110-خودخواهی چیست و چه پیامدهای اخلاقی برای انسان دارد ؟

پاسخ :

• همانگونه که از نام " خود خواهی" بر می آید به معنای خود را خواستن است و می توان این واژه را در برابر" دیگران خواهی" بکار برد که به معنای آن است که ، دیگران را بر خود ترجیح دادن می باشد ، خود را خواستن ، از غریزه ای در انسان به نام " حبّ ذات " ناشی می شود ، بر اساس این غریزه ، انسان تمایل به خود وحفظ خویش دارد و اگر این غریزه در وجود انسان به ودیعه نهاده نشده بود ، انسان برای حفظ خود و سلامت خویش هیچ اقدامی صورت نمی داد ، پس اصل این غریزه برای بقای انسان پیش بینی شده است ولی در عین حال انسان ها در کاربرد این غریزه ممکن است دچار افراط و تفریط شوند ، اگر در کاربرد آن کوتاهی و تقصیر کنند ، موجودیت آنان به خطر می افتد و اگر در توجّه به این غریزه افراط و زیاده روی کنند ، به سمت رذایل اخلاقی پیش خواهند رفت ، یکی از رذایل اخلاقی در توجّه بیش از اندازه به " حب ذات " ، صفت ناپسند خود خواهی است ، البته باید توجّه داشت خود خواهی دارای مراتبی از شدید و ضعیف است و ممکن است کسی بسیار خود خواهد باشد و فرد دیگری خود خواهی اندکی داشته باشد .
• انسان خود خواه ، خود و منافع خویش را بر دیگران ترجیح می دهد ، و حاضر است منافع دیگران را فدای منافع خویش گرداند ، برای چنین شخصی مهم نیست دیگران چه می خواهند وچه نظری دارند ، برای چنین فردی اهمیت ندارد به دیگران ضرر و زیانی وارد می شود ، فقط کافی است خود ضرر نبیند ، برای چنین انسانی مهم نیست دیگران سختی بکشند یا نه ، فقط کافی است خودش در راحتی باشد ، حال برای دیگران چه مشکلی پیش می آید ، اهمیتی ندارد ، انسان خود خواه محبت های دیگران را در حق خود نادیده می گیرد  و اگر کوچکترین بی محبتی ببیند ، آن را بزرگ نمایی می کند ، انسان خود خواه کارهای خود را بسیار بزرگ می بیند و زحمات دیگران در حق خویش را نادیده می گیرد .
• بدیهی خواهد بود ، فرد خود خواه در جامعه و به ویژه در دل های مردم جایگاهی نخواهد داشت و انسان ها تا مجبور نباشند و ضرورتی اقتضا نکند از معاشرت و ارتباط با چنین شخصی پرهیز خواهند نمود و اگر  مجبور به ارتباط با چنین شخصی باشند ، فقط جنبه ی ظاهری خواهد داشت نه بر اساس کشش و محبت درونی .

109-ویژگی های انسان مؤمن از نگاه امام رضا علیه السلام کدام است ؟

پاسخ :

• حضرت رضا علیه السلام برای انسان مؤمن سه ویژگی را بر می شمارند یکی از آنها روشی الهی است ، دومین آنها روشی از پیامبر صلی الله علیه وآله است و سومین آنها روشی از ائمه علیهم السلام می باشد (1) ، سپس فرمودند : روش و سنت الهی پوشاندن اسرار و فاش نکردن آن است ( بنا بر این کسی که اسرار دیگران را فاش می کند و از این طریق آبروی آنان را می برد ، یکی از ویژگی های ایمانی را ندارد ) در برخی از روایات (2) در توضیح این بخش از روایت به آیه ای از قرآن استدلال شده است که خداوند عالم و آگاه از غیب و اسرار است و تنها آن را برای رسولان و فرستادگانی آشکار می کند که مورد رضایت او هستند (3) ، در نتیجه خداوند نیز اسرار را می پوشاند و آن را جز برای افرادی که مورد اعتماد او هستند آشکار نخواهد کرد .
• در برخی از روایات در توضیح  این آیه فرموده اند که پیروان اهل بیت (ع) نباید اسرار آنان را برای کسانی که تحمّل شنیدن و پذیرش آن را نداشته و با شنیدن ، آن را انکار می کنند ، فاش سازند (4)
• دومین ویژگی ، ویژگی نبوی (ص) یعنی مدارا کردن با مردم است ، به این معنا که قدرت سازگاری با اخلاق متفاوت مردم را داشته باشد و مردم را با نا شکیبایی واخلاق بد ، از خود دور نکند ، خداوند نیز در قرآن به پیامبرصلی الله علیه وآله می فرمایند : (با مردم) عفو و بخشش را پیش بگیر ، آنان را به کارهای پسندیده فرمان بده و از افراد نادان دوری نما (5)
• سومین ویژگی ، روش و سنتِ امامان از اهل بیت علیهم السلام است که در سختی ها و دشواری ها  ) مانند فقر و بیماری) صبر می کردند ( و از خود نا شکیبایی و بی صبری در ناملایمات زندگی نشان نمی دادند ) و همانگونه که خداوند در قرآن کریم می فرمایند : کسانی که در تنگدستی ، بیماری و جهاد صبر پیشه می کنند ، آنان ( در ایمانشان ) صادق ( و به راستی ) تقوا پیشه هستند . (6) و (7)

---------------------

1- بحارالأنوار   ج  24   ص  39   

2-همان

3-جن/26و27

4-مستدرک ‏الوسائل ج : 12 ص : 278

5-اعراف/199

6-بقره /177

7-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 32

108-برخی از نشانه های بی ادبی را نام ببرید ؟

پاسخ :

 در روایات به برخی از رفتار های خارج از ادب اشاره شده است که دانستن آن می تواند برای ما مفید باشد :

• در روایتی از امام حسن عسکری علیه السلام وارد شده است که شادی کردن در برابر کسیکه دچار غم و اندوه است با ادب منافات دارد (1) به این معنا که بجای اینکه با او همدردی نماییم ، رفتاری نماییم که نشان از بی توجّهی ما به حال اوست مثلاً کسیکه عزیزی را از دست داده است و عزادار است بجای همدردی با او اگر نزد او شادی نماییم این بر خلاف ادب خواهد بود .
• امام حسن مجتبی علیه السلام می فرمایند : کسیکه عقل ندارد ادب هم نخواهد داشت (2) ، به این معنا که انسان بی خرد یا کم خرد رفتارهای نسنجیده ای را ممکن است انجام دهد که با هنجارهای قابل قبول در جامعه همخوانی ندارد ، لذا رفتار او را حمل بر بی ادبی خواهند نمود .
• یکی از مواردی که ادبِ انسان در معرض آسیب قرار می گیرد در هنگام خشم و عصبانیت است که اگر کنترل نشود ، در آن حال ممکن است انسان هر رفتاری را انجام یا هر سخنی را به زبان جاری کند که با اخلاق منافات داشته باشد (3)
• امام علی علیه السلام می فرمایند : کسیکه بد سخن می گوید ( سخنان زشت بر زبان جاری می کند) ادب نخواهد داشت (4) ، بر این اساس شایسته است به مضمون سخنان خویش توجّه نموده و اگر با هنجارهای اخلاقی مخالف است از گفتن آنها اجتناب نماییم .

-----------------------

1- لیس من الأدب إظهار الفرح عند المحزون (تحف‏العقول  ص  489)

2- قَالَ لَا أَدَبَ لِمَنْ لَا عَقْلَ لَه (بحارالأنوار   ج  75   ص  111)

3- امام علی علیه السلام می فرمایند : با خشم ، ادب نخواهد بود (  لا أدب مع غضب) غررالحکم ص  303

4- لا أدب لسیئ النطق (غررالحکم     ص     248 )

107-از کجا باید دانست فرد با ادبی هستیم یا نه ؟

پاسخ :

• همه ی افراد جامعه به یک میزان ، شناختی از خود و رفتارهای خویش دارند ، پس هر فردی تا حدودی می تواند در مورد خود و رفتارهای خویش قضاوت نماید ، امّا از آنجایی که ممکن است قضاوت فرد در مورد خویش قضاوت درست و یا کافی نباشد نیازمند این هستیم که دیگران نیز در مورد ما اظهار نظر نمایند و معمولاً از مجموع اظهار نظر دیگران در مورد ما است که ما به یک جمع بندی در مورد رفتار های خود می رسیم ، به این معنا که اگر کسانی که رابطه ی نزدیک تری با ما دارند ما را فردی با شخصیت و با ادب بدانند ، ما هم چنین تصوری در مورد خود پیدا می کنیم و اگر دیگران ما را فردی فاقد تربیت وادب بدانند ، ما نیز بر اساس نظر آنها همان تصور را در مورد خود پیدا می کنیم ، در هر صورت باید به اظهار نظر خانواده و دوستان و همکاران و گاه انتقادی که از ما دارند توجّه نماییم تا بتوانیم ارزیابی درستی از رفتارهای خود داشته باشیم .

106-آیا رعایت ادب یک امر عرفی است ؟

پاسخ :

• بدیهی خواهد بود که هر جامعه ای برای خود عرف و فرهنگ رایجی دارد ، که افراد آن جامعه خود را ملزم به رعایت آن می دانند ، لذا برخی از لغت شناسان ادب را به رفتار پسندیده مطابق با هنجارهای جامعه معنا کرده اند (1) و چه بسا رفتاری در جامعه ای رفتاری مؤدبانه محسوب می شود و همان رفتار در جامعه ی دیگر خلاف ادب نباشد ، از سوی دیگر برخی از رفتارها بر اساس اعتقادات مذهبی نیز رفتاری تؤام با ادب محسوب می شود که در مباحث اخلاقی به آن اشاره شده است به عنوان مثال ، روایت ذیل را می توان به نوعی با مسئله ادب مربوط دانست ، شخصی از رسولخدا صلی الله علیه و آله سؤال می کند پدر چه حقی بر فرزند خود دارد ؟ حضرت فرمودند : (یک) او را با اسم صدا نزند ( مثلاً اگر اسم او حسن است یا بگوید حسن آقا یا بگوید پدر یا پدر جان ) (دو) جلوتر از او راه نرود ( مگر ضرورت خاصی ایجاب کند) (سه) پیش از او ننشیند ( مگر ضرورت خاصی ایجاب کند) (چهار) کاری نکند که مردم به پدرش ناسزا بگویند (2)

--------------------

1-فرهنگ معین

2-ٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ رَسُولَ اللَّه ص‏مَا حَقُّ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ قَالَ لَا یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ وَ لَا یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لَا یَجْلِسُ قَبْلَهُ وَ لَا یَسْتَسِبُّ لَهُ ( الکافی ج : 2 ص : 159)

105-ادب چیست و چه جایگاهی برای انسان دارد ؟

پاسخ :

• ادب بخشی از خصلت ها و ویژگی های رفتاری انسان است و وقتی از رفتار سخن می گوییم باید بدانیم که هم شامل گفتار می شود و هم شامل کردار انسان ، امام علی علیه السلام می فرمایند : ادب بهترین خصلت و اخلاق است (1) از سوی دیگر ادب را با  عقل و خرد انسان پیوند زده اند و در این باره امام علی علیه السلام می فرمایند : ادب چهره و صورت عقل است (2) به این معنا که اگر ادب را بخواهیم مشاهده نماییم ، چگونه قابل دیدن خواهد بود ؟ امام علیه السلام می فرمایند رفتارهایی که از روی خردمندی از انسان صادر می شود ، نشان از عقل انسان دارد که بدین صورت جلوه نموده است .
• امام علی علیه السلام ادب را مایه ی کمال (3) و رشد مادی و معنوی انسان می دانند ، و در مورد نیاز انسان به ادب و آداب می فرمایند ، همانگونه که زراعت به آب نیاز دارد ، انسان های خردمند هم به ادب نیازمند هستند (4) از این سخن نیز می توان استفاده نمود کسیکه ادب ندارد ، بهره ی او از خرد کم خواهد بود ، هر چند ممکن است خود را عاقل بپندارد ! ، یا در سخن دیگری می فرمایند : شما به کسب ادب نیازمندتر هستید تا بدست آوردن طلا ونقره (5) شاید در توضیح این سخن بتوان گفت برخی مردم شخصیت انسان را با پول و ثروت مقایسه می کنند ولی این ادب است که سازنده ی شخصیت انسان است .

--------------------

1-الادب أحسن سجیّة ( غرر الحکم ص  247)

2-الادب صورة العقل( همان ص  247)

3-الادب کمال الرّجل( همان ص  247)

4-انّ بذوى العقول من الحاجة الى الادب کما یظمأ الزّرع الى المطر( همان ص  52)

5-انّکم الى اکتساب الادب احوج منکم الى اکتساب الفضّة و الذّهب( همان ص  247)

104-در زیارت اربعین به چه رذایل اخلاقی در رابطه با دشمنان امام حسین علیه السلام اشاره شده است ؟

پاسخ :

در زیارت اربعین به چند رذیلت اخلاقی از دشمنان امام حسین علیه السلام اشاره شده است ، از جمله :

1. -فریفته ی دنیا شدن (وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا)
2. -آخرت را با دنیای پست معامله کردن (وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ)
3. -فرو رفتن در هوای نفسانی (وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ )
4. -به خشم آوردن امام حسین علیه السلام و پیامبر صلی الله علیه و آله (وَ أَسْخَطَکَ وَ أَسْخَطَ نَبِیَّکَ )

• -در باره ویژگی فریبکاری دنیا امام علی علیه السلام می فرمایند : دنیا فریب می دهد ، و زیان می رساند ( و از دست ) می رود (1)
• -در باره ی برتری آخرت بر دنیا خداوند در قرآن کریم می فرماید :  "و الاخرة خیر و ابقى " : و آخرت بهتر و پاینده تر است (2)
• -در باره ی هوای نفس و تمایلات نادرست باطنی امام علی علیه السلام می فرمایند : هوای نفس شریک کوری است (3) به این معنا که کسیکه نا بینا است از دیدن ناتوان است و کسیکه دچار هوای نفس خویش است از دیدن راه حق نا بینا است .
• -در باره دوستی و دشمنی با امام حسین علی علیه السلام در روایت وارد شده که روزی امام حسن علی علیه السلام در سمت راست پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته و امام حسین علی علیه السلام در سمت چپ پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودند ، و پیامبر صلی الله علیه و آله آن دو را می بوسید و می فرمود : هر کس شما دو نفر را دوست داشته باشد ، رسولخدا (ص) را دوست داشته و هر کس شما دو نفر را دشمن دارد ، همانا رسولخدا (ص) را دشمن داشته است (4)

------------------------

1- الدُّنیــا تَغُــــرُّ وَ تَضُــرُّ وَ تَمُــرُّ (نهج البلاغه ، حکمت 415)

2-اعلی/17

3-الهوی شریک العمی( غرر الحکم ص64 )

4-قال ابن عباس وجدنا الحسن ع عن یمین النبی ص و الحسین ع عن یساره ص و هو یقبلهما و یقول من أحبکما فقد أحب رسول الله و من أبغضکما فقد أبغض رسول الله‏ ( کشف الیقین ص 313)

103-به چه فضایل اخلاقی در زیارت اربعین امام حسین علیه السلام اشاره شده است ؟

پاسخ :

• به فرموده ی حضرت امام حسن عسکری علیه السلام یکی از نشانه های مؤمن ، زیارت اربعین است ، این زیارت دارای مضامین ارزشمندی است که بخشی از آن به فضایل امام حسین علیه السلام و بخشی از آن به رذایل دشمنان ایشان اشاره دارد ، از جمله فضایل امام حسین علیه السلام ، دعوت دشمنان به راه حق است تا حجّت بر آنها تمام شود و جای هیچ عذری برای آنها باقی نماند (1)  ، همانگونه که پیامبران الهی علیهم السلام اینگونه بوده اند ، یکی دیگر از فضایل ایشان خیر خواهی امام حسین علیه السلام نسبت به دشمنانی می باشد (2) که قصد جان ایشان و اهل بیت ایشان را داشتند ، همانگونه که قرآن کریم از یکی از پیامبران الهی علیهم السلام به عنوان " خیرخواه و امین " یاد می کند (3) و یکی دیگر از فضایل بزرگ امام حسین علیه السلام ، جان فشانی ایشان با هدف نجات مردم از نادانی و گمراهی می باشد (4)  

----------------------

1-فَاَعْذَرَ فىِ الدُّعآءِ 

2-وَ مَنَحَ النُّصْحَ

3-سخن حضرت هود علیه السلام به قوم عاد : "أُبَلِّغُکُمْ رِسَالَاتِ رَبِّی وَأَنَا لَکُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ " هود/68

4-وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فیکِ لیسْتَنْقِذَ عِبادَک مِنَ الْجَهالَةِ وَ حَیرَةِ الضَّلالَةِ

102-مقصود از مکارم اخلاقی ، چه نوع اخلاقی می باشد ؟

پاسخ :

• مقصود از مکارم اخلاقی ، اخلاق بزرگوارانه و کریمانه ای است که از سطح اخلاق عادی بالاتر است ، و آراسته شدن به این نوع اخلاق نیازمند ایمان ، شناخت ، صبر و به ویژه توفیق الهی است ، قرآن کریم به یکی از اخلاق بزرگوارانه و مکارم اخلاقی اشاره می کند و می فرماید : بدی و خوبی یکسان نخواهد بود ، بدی را با خوبی دفع کن ، ( در اینصورت ) کسی را که میان تو و او دشمنی است ، دوستی ، گرم وصمیمی خواهد شد ، و به این مرحله از اخلاق نمی رسد ، جز کسانی که صبر نمایند و بهره ی عظیمی ( از ایمان ، صبر و توفیق الهی ) داشته باشند (1) بر اساس این آیه اولاً هر کسی نمی تواند در برابر بدی دیگران خوبی نماید و ثانیاً با صبر و لطف الهی می توان به این مقام رسید ، امام صادق علیه السلام می فرمایند : آگاه باشید ، همانا بخشی از مکارم دنیا و آخرت در سه قسمت از قرآن (کتاب خدای عز و جل) است ، قرآن خطاب به پیامبرصلی الله علیه و آله می فرماید : عفو بخشش را در پیش بگیر ، به کارهای پسندیده فرمان بده ، و از نادانان کناره جویی  نما ، سپس امام صادق علیه السلام فرمودند : تفسیر آن این است که : با کسی که از تو بریده ، بپیوندی ، از کسی که به تو ستم نموده در گذری ، و به کسیکه تو را محروم نموده ،  عطا کنی (2)

-----------------

1-فصلت/34-35

2-ألا و إن مکارم الدنیا و الآخرة فی ثلاثة أحرف من کتاب الله عز و جل: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ، و تفسیره أن تصل من قطعک، و تعفو عمن ظلمک، و تعطی من حرمک‏(البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص: 625 )

101-آیا در دعاهایی که از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است ، به مضامین اخلاقی اشاره ای شده است ؟

پاسخ :

• تقریباً در تمامی دعاهایی که از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است ، مضامین عرفانی و اخلاقی وجود دارد  ، از دعاهایی که در شبانه روز خوانده می شود ، و دعاهایی که پس از نماز به عنوان تعقیبات نماز مطرح شده و نیز دعاهایی که برای ماه های قمری وجود دارد مانند ادعیه ی ماه های رجب ، شعبان و رمضان و مناجات هایی چون مناجات شعبانیه و دعای کمیل و دعای روز عرفه ی امام حسین علیه اسلام ، مملوّ از توصیه های اخلاقی و عرفانی می باشد و به ویژه صحیفه ی مبارکه ی سجادیه که نه تنها کتاب دعا است بلکه کتاب اخلاق نیز می باشد ، به عنوان نمونه در دعای هشتم صحیفه سجادیه می خوانیم : خداوندا من به تو پناه می برم از به هیجان در آمدن حرص و طمع ، و شدت خشم و غالب شدن حسادت (برمن) و از ضعف صبر و ناتوانی و از قناعت اندک و بدی اخلاق ...(1) و یا در دعای بیستم صحیفه سجادیه که خود به تنهایی یک کتاب اخلاق است می خوانیم : خداوندا هر ویژگی اخلاقی که باعث عیب من است (توفیق ) اصلاح آن را عنایت فرما و هر عیبی که باعث سرزنش من است آن را نیکو گردان و هر کرامت (صفت خوبی) در من ناقص است آن را کامل گردان (2)

-------------------------

1-اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَیَجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ، وَ شَکَاسَةِ الْخُلُقِ                 

2-اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ خَصْلَةً تُعَابُ مِنِّی إِلَّا أَصْلَحْتَهَا، وَ لَا عَائِبَةً أُوَنَّبُ بِهَا إِلَّا حَسَّنْتَهَا، وَ لَا أُکرُومَةً فِی نَاقِصَةً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا.