10-چرا قرآن کریم از اخلاق پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله با عنوان "عظیم" یاد می کند ؟

پاسخ :

• قرآن کریم در سوره قلم آیه 4 از اخلاق پیامبر صلی الله علیه وآله با عنوان اخلاق بزرگ و با عظمت یاد می کند ، و در باره علت آن مفسرین نکات فراوانی ذکر نموده اند از جمله برخی گفته اند: پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله تمام صفات پسندیده پیامبران الهی را در خویش جمع نموده بوده است (1) و برخی دیگر گفته اند : چون پیامبر صلی الله علیه وآله چنان آزار و اذیت قوم خویش را تحمّل می نمود که غیر از ایشان چنین تحمّلی را نداشت (2) یا در باره علت آن از همسر پیامبر صلی الله علیه وآله نقل است که : هیچکس اخلاقش از پیامبر(ص) بهتر ونیکوتر نبوده زیرا هرگاه یکی از اصحاب یا یکی از اعضای خانواده ، ایشان را می خواند و با ایشان کاری داشت ، پیامبر(ص) همواره او را اجابت می نمود (3)

--------------------

1-البحر المحیط فی التفسیر، ج‏4، ص: 578

2-الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1335

3-أسباب نزول القرآن (الواحدی)، ص: 463

9- قرآن کریم چه الگویی عملی را برای افراد با ایمان معرفی می نماید ؟

پاسخ:

• قرآن کریم از الگو ، تعبیر به "اسوه" می نماید و مقصود از "اسوه" کسی است که لازم است از او تبعیت و پیروی نمود (1) علاوه بر اینکه از این"اسوه" با صفت "حسنه" یاد می کند که به معنای الگوی نیکواست ، به بیان دیگر با این صفت (حسنه) هم الگو را تأیید و هم پیروی از آن را مورد تأکید قرار می دهد ، و این ویژگی را در باره دو تن از پیامبران ذکر می کند ؛ یکی در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام  و پیروان او است که با شرک و بت پرستی مبارزه نموده و از آن برائت جستند (2) و یکی در مورد پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله است که در مبارزه با دشمنان ، ثبات و شکیبایی داشته و از اهداف خود دست بر نداشتند (3) گرچه باید توجّه داشت این الگو بودن پیامبران تنها در مواردی که ذکر شد نمی باشد بلکه در تمام افعال و اخلاق خویش الگویی کامل برای اهل ایمان می باشند (4)

----------------------

1-مجمع البحرین ج 1 ص 28

2-ممتحنه/4

3-احزاب/21

4-الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 987

8-چرا انسان ها نیازمند الگوهای اخلاقی هستند ؟

پاسخ :

• نقش الگو در پیشبرد اخلاق فردی واجتماعی ، نقش یک راهنما می باشد ، زیرا بسیاری از انسان ها با جزئیات فضایل و رذایل اخلاقی و شیوه ی کسب اخلاق پسندیده و کنار گذاشتن اخلاق ناپسند به صورت صحیح آشنا نمی باشند لذا داشتن الگوهای اخلاقی در عمل به افراد کمک می کند که بهتر وکامل تر مسیر رشد اخلاقی خود را بپیمایند ، علاوه بر اینکه انسان لازم است الگویی را که از هر نظر کامل و قابل قبول است برای خود انتخاب نماید تا در پیمودن راه مستقیم دچار اشتباه وانحراف نگردد .

7-هنگامیکه واژه اخلاق را بدون هیچ قرینه ای بکار می بریم ، چه نوع اخلاقی مقصود است ؟

پاسخ :

کاربرد واژه ی اخلاق بدون هیچ قرینه ای ، هم شامل اخلاق خوب وپسندیده می شود و هم شامل اخلاق منفی و ناپسند می گردد ، و اینکه در عرف گفته می شود فلان فرد اخلاق ندارد ، مقصود ازآن ، نداشتن اخلاق مثبت می باشد و اگر گفته می شود فلانی ، فرد با اخلاقی است ، مقصود داشتن اخلاق مثبت وپسندیده است ، در حقیقت در اینجا، قرینه ، فهم عرف است که تعیین می کند چه نوع اخلاقی مورد نظر است .

6-چه ویژگی ها و صفاتی هماهنگ با صفت صداقت در انسان می باشد ؟

پاسخ

صداقت یک ویژگی کلیدی در وجود انسان است و صفات دیگری با او در ارتباط است مثلاً  اخلاص و خلوص نیت با این صفت ارتباط دارد زیرا کسیکه کارهای خود را فقط برای خداوند و کسب رضایت او انجام می دهد ، هیچ قصد دیگری جز خداوند در کارهای خود ندارد  و از هر گونه ریا کاری ، تظاهر و دورویی فاصله می گیرد بنا براین نیّت او صادقانه و راستین برای خداوند خواهد بود ، یا صفت وفاداری نیز با صداقت مرتبط است ، به این معنا که اگر انسان به کسی وعده ای می دهد به وعده ی خود وفا نموده و بر خلاف آن رفتار نمی کند .

5-داشتن صداقت در روابط اجتماعی ، به چه معنایی است ؟

پاسخ :

• داشتن صداقت به این معنا است که هر فرد همانگونه که در واقع هست ، خود را نشان دهد و رفتار وگفتار او حاکی از درون و باطن او باشد ، نه اینکه در باطن بگونه ای باشد و در ظاهر خود را بر خلاف آن جلوه دهد ، بنابر این ، هرگونه دوگانگی بین ظاهر و باطن بر خلاف صداقت می باشد ، صداقت گاه در گفتار انسان است و براین اساس به کسی راستگو گفته می شود که سخنش مطابق با واقعیت باشد و گاه در رفتار است به این معنا که انسان در ظاهر خود را  بگونه ای جلوه دهد که در باطن نیز همانگونه می باشد ، مثلاً در ظاهر رفتار نیکوکاران را بروز دهد و در باطن هم نیکوکار باشد .

4-اخلاق چه نقشی را در زندگی انسان ها  ایفا می کند ؟

پاسخ :

بخش مهمی از دستورات اخلاقی به رابطه ی انسان با همنوعان خویش ارتباط دارد ،  و از سوی دیگر زندگی اجتماعی نیازمند سازگاری ، تفاهم ، همدلی و همفکری انسان ها با یکدیگر است ، دستورات اخلاقی ، نوعِ روابط انسان ها را برای سازگاری بیشتر با یکدیگر، تنظیم و برنامه ریزی می نماید  ، مثلاً توصیه به داشتنِ صداقت در روابط اجتماعی ، احساس اعتماد را در بین مردم تقویت می نماید و یا سفارش به محبت کردن به دیگران ، باعث جذب دل ها به یکدیگر و توسعه روابط اجتماعی خواهد شد .

  3-چرا برخی انسان ها با وجود معیارهایِ اخلاقیِ مثبت و آگاهی از خوب بودنِ یک رفتار ، بر خلاف آن رفتار می کنند ؟

پاسخ :

یکی از ویژگی های هر انسانی بهره مندی از صفت اختیار است ، این ویژگی چنین امکانی را برای انسان فراهم می کند که هر کاری را که بخواهد انجام دهد و هرکاری را که نخواهد انجام ندهد ، بنابراین ، کاملاً قابل تصّور است که یک فرد با وجود آگاهی از خوب بودن یک رفتار ، بر خلاف آن رفتار نماید  و یا با وجود آگاهی از بد بودن عملی ، آن را انجام دهد .گرچه همواره باید توجه داشت ، انجام رفتار های مثبت یا منفی بر اساس انگیزه ، هدف و محاسبه ای صورت می گیرد که هر فرد از انجام دادن یا انجام ندادن رفتاری برای خود دارد .

2-تقسیم اخلاق به اخلاق خوب یا بد ، چه ثمره ونتیجه ای برای انسان دارد ؟

پاسخ :

غالب انسان ها برای تشخیص سمت و سوی رفتار خویش نیازمند یک معیار و ضابطه ای هستند که بر اساس آن ، مسیر و جهتِ رفتار خویش را تعیین کنند ، اگر در مسیر درست و صحیحی باشد آن کار را انجام دهند و اگر مسیر نادرست و اشتباهی باشند از انجام آن رفتارخودداری نمایند و اگر چنین تقسیم بندی و معیاری برای اخلاق پسندیده و ناپسند وجود نداشته باشد ، در جامعه هرج و مرج رفتاری و اخلاقی پدید خواهد آمد و هر کس برای خود معیاری شخصی بر می گزیند و در عمل هیچ توافقی برای خوب یا بد بودن یک رفتار وجود نخواهد داشت .

1-آیا اخلاق ، دلالت بر یک حالت و صفت پایدار ، در وجود انسان دارد ؟

پاسخ :

اخلاق چه در جنبه ی مثبت و چه در جنبه ی منفی آن ، برای شکل گرفتن خود در وجود انسان  ، نیازمند نوعی ثبات و پایداری می باشد ، تا بر اساس آن ، شخصیت هر فرد شکل بگیرد ، و اگر هر روز اخلاق انسان تغییر پیدا نماید ،  اصولاً شخصیتی بی ثبات خواهد داشت و چه بسا دچار اختلالی روانشناختی باشد.

از سوی دیگر توصیف هر انسان به اخلاق پسندیده و یا ناپسند ، زمانی تحقق می یابد که هر فرد از حالت و صفتی پایدار بهره مند باشد  ، و علاوه  ، زمانی انسان می تواند برای خود الگویی اخلاقی انتخاب نماید که الگوی او از اخلاق ثابتی در وجود خود برخوردار باشد تا دیگران بتوانند به او اقتدا نمایند .