشی به دیگران نیز هست که در اینصورت قبح و زشتی تکبّر ، افزوده خواهد شد.
• شخص متکبّر ضمن اینکه جایگاه اجتماعی خود را از دست می دهد ، نزد خداوند نیز محبوبیتی نخواهد داشت ، و بالاترین تکبّر ، تکبّر نسبت به خداوند است که بر اثر آن شخص متکبّر از قبول حق خودداری نموده و اعتراف به عبادت و بندگی خداوند نمی کند (2) خداوند در قرآن کریم می فرماید : ْ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُوراً ، همانا خداوند شخص متکبّر و فخر فروش را دوست ندارد (3)
• نقطه ی مقابل تکبّر ، تواضع و فروتنی می باشد ، که یک فضیلت اخلاقی محسوب می شود ، چه تواضع در برابر خداوند و دستورات او ، و چه تواضع در برابر خلق خداوند به ویژه ، تواضع و فروتنی در برابر اعضای خانواده که زمان بیشتری را با آنان سپری می کند ، که بر اثر آن دل های آنان به یکدیگر نزدیک شده و محیطی تؤام با صفا و صمیمیت را در محیط خانواده ایجاد می کند.

---------------------

1-المفردات فی غریب القرآن، ص: 696

2-همان ص 697

3-نساء/36

100-اسراف چیست و شامل چه مواردی می شود ؟

پاسخ :

• اسراف به معنای آن است که انسان از حدّ اعتدال خارج شود ، و به سمت افراط تمایل پیدا کند ، برخی اسراف را به معنای انفاق کردن در راهی که اطاعت خدا محسوب نمی شود دانسته اند ، خواه کم باشد ، یا زیاد (1) و برخی اسراف را استفاده (خوردن) از چیزی دانسته اند که حلال نمی باشد (2) در مجموع می توان گفت در فرهنگ اسلامی اسراف نوعی افراط و زیاده روی است که از مرز اعتدال گذشته باشد و مورد رضایت خدا نباشد ، بنابراین اگر انسان در آمد خویش را صرف کار حرامی کند ، در حقیقت از مرز حلال گذشته و در آمد خود را ( از نظر معنوی) بیهوده مصرف کرده لذا شامل اسراف می شود ، لذا در روایات به اندازه نگاه داشتن در دخل و خرج توصیه شده است ، امام باقر علیه السلام کمال را در سه چیز می دانند : آگاهی در دین ، صبر در مصیبت و اندازه نگاه داشتن در معاش ( مدیریت اقتصادی) (3) از این رو می توان گفت یکی از شرایط خانواده مطلوب از نظر اسلام خانواده ای است که از ریخت و پاش جلوگیری کند و مدیریت صحیح و خدا پسندانه ای در هزینه های زندگی خود داشته باشد ، خداوند نیز در قرآن کریم می فرماید : کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین‏ : بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند اسراف کاران را دوست ندارد (4)

-------------------

1-لسان العرب ج 9 ص 148

2-مجمع البحرین ج5 ص69

3-التفسیر المعین للواعظین و المتعظین، ص: 561

4-اعراف/31