امام علی علیه السلام

برترین اعمال آن است که نفس خود را به آن وادار نمایی

أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ مَا أَکْرَهْتَ نَفْسَکَ عَلَیْهِ

نهج البلاغه

• انسان کاری را که مطابق میل وعلاقه ی  اوست با رغبت و اشتیاق بیشتری انجام می دهد، امّا اگر کاری مطابق میل و علاقه او نباشد با کراهت و گاه به اجبار آن را انجام می دهد
• حال اگر کار خداپسندانه ای باشد که بر خلاف میل و علاقه ی انسان باشد ولی انسان ، نفس خود را وادار به انجام آن کند تا رضایت الهی را بدست آورد ، این عمل نزد خداوند ارزش بیشتری پیدا می کند
• به عنوان مثال اگر فردی علیرغم میلی که به انجام گناهی دارد ، به سختی خود را از انجام گناه باز دارد ، عمل او ارزش بیشتری پیدا می کند و یا فردی که صبح ها به سختی از خواب بیدار می شود و تمایل زیادی به خوابیدن دارد ولی به خاطر انجام عبادت ، بر خلاف میل خود ، از خواب بیدار شده و نماز را بر پا می دارد ، عمل او ارزشمند خواهد شد

پرسش : در چه زمانی ، انجام کاری که بر خلاف میل انسان است ، ارزشمند خواهد شد ؟

پاسخ : زمانیکه انسان خود را وادار به انجامِ عمل خدا پسندانه ای کند که بر خلاف میل درونی او باشد

 امام علی علیه السلام

ای مردم ، دنیا سرای گذشتن وعبور است و آخرت سرای استقرار و ماندن است ، پس ، از محلِ گذرِ خود برای محلِ ماندنِ خود ، توشه بر گیرید

أیّها النّاس، إنّما الدّنیا دار مجاز، و الآخرة دار قرار، فخذوا من ممرّکم لمقرّکم

نهج البلاغه

• امام علی علیه السلام ، حقیقت دنیا را برای انسان ها بیان نموده ، تا آنان بتوانند برنامه ریزی صحیحی برای زندگی خود در دنیا داشته و از مسیرِدرستِ زندگی منحرف نگردند
• این حقیقت که عمر انسان دراین دنیا محدود و کوتاه است ، قابل انکار نمی باشد ، و اگر زندگی انسان فقط برای همین چند روزه ی دنیا باشد و همه چیز بعد از مرگ انسان تمام شود ، و حکمتی برای آفرینش انسان نباشد ، این هم امری لغو وبیهوده است که شایسته ی خداوند دانا وحکیم نیست ، از این رو باید دنیای دیگری باشد که انسان ها نتیجه ی تمام اعمال خوب و بد خویش را در آنجا ببینند
• وظیفه ای که انسان در دنیای ناپایدار دارد این است که با انجام نیکی ها ، ذخیره ای برای آخرت خویش فراهم نموده ، تا در آخرت از ثمره ی اعمال شایسته ی خود بهره مند شده و در راحتی ابدی بسر برد

پرسش : وظیفه ی انسان در دنیایی که محل گذر وعبور است ، چیست ؟

 
پاسخ :  وظیفه ی انسان آن است که از این دنیا با انجام اعمال صالح برای آخرت خویش که محل استقرار و ماندن است توشه بردارد

 امام علی علیه السلام

از فرار کردن نعمت ها ، بپرهیزد ، که هر فراری باز نمی گردد

احذروا نفار النّعم فما کلّ شارد بمردود

غرر الحکم

• خداوند نعمت های مادی و معنوی فراوانی در اختیار انسان قرار داده  که وظیفه ی انسان در برابر آن سپاسگزاری است ، بخشی از این سپاسگزاری به شناخت این نعمت ها و شناخت ولی نعمتِ انسان که خداوند است می باشد و در مر حله بعد ، استفاده و رفتار درست در برابر آنها می باشد
• به عنوان مثال؛ انسان های خوبی همچون پدر و مادر ، همسر و فرزندان و یا دوستان دلسوز ی که در کنار ما هستند ، نعمتی بزرگ است که لازم است قدردان آنان بوده و با رفتار های نا پسند و نسنجیده ، سبب رنجش آنان و از دست دادن مهر ومحبت و دوستی آنان نشویم ، که در صورت از دست دادن آن ، به راحتی قابل بازگشت نخواهد بود
• علاوه بر اینکه برخی از گناهان و خطا های انسان ، باعث سلب نعمت هایی از انسان می شود ، که برای حفظ و بقای آنان ، شایسته است انسان توبه نموده و به جبران خطاهای گذشته خود بپردازد ، تا گرفتار محرومیت از این نعمت ها نگردد

امام علی علیه السلام

دو چیز است که ارزش آنها را کسی می داند که آنها را از دست داده باشد ؛ جوانی و سلامتی

شیئان لا یعرف فضلهما إلّا من فقدهما الشّباب و العافیة

غرر الحکم

• معمولاً انسان ها ، قدر شناس چیزهایی که در بدست آوردن آن رنج و زحمتی نکشیده اند ، نمی باشند ، و زمانی ارزش داشته های خود را خواهند دانست که در بدست آوردن آن تلاش و کوششی کرده باشند
• جوانی و تندرستی از نعمت هایی می باشد که از جانب خداوند ، به انسان ارزانی داشته شده و انسان در بدست آوردن آن رنج وزحمتی را متحمّل نشده ، لذا بسیاری از افراد قدر این دو نعمت را آنگونه که باید دانسته شود ، نمی دانند ؛ تنها زمانی متوجّه ارزش آن خواهند شد که دوران جوانی را پشت سر گذاشته و سلامتی آنان به بیماری تبدیل شده باشد
• قدر شناسی از هر نعمتی ، به آن است که از آن در مسیر صحیح  بهره جسته  و از  هدر دادن  و استفاده نا درست از آن پرهیز شود  ، برای این منظور تأمّل در حالت کسانی که به پیری رسیده  و جوانی را از دست داده اند و کسانی که بیمار شده و قدرت فعالیت های عادی را ندارند برای انسان پند آموز خواهد بود

امام علی علیه السلام

برترین مردم کسی است که به عیوب خویش مشغول باشد و به عیبجویی از مردم نپردازد

أفضل النّاس من شغلته معایبه عن عیوب النّاس

غرر الحکم

• فقط انسان هایی که از گناه وخطا معصومند ، افرادی بدون عیب می باشند ، بنابراین دیگران ، ممکن است دارای خطا وعیبی در رفتار و کردار خود باشند
• از طرفی کسیکه دائم به دنبال پیدا کردن عیب دیگران است ، ذهن و فکر او به دیگران مشغول شده ، وهر لحظه در صدد است خطایی از دیگران سر زند و او آنها را شماره کند و به حافظه بسپارد  ،  این عمل به مرور باعث می شود ، به بدگویی و از بین بردن آبروی دیگران روی آورده و در نتیجه در روابط او با دیگران اثری منفی بر جای گذارد
• علاوه بر اینکه وقتی انسان بر عیب دیگران تمرکز نمود ، خواه نا خواه از عیب خویش غافل شده و همچنان فردی با عیب ونقص ، در اخلاق و رفتار باقی مانده و این خسارتی بزرگ برای انسان به شمار خواهد آمد

 امام علی علیه السلام

چه بسیار دشواری ها که با نرمش ، آسان گردد

کم من صعب تسهّل بالرّفق

غرر الحکم

• برخی تصور می کنند که سختگیری ، راه حلی برای تمام مشکلات است ، لذا هیچگاه از موضع خود عقب نشینی نکرده و به رفتار خود ادامه می دهند ، ولی واقعیت آن است که سختگیری ، گاه مشکلات را می افزاید و شرایط را دشوارتر می گرداند
• در مقابلِ سختگیری ، انعطاف پذیری و نرمخویی است ، و این نرمش به معنای سستی ، بی نظمی و بی دقتی نمی باشد ، زیرا انسان می تواند در انجام کار و در ارتباط با دیگران جدّیت و پی گیری داشته ولی سختگیریِ آزار دهنده ای نداشته باشد
• در نرمخویی به توانایی افراد توجّه شده و از هر کس به اندازه ی توانش انتظار می رود  ،  در نرمخویی ، چشم پوشی ومدارا وسازش با افراد وجود دارد ولی در سختگیری ؛ از افراد بیش از توانایی آنها انتظار رفته و جایی برای مدارا وجود ندارد

امام علی علیه السلام

برای حسود راحتی نباشد

لا راحةَ لحسودٍ

غرر الحکم

• بخش مهمی از آرامش زندگی در اختیار خودِ انسان و نوعِ نگاه و تفکّری است که نسبت به جهان و همنوعان خویش دارد
• حسادت که یکی از ویژگی هایِ اخلاقیِ ناپسند می باشد بر اثر نگاهی منفی نسبت به دیگران و داشته هایِ آنان به وجود می آید ، فردی که دچار چنین حالتی می شود ، ظرفیت دیدن امتیازی را در دیگران نداشته و گاه درصدد بر می آید ، عیب و نقصی را به آنان نسبت دهد
• فردِ حسود تا زمانیکه در دلِ خویش این صفتِ ناپسند را داشته باشد ، درونی پر آشوب و متلاطم خواهد داشت و از اینکه دیگران چیزی را دارند که او ندارد ، راحتی و آرامش را از خود سلب می کند

امام علی علیه السلام

بهترین مردم کسی است که هزینه (و خرج دیگران) را به عهده بگیرد

خیر النّاس من تحمّل مؤنة النّاس

غرر الحکم

• انسان ها در طول زندگی نیاز هایی پیدا می کنند که به تنهایی توان برآوردن آن را نداشته و در روند زندگی عادی خود دچار مشکل می گردند ، در صورتیکه این مشکل برطرف نگردد ، خود منجرّ به دشواری های دیگری برای فرد و جامعه خواهد گردید
• و زمانی یاری رساندن به دیگران اهمیت پیدا می نماید که شرایط اجتماعی و اقتصادی یک جامعه دشوار شده و عموم مردم در تامین نیاز های ضروری خود در مشکل و تنگنا قرار گرفته اند
• در چنین شرایطی وظیفه ی انسانی اقتضاء می کند ، از مشکلات دیگران با خبر گردیده و در حدّ توان خویش در برطرف کردن آن تلاش نماییم ، و در اینصورت است که به ارزش های والای انسانی راه یافته و جایگاه اجتماعی انسان افزایش پیدا نموده و مهمتر آنکه چنین شخصی نزد خداوند محبوبیت خواهد یافت

 امام علی علیه السلام

با خشم ، ادب از بین می رود

لا أدب مع غضب

غرر الحکم

• هنگامیکه انسان دچار خشم می شود ، قدرت تصمیم گیری و کنترل او نسبت به رفتارش کاهش پیدا می کند ، از این رو ،  در حال خشم ، انسان در معرض رفتار های نسنجیده  و نامعقول قرار می گیرد
• انسان در شرایط عادی ممکن است آداب اجتماعی را در سخنان و رفتار خود رعایت نماید ولی اگر در حالت هیجانِ غضب قرار گیرد ، ادب و آداب را کنار گذاشته و هر حرفی را به زبان جاری و هر رفتاری را انجام دهد
• کسانیکه به آبرو و شخصیت خود ، اهمیت می دهند ، تلاش می کنند ، حساسیت های خود را کاهش داده و کمتر در معرض خشم قرار گرفته و در صورت خشم ، رفتار خود را کنترل نمایند ، تا شخصیت و آبروی آنان خدشه دار نگردد

 امام علی علیه السلام

گذشت ، موجب بزرگی است

العفو یوجب المجد

غرر الحکم

• برخی تصوّر می کنند ، بزرگی به قدرت یا مقام و شهرت است ، در صورتیکه این موارد به عوامل خارج از وجود انسان مربوط می شود .
• بزرگیِ واقعی به وسعتِ روح انسان و ویژگی هایِ درونی انسان مربوط می گردد ، از این رو قدرتمند کسیکه است که با وجود توانایی برای انتقام ، بتواند از خطای دیگران چشم پوشی نموده  و گذشت نماید .
• واگر کسی از قدرت و مقام ظاهری برخوردار است ولی توانایی گذشت از خطای دیگران را ندارد ، هر چند در ظاهر قدرتمند است ولی در واقع قدرتمند نیست .