90-نا سپاس به چه کسی گفته می شود ؟

پاسخ :

• اگر فردی لطف و محبت یا خدمتی را که از سوی دیگری نسبت به او انجام می شود ، قدردانی نکند و پاسخی مثبت به آن ندهد و حتی در مواردی پاسخی نا مناسب به لطف و محبت دیگران بدهد در اصطلاح  به او نا سپاس و نمک نشناس گفته می شود ، از طرفی باید دانست که همه ی انسان ها در طول زندگی خود مدیون لطف و محبت خداوند و بندگان خداوند هستند ، که با سپاسگزاری می توان تا حدودی حق آنان را ادا نمود ، گر چه حق خداوند نسبت به بندگان بسیار بزرگ است و سپاسگزاری ما در حدِّ نعمت های فراوان الهی نیست ، ولی به هر حال لازم است به اندازه ی معرفت و توانی که داریم از خداوند سپاسگزاری نماییم ، در مورد بندگان نیز همواره انسان مدیون نیکی و محبت و دلسوزی همنوعان خویش از پدر و مادر گرفته ، تا استاد و معلّم و هر فرد دیگری که به انسان خدمتی را ارائه داده است ، می باشد و اینکه برخی اینکار را وظیفه ی دیگران می دانند و ابراز می دارند کسی که به وظیفه اش عمل کرده دیگر نیازی به تشکر از او نمی باشد ، از آن سخنانی است که از اخلاق و ادب اجتماعی به دور است .

89-آیا باید از دیگران انتظار تشکّر داشت ؟

پاسخ :

• شاید برخی در این باره اعتقاد داشته باشند ، که اگر به کسی نیکی نمودیم و محبتی را نسبت به او انجام دادیم ، بطور طبیعی انتظار می رود که طرف مقابل ، واکنشی مثبت نسبت به محبت ما داشته باشد و حداقل یک دست شما درد نکند بگوید ، و یا دعای خیری را در حقِ انسان داشته باشد ، از سوی دیگر ممکن است برخی دیگر بگویند : ما توقّع تشکّر و قدردانی از دیگران نداریم ، ولی اگر آنان از ما قدردانی کنند خوشحال می شویم ، و ممکن است گروهی بگویند : ما نه انتظار تشکّر از دیگران داریم و اگر هم تشکّر نکردند ، ناراحت نمی شویم ، بنابر این افراد به این موضوع نگاه مختلفی دارند ، امّا کسانی که با معیارهای الهی به این موضوع نگاه می کنند ، اعتقاد دارند که اگر کسی کار نیکی را با نیت الهی در حق دیگران انجام داد ، تشکّر کردن یا نکردن دیگران و یا حتّی بدگویی آنان برای او فرقی نمی کند ، چون معتقد است که این خداوند است که پاداش کار نیک را می دهد ، البته باید توجّه داشت ، وظیفه ی کسی که دریافت کننده ی نیکی و محبت دیگران است همواره سپاسگزاری و حق شناسی از محبت دیگران است .

88-سیره ی پیامبر صلی الله علیه و آله در شکر گزاری چگونه بوده است ؟

پاسخ :

• امام صادق علیه السلام می فرمایند : هر گاه اتفاق خوشحال کننده ای برای پیامبر صلی الله علیه و آله  به وقوع می پیوست ، ایشان می فرمودند :" الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى هَذِهِ النِّعْمَةِ " : خدا را بر این نعمت سپاس ؛ و هر گاه اتفاق ناراحت کننده ای می افتاد ، ایشان می فرمودند : " الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ " : خدا را در هر حال سپاس  (1) ؛ لذا پیامبر صلی الله علیه و آله  در هر حالی سپاسگزار نعمت های خداوند بود چه در حال خوشی و چه در حال نا خوشی ، از همسر پیامبر صلی الله علیه و آله  نقل است که شبی ایشان را در حال عبادت بسیار مشاهده نموده و به ایشان گفتند : شما که در نزد خداوند آمرزیده هستید  ، چرا اینقدر خود را به رنج می اندازید ؛ رسولخدا  صلی الله علیه و آله  فرمودند : آیا بنده ی سپاسگزار خداوند نباشم (2) ، لذا پیامبر(ص) تلاش می نمود با عبادت بسیار خود شکرگزاری نعمت های مادی و معنوی خداوند را بجا می آورد ، از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل است که فرمودند : دو ویژگی در هر کس باشد ، خداوند او را شکرگزار و شکیبا به حساب می آورد ، کسی که در دین به بالاتر از خود نگاه کند و او را الگوی خود قرار دهد  ، و در دنیا و مادیات به پایین تر از خود نگاه نماید و شکر خود را بجای آورد ، (امّا اگر) در دنیا به بالاتر از خود نگاه کرد و بخاطر آنچه ندارد تأسّف بخورد ، خداوند او را سپاسگزار و شکیبا به حساب نمی آورد . (3)

----------------------

1-مستدرک‏ الوسائل  ج   12   ص  172

2-الکافی ج : 2 ص : 95

3-مستدرک ‏الوسائل ج : 12 ص : 172

87-آیا درقرآن کریم ، توصیه ای به تشکّر از بندگان خداوند شده است ؟

پاسخ :

• در قرآن کریم سفارش به سپاسگزاری از زحمات و نیکی های والدین شده است و در سوره لقمان ، ابتدا توصیه به شکر گزاری از خداوند و پس از آن ، سفارش به شکر گزاری از والدین شده و می فرماید : ... اَن اشْکُرْ لِی و لِوالِدَیْکَ اِلیَّ المَصیر : از من و پدر و مادر خود تشکّر و شکر گزاری نما ، و بدان (اگر در حق آنان هر بدی یا خوبی نمایی) بازگشت تو به سوی من است ( ومن آن را محاسبه خواهم نمود) (1) امام سجاد علیه السلام در بیان حقوق والدین کلامی دارند که خلاصه و مضمون آن این است که : مادرزحمات زیادی در هنگام بارداری برای فرزند خویش تحمّل نموده است ، و از ثمره ی وجود خویش به فرزند ، چشانده است ، و گاه خود تشنه ، گرسنه و بی خواب مانده ولی تلاش کرده فرزندش سیراب و سیر باشد و به خواب رود ، و انسان به تنهایی نمی تواند شکر گذار زحمات مادر باشد مگر خداوند به او کمک نماید و توفیق دهد ، سپس امام علیه السلام به جایگاه پدر و اینکه اصل و ریشه وجود فرزند است اشاره نموده و از مردم خواسته است  که از خداوند در این باره سپاسگزاری و از پدر تشکر نمایند . (2)

-----------------

1-لقمان/14

2-تفسیر نور الثقلین، ج‏4، ص: 200

86-چگونه از دیگران تشکر نماییم ؟

پاسخ :

• همانگونه که گفته شد ، سپاسگزاری گاهی از خداوند است و گاهی از بندگان خداوند و همچنین سپاسگزاری گاه با گفتار است و گاه با رفتار ، در بخش شکرگزاری از خداوند ، هم توصیه به سپاسگزاری زبانی شده مانند گفتن : "الحمد لله" و یا بجا آوردن سجده ی شکر پس از نماز به گونه ای که پس از نماز پیشانی را بر سجده  گذاشته و حداقل سه بار" شُکراً لله " بگوییم (1) ، و هم توصیه به شکر گذاری عملی شده است به این معنا که نعمت هایی را که خداوند به ما ارزانی داشته است را در جهت رضایت الهی بکار بندیم و از آنها در جهت گناه و نافرمانی خداوند استفاده نکنیم .

• در بخش سپاسگزاری ازبندگان خداوند در ابتدا باید دانست که سپاسگزاری از مخلوقات خداوند در راستای شکر گذاری از خالق می باشد ، در این باره امام رضا علیه السلام می فرمایند : " کسی که از بندگانی که نعمتی به او می رسانند سپاسگزاری نکند ، از خداوند عزّ و جلّ سپاسگزاری نکرده است " (2) و همانگونه که گفته شد ، گاه سپاسگزاری از انسان ها ، با زبان است ، که این حداقل و کم هزینه ترین کاری است که می توان در برابر محبت دیگران انجام داد  و نباید آن را عمل کوچکی دانست ، چون تجربه ثابت کرده است که تشکر زبانی تأثیر زیادی دارد ، و گاه با رفتار خویش از محبت آنان سپاسگزاری می نماییم ، مثلاً: دست تکان دادن ، لبخند زدن ، هدیه دادن ، کمک کردن در موقع نیاز و ... همه می تواند به نوعی تشکّر عملی به حساب آید .

  ----------------------

1-من ‏لایحضره‏ الفقیه ج : 1 ص : 33

2- من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر الله عز و جل (عیون‏ أخبارالرضا(ع)   ج  2   ص  24 باب 31)

85-چرا برخی از افراد از تشکر کردن از دیگران خود داری می کنند ؟

پاسخ :

• همانگونه که گفته شد ، میل به سپاسگزاری از دیگران در وجود انسان به ودیعه نهاده شده و لی این میل در همه ی افراد بطور یکسان نمی باشد ، بنابر این به نظر می رسد که عواملی در ضعیف شدن یا تقویت این میل دخیل باشند ، یکی از این عوامل نوعِ تربیتِ افراد از دوران کودکی در محیط خانواده است ، و تشکّر کردن هم جزء چنین رفتار هایی است که در محیطِ خانواده آموخته می شود ، هنگامیکه به فرزندِ خانواده محبّت و لطفی می شود و والدین به فرزند خود آموزش می دهند که به محبت کننده بگوید : دست شما درد نکند یا ممنون هستم ، این اوّلین آموزشی است که در باره ی لزوم سپاسگزاری به فرزندان انتقال می یابد و هنگامیکه افرادِ خانواده در کنار سفره غذا نشسته و پس از پایان غذا ، دست ها را بلند کرده و از نعمت خداوند شکرگزاری می کنند ، این هم درس دیگری است که به آنها داده می شود ، و زمانیکه فرزندان به سن بلوغ می رسند و والدین به فرزندان تعلیم می دهند که برای شکر گزاری از نعمت های خداوند او را عبادت می کنیم و نماز را بر پا می داریم این هم درس دیگری است که به فرزندان خود می آموزند .

84-چرا از دیگران تشکر می کنیم ؟

پاسخ :

• تشکّر کردن واکنشی مثبت به لطف و محبتی است که از دیگران دریافت می کنیم ، حال این واکنش با گفتار باشد یا با رفتار ، این واکنش ، از سوی خداوند در نهاد انسان قرار داده شده است به این معنا که انسان  میل به تشکر کردن از دیگران را در وجود خود احساس می کند پس زمینه ی این سپاسگزاری الهی است ، هر چند که عواملی باعث می شود این  احساس و میل در وجود برخی از انسان ها ضعیف و کم رنگ شود ،  و این جمله مشهور است که گفته شده : " انسان بنده احسان است " به این معنا که اگر نیکی به انسان شود انسان در برابر نیکی کننده حالت خضوع و فروتنی پیدا می کند و به قول معروف نمک گیر او می شود ، و دوست دارد به نوعی نیکی او را جبران نماید که گاه در قالب تشکر و سپاسگزاری تحقّق پیدا می کند ، و اوج این تشکّر ، شکرگزاری و سپاسگزاری از نعمت های الهی است ، البته باید توجّه داشت ، حالت سپاسگزاری را می توان در انسان تقویت نموده و پرورش داد ، چون ممکن است این حالت به دلایلی در انسان ضعیف گردد .

83-آیا غرغر کردن کاری غیر اخلاقی است ؟

پاسخ :

• غرغر کردن نوعی اعتراض درونی و احساس منفی نسبت به چیزی می باشد ، به یقین غرغر کردن دارای علّت ها و ریشه های در وجود انسان است که از دوران کودکی و در محیط خانواده در انسان به و جود می آید و تا سنین بزرگسالی و گاه تا آخر عمر به عنوان یک رفتاری خواهد بود که فردی به آن خو گرفته است ، غرغر کردن اگر به صورت یک عادت در انسان بشود ، هم باعث بروز و تقویتِ احساسات منفی در خودِ فرد و هم در سایر افرادی می شود که با او در ارتباط هستند و در ارتباط انسان با دیگران به خصوص اعضای خانواده و دوستان و همکاران ، خلل ایجاد می کند ، و اگر غرغر کردن را در ارتباط انسان با خداوند در نظر بگیریم ، گاه به عنوان نارضایتی از نعمت های خداوند و ناسپاسی از آنها تلقّی می شود ، بنابر این به عنوان یک رفتار منفی و گاه غیر اخلاقی ارزیابی خواهد شد ، غرغر کردن گاه ریشه در ایده آل طلبی انسان و گاه ریشه در ناکامی های انسان در طول زندگی و گاه مربوط به ناتوانی ها و شکست های پی در پی در مسیر زندگی می شود که باید مورد کنکاش قرار گرفته و درمان گردد .

82-آیا ما می توانیم دیگران را تغییر دهیم ؟

پاسخ :

• انسان موجودی است که هم بر دیگران تأثیر می گذارد و هم از آنان تأثیر می پذیرد ، و از دوران کودکی بر اساس همین فرض ، افکار و اندیشه و شخصیت او شکل می گیرد به این معنا که خانواده و محیط زندگی او بر او اثر گذاشته و او نیز از آنها تأثیر پذیرفته است ، دامنه ی این اثر گذاری و اثر پذیری در طول عمر انسان ادامه خواهد یافت هر چند شدت و ضعف و شکل و نوع آن با دوران کودکی و نوجوانی تفاوت می کند .
• اگر از تغییر دادن انسان ها سخن گفته می شود ، باید سؤال شود مقصود چه نوع تغییری است ؟ و آیا فرد مورد نظر ، تا چه اندازه ، آمادگی و پذیرش برای تغییر را دارد ؟ و آیا ما چنین توانایی برای تغییر او را داریم ؟ شاید گفته شود : مقصود از تغییر دادن او ، تغییر فکری اوست ، و او یک فرد منطقی است و شما فرد آگاهی هستید که می توانید نظر او را در باره ی موضوعی خاص تغییر دهید .
• و شاید در پاسخ سؤالاتی که مطرح شد گفته شود : او فردی است که حرف ، حرف خودش است و اصولاً انسانی منطقی نمی باشد و من توانایی قانع کردن چنین فردی را ندارم ، پس در پاسخ سؤال فوق باید گفت : انسان بطور کلی قابلیت تغییر کردن در هر سن و شرایطی  را دارد ولی در کنار این موضوع کلی ، هر فرد انسانی ، شرایط و قابلیت و استعداد های خودش را دارد ، شاید انسانی باشد که به تعبیر قرآن بر دل او مُهرزده شده (1) و توانایی درک حقیقت را ندارد ، و شاید فردی باشد که یک عمر در اشتباه بوده ولی در آخر عمر هدایت یابد و فرد دیگری شود ، لذا انسان اگر توانایی تغییر دادن دیگران را دارد باید تلاش خود را بکند ، تا جایی که برای او ثابت شود که تلاش او در مورد این فرد بی نتیجه خواهد بود .

-------------------------

1- منافقون/3

81-آیا در زندگی فقط باید بر اساس خواست خود تصمیم گرفته و رفتار کنیم ؟

پاسخ :

• انسان موجودی دارای آزادی واختیار است ، و اگر بخواهد کاری را انجام می دهد و اگر نخواهد از انجام آن خودداری می کند ، هر چند انسان از دوران کودکی از محیط خود تاثیر پذیرفته و بر اساس آن فکر نموده و رفتار می کند ، ولی این به این معنا نیست که از خود اراده ای نداشته و فقط  بر اساس رأی و نظر دیگران رفتار کند ، از اینجاست که انسان در طبیعت خود تمایل دارد استقلال داشته و خود تصمیم بگیرد و رفتار کند ، از این رو یکی از ویژگی های انسان ، حس استقلال خواهی اوست ، و اگر می بینیم برخی از انسان ها درتصمیم گیری ها و انتخاب های خویش از خود استقلال ندارند ، هر چند می تواند علل گوناگونی داشته باشد ، ولی بخشی از آن مربوط به شرایط تربیتی و فرهنگی و مراحلی که در آن ، رشد کرده اند مربوط می شود .
• شاید ما بارها شنیده ایم که به برخی از افراد خود رأی می گویند ، این دسته از افراد برای فکر و نظر دیگران ارزشی قائل نیستند وفقط رای و نظر خودشان برایشان مهم است ، و در نقطه مقابل شنیده ایم که به برخی از افراد دهن بین می گویند ، این گروه از افراد از خود اندیشه ای نداشته و صاحب رای و نظر نیستند و در مسائل خرد و کلان زندگی بر اساس سخن دیگران رفتار می کنند ، بین این دو گروه افرادی هستند که در نقطه تعادل قرار دارند ، یعنی خودشان قدرت تصمیم گیری و انتخاب دارند ولی برای مصون ماندن از اشتباه و ضرر و زیان ، در تمام مراحل زندگی از مشورت دیگران نیز بهره مند می شوند ، تا کمتر دچارخسارت های مختلف مادی و معنوی گردند ، لذا امام علی علیه السلام هیچ انسان عاقلی را بی نیاز از مشورت کردن نمی دانند (1)

-------------------------

1- لا یستغنى العاقل عن المشاورة (غرر الحکم ص 441)