79-مقصود از تکاثر در قرآن کریم ، چه موضوعی می باشد؟

پاسخ :

• تکاثر ، نام صد و دومین سوره قرآن کریم است و به معنای افزون شدن و فراوان شدن می باشد (1) ، این سوره در مقام توبیخ مردم در مشغول شدن به فراوانی و زیادی در مال و ثروت ، فرزندان و افراد  وابسته ی به آنها است ، که این امر باعث غفلت آنها از زیان و خسارتی و عذابی است که برای آنها به بار خواهد آورد که نتیجه ی آن را به زودی خواهند دانست و ( علاوه بر این ) از آنها در باره ی غفلت از نعمت هایی که به آنها داده شده تا شکرش را بجای آورند ، سوال خواهد شد که چرا این نعمت های الهی را کفران نمودند (2)
• لذا خداوند در این سوره ، انسان ها را از سرگرم شدن به مادیات و فخر فروشی به یکدیگر در این امور باز می دارد و به آنها هشدار می دهد که مسائل مادی شما را از اهداف عالی انسانیت و آنچه باعث سعادت مندی در آخرت می شود باز ندارد ، لذا در احادیث آورد شده که خداوند خطاب به انسان می فرماید : « ای فرزند آدم ! اگر از دنیا چیزی می خواهی که تو را کفایت کند پس بدان کمترین چیز از این دنیا برای تو کافیست ، و اگر از دنیا بیش از کفایت خود می خواهی ، پس بدان تمام دنیا را هم (به تو دهند ) برای تو کافی نخواهد بود » (3) که این حدیث اشاره به موضوع قناعت داشتن و حرص نزدن در دنیا دارد .

------------------

1-فرهنگ عمید

2-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏20، ص: 350

3-یا ابن آدم! إن کنت ترید من الدنیا ما یکفیک فأیسر ما فیها یکفیک، و إن کنت ترید ما لا یکفیک فکلّ ما فیها لا یکفیک (من هدی القرآن ج 18 ص 312)

 78-مقصود از صبر نیکو در قرآن کریم چه نوع صبری است ؟

پاسخ :

• زندگی انسان پر از فراز و نشیب و ناراحتی ها و ناملایمات است و بدون صبر ، موفقیت در عرصه های مختلف زندگی با دشواری روبرو خواهد شد ، امام علی علیه السلام صبر کردن را کمک کننده ی انسان در کارها معرفی می نمایند (1) ، خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر صلی الله علیه و آله توصیه  می کند که در برابر مخالفت های کفار و مشرکین ، صبری نیکو داشته باشد : فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً  (2) ، و صبر نیکو آنگونه که مفسرین گفته اند صبری است که شکایت و بی تابی در آن نباشد ، زیرا برخی از افراد به ظاهر شکیبایی می ورزند ولی در کنار آن از آرامش باطنی بی بهره هستند و از وضعیتی که در آن بسر می برند ناراضی هستند و زبان به شکایت از اوضاع و احوال خویش باز می کنند ، این موضوع در تمام عرصه های زندگی فردی و اجتماعی مصداق دارد به ویژه در زندگی خانوادگی با توجّه به مشکلات فراوانی که برای افراد وجود دارد ، البته صبرکردن و زبان به شکایت باز نکردن به این معنا نیست که انسان برای برطرف کردن مشکلات خویش تلاش نکند و دست روی دست بگذارد ، بلکه ضمن صبر نمودن ، می تواند برای تغییر وضعیت خویش اقدام نماید .

---------------

1-الصبر عون على کل أمر(غررالحکم  ص 280 )

2-معارج/44

77-آیا صبر و گذشت ، معیاری و ضابطه ای دارد ؟

پاسخ :

• صبر کردن در برابر سختی ها ، ناملایمات و مشکلات یک فضیلت اخلاقی به شمار می آید ، و همچنین است گذشت نمودن در برابر کسانی که به انسان بدی نموده اند ، ولی باید توجّه داشت زمانی شکیبایی ورزیدن و عفو و گذشت یک فضیلت اخلاقی به حساب می آید که مصلحتی بالاتر در میان باشد ، که بخاطر آن مصلحت انسان ، خویشتن داری نماید و از دایره ی صبر خارج نشود و همچنین مصلحتی موجب شود که از خطای دیگران گذشت نماید ، این مصلحت می تواند یک مصلحت فردی و شخصی باشد ، و می تواند یک مصلحت اجتماعی باشد ، البته باید توجّه داشت ، گاه مصلحت اجتماعی بالاتر از مصلحت فردی و شخصی می باشد که در اینجا باید مصلحت اجتماعی مورد توجّه قرار گیرد . از سوی دیگر تشخیصِ مصلحت فردی و اجتماعی نیز باید به درستی صورت پذیرد در غیر این صورت انسان در رفتار خویش دچار خطا خواهد شد .
• نکته ی دیگری که در باره ی صبر و گذشت باید در نظر داشت این است که علاوه بر رعایت مصلحت ، لازم است وجود مفسده را نیز ملاحظه نمود ، به این معنا که در مواردی که می خواهیم صبر کنیم و یا گذشت نماییم ، مفسده ای به وجود نیاید که ضرر آن بیش از صبر و گذشت باشد ، هر چند نباید فراموش کرد که در مواردی که انسان می خواهد صبر و گذشت نماید یا نمی خواهد چنین کند ، نباید از اصول اخلاقی و الهی عبور کند و در هر حالی رضایت خداوند و قوانین الهی را در نظر بگیرد.
• صرف نظر از وجود مصلحت و نبود ضرر و مفسده ، بطور کلی شکیبایی و گذشت ، ارزش اخلاقی بالایی دارد ، خداوند در قرآن کریم می فرماید : وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُور : و کسیکه صبر کند و عفو نماید ، از کارهایی است که نیازمند اراده ی قوی می باشد (1) لذا افرادی که اراده ی ضعیفی دارند نمی توانند صبر و گذشت نمایند ، و همچنین کسانی که از فضیلت و ارزش اخلاقی صبر و گذشت آگاه نباشند و یا اینکه عادت ها و اخلاق ناپسند در وجود آنان نهادینه شده بجای صبر ، نا شکیبایی و بجای گذشت ، انتقام می گیرند .
• وجود این دو صفت در انسان از ویژگی های ضروری در روابط بین فردی به خصوص در درون خانواده است و با نبود این دو صفت ، زندگی انسان در معرض تنش و نزاع و کشمکش های زیان باری خواهد شد .

------------------

1شوری/43

 76-چگونه می توان به سعادت ابدی دست یافت ؟

پاسخ :

• بطور کلی سعادت دنیا و آخرت ، مشروط به ایمان و عمل صالح می باشد ، عمل صالح نیز دارای مصادیق و شاخه های متعددی است که در قرآن کریم به جنبه های مختلف آن پرداخته شده است ، از جمله در آیه ی 22 سوره ی رعد به چند نمونه از اعمال صالح که باعث سعادت أُخروی می شود اشاره شده (1) که نخستین آن : صبر کردن و شکیبایی ورزیدن برای خداوند است ، این صبر کردن می تواند نسبت به بلایا و سختی هایی چون فقر و بیماری باشد ، و می تواند صبر در انجام تکالیف الهی باشد ، زیرا برخی از تکالیف ممکن است دشواری هایی داشته باشد ، که افراد مؤمن این دشواری ها را به جان می خرند تا امر خداوند را اطاعت نمایند ، دومین عمل : برپا داشتن نماز است که آن را با شرایطش ، به صورت دائم و مستمر انجام می دهند ، سومین عمل ، انفاق کردن در پنهان و آشکار است ، البته باید توجّه داشت ، انفاق هر چیز به تناسب خود آن چیز است مثلاً ، انفاق علم ، انتشار آن ؛ انفاق مقام و منصب ، حاجت مردم را بر آوردن ؛ انفاق مال ، بخشش آن ، انفاق سیاست ، مدیریت صحیح امور می باشد (2)
• چهارمین عمل : در مقابل بدی ، خوبی کردن است ، و این موضوع می تواند شامل بدی های خود انسان یعنی گناهان باشد ، که اگر گناهی انجام داد ، پس از آن عمل خداپسندانه ای انجام دهد تا اثر گناه را تخفیف دهد ، یا خوبی در برابر بدی دیگران است ، که اگر در حق ما بدی نمودند ، ما در مقابل انتقام نگیریم بلکه با  خوبی جواب بدی را بدهیم که این عمل جزء مکارم اخلاقی می باشد .(3)
• با دقّت در نمونه هایی که قرآن کریم از آنها سخن به میان می آورد ، مشاهده می کنیم که این صفات هم در جامعه ی بزرگتر مصداق دارد و هم در جامعه کوچکتر یعنی محیط خانواده ، از این رو خانواده ی قرآنی خانواده ای است که در آن صبر و شکیبایی بر مشکلات وجود دارد ، مشکلاتی چون بیماری یا فقر و سختی های دیگر زندگی ، علاوه بر اینکه در خانواده ی قرآنی همه اعضای آن اهل برپا داشتن نماز می باشند ، و دیگر اینکه از آنچه دارند انفاق می کنند ، یعنی نه تنها نیاز های خود را برطرف می کنند بلکه در صورت توان ، نیاز های دیگران را نیز برطرف می نمایند ، و در نهایت ، اهل انتقام گرفتن از یکدیگر نمی باشند و اگر از یکدیگر بدی دیدند ، با بدی ، جواب بدی را نمی دهند ، بلکه با خوبی و به خوبی جواب بدی را می دهند .

‏-------------------

1-وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار : آنان که بخاطر( کسب رضایت) ذات الهی ، شکیبایی کردند و نماز را برپا داشتند ، و از آنچه روزیشان کردیم ، در پنهان و آشکار انفاق نمودند و بدی ها را با خوبی کنار زدند ، برای آنان در عاقبت سرای نیکوی الهی خواهد بود .

2-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏3، ص: 80

3-الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج‏2، ص: 127

 75-بهترین نوع رفتار با دیگران چگونه است ؟

پاسخ :

• خداوند متعال در آیه ی 199 سوره ی اعراف ، رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را به مکارم اخلاق توصیه می کند و می فرماید : خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین‏ : عفو و گذشت را پیشه ی خود ساز ، و به کارهای پسندیده فرمان ده ، و از نادانان دوری نما ، و از آنجایی که پیامبر (ص) الگوی برای همه ی مردم می باشد ، سزاوار است ، مردم این صفات را سرمشق رفتارهای اجتماعی خود نمایند ، به ویژه بکار گیری آنها در  کوچکترین واحد اجتماعی یعنی خانواده ، اعم از همسران نسبت به یکدیگر، یا والدین و فرزندان نسبت به همدیگر
• در این توصیه ها ، نخست از عفو و گذشت سخن گفته شده ، زیرا زندگی اجتماعی و رفتار انسان ها خالی از خطا و اشتباه و نادیدن گرفتن حقوق دیگران نمی باشد ، که در اولین گام بهتر است با دیده ی چشم پوشی و نادیده گرفتن خطای دیگران با آنان روبرو شویم و از انتقام گرفتن و تلافی کردن پرهیز نماییم ، در مرحله ی بعد توصیه شده که دیگران را به کارها ، و رفتار های اخلاقی و آداب و رسوم پسندیده سفارش نماییم ، البته در آغاز ، خود باید ، چنین باشیم ، تا سفارش دیگران به رعایت آنها ، از تأثیر بیشتری برخوردار باشد ، و در گام بعدی ، اگر با افرادی سر و کار داریم که اهل منطق و تشخیص رفتارهای درست و صحیح نیستند و به موضع اشتباه خود پا فشاری می کنند ، از خشونت نسبت به آنان و شدت عمل به خرج دادن دوری نموده و با مدارا با آنها رفتار نماییم ، در مجموع رعایت این توصیه های اخلاقی ، زندگی کردن و ارتباط با دیگران را برای انسان آسان تر و لذت بخش تر خواهد کرد .‏

74-چرا در روز قیامت مال و فرزندان به انسان سودی نمی بخشد ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم از زبان حضرت ابراهیم علیه السلام می فرماید : ( روز قیامت) روزی است که مال و فرزندان سودی به انسان نمی بخشد * مگر کسی که در نزد خداوند با قلبی سالم حاضر گردد (1) و این به این علت است که در آخرت فقط ایمان و عمل صالح به سود انسان خواهد بود ، لذا اگر فردی اهل نجات نباشد ، در آنجا ، مالی ندارد که آن را بدهد و خود را از عذاب خلاص کند و همچنین فرزندان انسان ، اگر بتوانند در دنیا رنج و ناراحتی را از انسان دور نمایند ، امّا در آخرت چنین توانایی را ندارند و فقط ایمان و عمل هر انسانی است که به داد او خواهد رسید ، امّا اگر انسان ایمان به خدا داشته باشد و در کنار آن عمل صالح انجام داده باشد ، اینها می توانند باعث نجات او شوند ، با این فرض ، اگر کسی مال خود را در دنیا در راه خداوند انفاق نماید و واجبات مالی خود را بپردازد و به نیازمندان کمک نماید و همچنین فرزندان صالحی تربیت کند ، اینها جزء اعمال نیک او محسوب خواهد شد که می تواند برای او سود مند باشد .

------------------

1-یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُون *‏ إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیم (شعراء/ 88 و 89)‏

73-چگونه همسر و فرزندان مایه ی روشنی چشم انسان می گردند ؟

پاسخ :

• خداوند در آیه ی 74 سوره فرقان از زبان بندگان شایسته ی خویش این در خواست را ذکر می نماید که : " آنان کسانی هستند که می گویند : پروردگارا از همسران و فرزندان ما ، (آنچه) مایه ی روشنی چشم ( ما می باشد) به ما عطا کن و ما را پیشوای پرهیز کاران قرار ده " (1) مفسرین گفته اند :  مقصود از اینکه همسر و فرزند انسان نور چشم انسان باشند به این معنا است که آنان از جمله ی نیکان و پرهیزکارانی باشند که از خداوند اطاعت نموده و انسان مؤمن با دیدن آنها مسرور و خوشحال گردد و در نتیجه از خشم و عذاب الهی نجات و رهایی یابند (2) و اینکه انسان مؤمن چنین در خواستی را می کند نشاندهنده ی آرزو و آرمان اوست که می خواهد نسل نیکوکاری از او باقی بماند که هم برای خود آنان مفید باشد و هم برای پس از مرگ او ، تا در ثواب اعمال نیکی که آنان انجام می دهند شریک باشد . البته باید توجّه داشت که دعا برای چنین موضوعی به این معنا نیست که انسان در این جهت تلاشی نکند ، بنابراین وظیفه اوست که ضمن استمداد از خداوند ، همسری مؤمن و صالح را انتخاب نماید و پس از اینکه فرزندی نصیب او شد ، در تربیت او کوتاهی نکند .

-------------------

‏1-وَ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً

2-التفسیر المبین، ص: 478

‏72-چگونه باید خانواده ی خود را به انجام نیکی ها تشویق و از انجام بدی ها بازداشت ؟

پاسخ :

• خانواده ، نزدیکترین افراد جامعه ، نسبت به انسان است و صلاح و زیان هر فرد تا اندازه ای به خانواده ی انسان مربوط می شود ، از طرفی هر انسانی نسبت به تربیت و راهنمایی خانواده ی خود مسئول است و لازم است در حدِ توان خود به این امر اقدام نماید ، برای اینکار هم باید با رفتار خود آنان را به انجام نیکی ها تشویق نماید و هم با گفتار خود ، و هیچکدام انسان را بی نیاز از دیگری نمی کند ، به این معنا که در هر مورد و نسبت به هر فردی نمی توان فقط به عمل و رفتار اکتفا نمود و از به زبان آوردن برخی از مسائل خود داری کرد ، و همچنین فقط نمی توان حرف زد و از نظر عمل و رفتار ، الگوی مناسبی برای خانواده ی خود نبود ، خداوند می فرماید : یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُون‏ *کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُون : ای کسانی که ایمان آورده اید ، چرا چیزی را می گویید که انجام نمی دهید * اینکه چیزی را بگویید که انجام نمی دهید ، خشم خداوند را موجب می گردد ( و بسیار ناپسند است ) (1) بنابر این کسانی که می خواهند در تربیت و راهنمایی افراد خانواده از موفقیت بیشتری برخوردار باشند ، لازم است علاوه بر گفتار شایسته از عمل شایسته نیز بهره مند باشند .

---------------------------

1-صف/2 و3‏

71-آیا فرزند صالح برای انسان ، باقیات صالحات است ؟

پاسخ :

• مفسرین در توضیحِ باقیات صالحات گفته اند که آنها اعمالی است که انسان انجام می دهد و ثواب آنها برای او می ماند ، و مصادیقی برای آن ذکر کرده اند : مانند نماز های پنجگانه یا گفتن ذکر : " سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر " و بطور کلی هر عبادتی که برای خداوند انجام پذیرد از جمله باقیات صالحات است (1) در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شده : ارثی که خداوند برای بنده ی مؤمن خود قرار می دهد ، فرزند صالحی است که برای او استغفار کند (2) بر این اساس ، می توان گفت : تلاشی که یک انسان برای تربیت شایسته ی فرزند خود انجام می دهد ، در حقیقت عمل او محسوب می شود که نتیجه ی آن را هم در این دنیا می بیند و هم در دنیای دیگر ، از این رو تربیت فرزند صالح نیز یکی از باقیات صالحات برای انسان محسوب می گردد .

----------------------

1-المفردات فی غریب القرآن، ص: 139

2-رک : تفسیر اثنا عشری، ج‏2، ص: 91 (میراث اللّه من عبده المؤمن ولد صالح یستغفر له‏)

70-قرآن کریم چگونه نسل ناشایست را توصیف می کند ؟

• پاسخ :
• بطور کلی نسلِ انسان از جهت اعتقاد و عمل می تواند ، نسلی شایسته و می تواند نسلی ناشایست باشد ، و این موضوع ، جدایِ از تاثیری که تربیت هرانسانی نسبت به فرزندان و نسل خویش دارد ، بستگی به اختیار و راهی است که هر فردی برای زندگی و آینده ی خود ، بر می گزیند ، از نظر قرآن کریم ایمان و عمل صالح یک ارزش و بی ایمانی و عمل ناشایست یک امر بدون ارزش می باشد ، لذا قرآن کریم نسل و گروهِ ناشایستی را که پس از انسان به این دنیا پا نهاده و مسیر نادرستی را طی می کنند مورد مذّمت قرار می دهد و می فرماید : فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا : پس از آنان نسلی بد ، پدید آمده که نماز را ضایع ساخته و از شهوت ها پیروی نمودند ، که به زودی ، با کیفر گمراهی خود روبرو می شوند (1)
• قرآن کریم هنگامیکه از برخی از پیامبران الهی و پیروان صالح آنان نام می برد و از آنها تعریف می کند از نسلی سخن می گوید که پس از آنها پدید آمده و از مسیر آنان منحرف شده و با انحراف خود نماز و عبادت الهی را ضایع نموده ، کنار گذاشته و یا به آن اهمیت ندادند و پس از آن ، از نفس امّاره ی خویش پیروی نموده و به سمت حرام های الهی تمایل پیدا کردند (2)

--------------------

1-مریم/59

2-التفسیر المبین، ص: 402‏