دعای هشتم صحیفه سجادیه

خداوندا به تو پناه می بریم از اینکه در دل قصد فریب ( و خیانت) به کسی را داشته باشیم

وَ نَعُوذُ بِکَ أَنْ نَنْطَوِیَ عَلَى غِشِّ أَحَدٍ

فریب کاری

انسان موجودی اجتماعی است  و به همین علت زندگی در جامعه و در میان افراد  را بر زندگی به صورت تنهایی ترجیح می دهد ،  و کمتر پیش می آید که انسان هایی بخواهند بدون ارتباط با دیگران و به صورت تنها زندگی نمایند ، از سوی دیگر انسان برای رفع نیاز های گوناگون خود ، نیازمند  یاری خواستن از همنوعان خویش است و لازمه ی این ارتباط و یاری خواستن ، اعتماد متقابل  افراد جامعه نسبت به یکدیگر است .

اگر در جامعه ای حس اعتمادی که افراد نسبت به یکدیگر دارند ، کم رنگ شود و جوّ بی اعتمادی به دیگران در جامعه ای گسترش پیدا کند ،  ارتباط گرفتن افراد با یکدیگر به سختی و دشواری انجام می پذیرد ، و انواع مشکلات و تنش های اجتماعی در میان آنان پدید خواهد آمد  در این راستا آراسته شدن انسان به فضائل اخلاقی چون صداقت ، اخلاص و یک رنگی و پرهیز از دروغ ، فریب و خیانت که ریشه در سود جویی ، طمع و زیاده خواهی انسان دارد ، راهی برای تقویت حس اعتماد در میان افراد جامعه  است ، از این رو در دعای فوق از خداوند استمداد جسته می شود که انسان درون خویش را از قصد و انگیزه ی خیانت نسبت به دیگران پاک سازد . 

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ…أَوْ نَقُولَ فِی الْعِلْمِ بِغَیْرِ عِلْمٍ

خداوندا  از اینکه  بدون علم و دانش ( در مورد چیزی) سخن بگوییم به تو پناه می برم

بدون علم سخن مگو !

بسیاری از مشکلات انسان از آنجایی  ناشی می شود که  بدون اینکه در مورد موضوعی اطلاعات دقیقی داشته باشد در باره ی آن اظهار نظر می نماید ،  این اظهار نظر گاه در مورد امور علمی و تخصّصی است و گاه در مورد افراد و اشخاص است  ،  لازمه ی این  نظر دادن و سخن گفتن آن است که هم خود را به اشتباه می اندازد  و هم دیگران را ،  و بر اثر آن  گاه ضرر های مادی و معنوی دامنگیر افراد خواهد شد  ، که مسئولیت آن به عهده ی کسی خواهد بود که با سخن خویش دیگران را دچار اشتباه نموده است .

این سخن گفتن بدون علم ، گاه از سوی افراد تحصیل کرده ای صورت می گیرد که در مواردی اظهار نظر می کنند که دانش آن را فرا نگرفته اند و یا حتّی اگر بطور کلی در موردی اطلاع دارند ، از تمام جزئیات آن آگاهی نداشته و بدون مطالعه و کسب اطلاعات لازم در مورد آن به اظهار نظر پرداخته و هزینه هایی مادی و معنوی را به افراد  جامعه تحمیل می نمایند ،  که نمونه ی آن را می توان در مورد موضوعات علمی ، دینی ، سیاسی و فرهنگی مشاهده نمود که گاه پیامدهای جبران ناپذیری برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ…أَوْ نَرُومَ مَا لَیْسَ لَنَا بِحَقٍّ

خداوندا من به تو پناه می برم از اینکه چیزی را که حق ما نیست ، بخواهیم

دست اندازی به حقوق دیگران !

یکی از موضوعاتی که از لوازم زندگی اجتماعی به شمار می آید و رعایت آن به نظم و انضباط اجتماعی کمک می کند ، احترام و پاس داشت حقوق افراد جامعه است ،  که شامل تمام حقوق مادی و معنوی آنان می گردد ، این حقوق ،  بهره و نصیبی را  به  هر فرد اختصاص می دهد  که لازم است  از سوی دیگران محترم شمرده شود  و بدون دلیل  ، فردی از حق خویش محروم و باز داشته نشود  ،  خواه این حقوق  ،  حق استفاده از مالی باشد ،  یا حق داشتن مقام و جایگاهی باشد یا حق اظهار نظر  و یا تصمیم گیری در مورد خاصی باشد که این حق برای دیگران ثابت نباشد .

از این رو شایسته است که هر فرد  در جامعه از حقوقی که دارد آگاه شود ، و بیش از آنچه شرع ، اخلاق و قانون برای او تعیین کرده است ، چیزی را طلب نکند و به حقوق دیگران چشم طمع ندوزد ، هر چند در طول تاریخ  تا به امروز شاهد این هستیم که  گروهی از انسان ها ، همواره به دنبال چیز هایی بوده اند که سزاوار آنان نبوده و خداوند نیز برای آنان چنین حقی را قائل نبوده است  بلکه آنان به خاطر طمع و زیاده خواهی به دنبال چیزهایی بوده اند که در آنها حقی نداشته اند .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ… أَوْ نَخْذُلَ مَلْهُوفاً 

خداوندا از اینکه ستمدیده ای  را رها سازیم ، به تو پناه می آورم

رها کردن مظلوم

دنیایی را که در آن زندگی می کنیم ،  آمیخته به خوبی ها و بدی ها است ،  و روزی نیست که شاهد اتفاق های خوشایند و یا نا خوشایندی نباشیم ،  هر چند  اتفاق هایِ  دلپسند اثری  دل پذیر از خود بر جای می گذارد ولی حوادث  نا خوشایند  ، آثاری تلخ و نا گوار  را  باقی می گذارد که تا  مدّت ها روح انسان  را  می آزارد  ، در این میان است که  کمک کردن به همنوعانی که  دچار آسیب و آزاری شده اند  یک وظیفه ی اخلاقی و انسانی به شمار می آید .

و به همان میزان که یاری رساندن به مظلوم و ستم دیده  ، پسندیده و مطلوب است ، رها ساختن آنان  کاری  به دور از مروّت و جوانمردی به حساب می آید ،  که  این عمل ریشه در عافیت طلبی و منفعت جویی فردی دارد  و انسان را  از اخلاق اجتماعی و ارزش های والای انسانی  جدا می سازد  ،  که نمونه ی تاریخی آن را می توان در کسانی جستجو نماییم که از یاری امام حسین علیه السلام دست برداشته و ایشان را در برابر ستمکاران تنها گذاشتند .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ… أَوْ أَنْ نَعْضُدَ ظَالِماً

خداوندا از اینکه به ستمگری یاری رسانیم ، به تو پناه می برم

کمک به ظالم

همانگونه که ظلم کردن کاری غیر اخلاقی و ناپسند است  ، کمک کردن به ظالم نیز کاری نکوهیده و مذموم است ، چون با اینکار در ظلم  او شریک خواهد شد ،  خواه ظلمی که صورت می پذیرد ظلم کوچکی باشد یا ستمی بزرگ باشد و خواه کمک کردن به ظالم به صورت مستقیم انجام پذیرد یا به صورت غیر مستقیم و با واسطه باشد ،  و چه یاری رساندن به ظالم در امور مادی باشد یا در امور معنوی صورت پذیرد .

مثلاً اگر کسی حق دیگری را کم می گذارد و به طور کامل حق او را نمی دهد در  باره ی او ستم کرده  و هر فرد دیگری با علم به اینکه  ظالم چنین کاری می کند با او همکاری نماید  ، در ظلم او شریک است  و باید توجّه داشت ، اگر  افراد از کمک کردن به ظالم خودداری نمایند ، در بسیاری از موارد  ظالم نمی تواند به ظلم خویش ادامه دهد . و همواره  وجود چنین افرادی باعث می شود که ستمکار در ستمکاری خویش جرئت نماید .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ… تَرْکِ الشُّکْرِ لِمَنِ اصْطَنَعَ الْعَارِفَةَ عِنْدَنَا

خداوندا من از اینکه سپاسگزار کسیکه به ما نیکی کرده ، نباشم به تو پناه می برم

ناسپاسی

سپاسگزاری از نعمت ها و نیکی ها ، یک امر درونی و فطری است که از سوی خداوند در نهاد بشر به ودیعه نهاده شده است ، لذا هر فردی در باطن خویش تمایل دارد که از کسیکه که به او خوبی نموده ، تشکر و قدر دانی نماید و به نوعی قدر شناسی خود را از نیکیِ دیگران با زبان و رفتار اعلام نماید ،  بدیهی خواهد بود این احساسِ سپاسگزاری  در راستای  حکمت الهی است که بندگان را به سوی آفریننده و بخشنده ی تمام نعمت ها  سوق دهد و آنها را به نیایش و ستایش خداوند راهنمایی نماید.

از سوی دیگر ممکن است انسان ها بر اثر تربیت های غلط و عادت های نا پسند ، از مسیر سپاسگزاری ، منحرف شده  و از قدر شناسی نیکی ها و نعمت هایی که در اختیار آنان قرار گرفته غفلت ورزند ،  خواه این نیکی ها از سوی خداوند باشد و یا با واسطه از طریق بندگان نسبت به او ، انجام شده باشد ، در این بخش از دعا ، امام سجاد علیه السلام ،  از اینکه چنین حالتی برای بنده اتفاق افتد به خداوند پناه برده و از او استمداد می جویند ، که در این جهت پشتیبان بنده ی خود باشد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ...سُوءِ الْوِلَایَةِ لِمَنْ تَحْتَ أَیْدِینَا

خداوندا من از اینکه نسبت به زیر دستان خود بد رفتاری نمایم به تو پناه می آورم

بد رفتاری با زیردستان

انسان موجودی اجتماعی آفریده شده و چاره ای جز ارتباط با همنوعان خویش ندارد ،  افرادی که انسان با آنان در ارتباط است یا مقامی بالاتر از او داشته یا هم سطح  او می باشند و یا مقامی پایین تر از او دارند  ،  وظیفه انسان در همه موارد آن است که با دیگران به خوبی و شایستگی رفتار نماید و از بد رفتاری با آنان پرهیز و از ایجاد نارضایتی  دوری کند  ، به ویژه با کسانی که  تحت مدیریت و سرپرستی او قرار داشته و مسئولیت آنان به او سپرده شده است .

گاه افرادی که تحت سرپرستی انسان قرار گرفته اند از لحاظ مادی یا معنوی دارای ضعف ها و ناتوانی هایی هستند که  شایسته توجّه و رعایت بیشتری می باشند ، از این رو کوتاهی در رسیدگی به حال آنان  ،  آسیب ها و زیان های بیشتری را متوجّه آنان می گرداند  و گاه نوعی ظلم و ستم در حق آنان محسوب می شود  ،  این رفتار ناشایست با زیر دستان  می تواند جنبه های مختلفی چون  : جسمی ، روانی ، اخلاقی و اقتصادی داشته باشد  .

در این راستا  بد رفتاری با همسر و فرزندان و یا  خشونت ورزیدن نسبت به آنان و بد رفتاری و سوء استفاده ازسوی کارفرمایان با کارمندان و یا کارگران خویش و یا فشار و تحمیل شرایط سخت از سوی مقام بالاتر نسبت به  پایین تر از خود همه می تواند مصداقی از بد رفتاری با زیر دستان به شمار آید.

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ...وَ مُبَاهَاةِ الْمُکْثِرِینَ وَ الْإِزْرَاءِ بِالْمُقِلِّینَ

خداوندا من از اینکه مانند (برخی از) ثروتمندان فخر بفروشم و یا اینکه فقیران را کوچک و حقیر شمارم به تو پناه می برم

فخر فروشی

انسان در شرایط مختلف زندگی حالات گوناگونی پیدا می کند ،  و اینکه فردی بتواند در همه شرایط زندگی ، حالت ثابتی داشته باشد ، نیازمند علم و معرفت و تربیت است ، شاید بارها دیده باشیم افرادی را که به مقامی رسیده اند و رفتار آنان تغییر پیدا کرده و یا اشخاصی که به ثروتی رسیده و نسبت به گذشته رفتارشان تفاوت پیدا نموده است ، و یا گروهی که به قدرتی رسیده و به زیر دستان خویش ، ستم می نمایند و کمتر پیش آمده که فردی در حالت مقام ، قدرت و ثروت ، همچنان فروتن و متواضع باقی بماند.

انسانی که از ارزش تواضع و فضیلت فروتنی با خبر و آگاه است و می داند که خداوند بندگان متواضع خویش را دوست دارد ، هیچگاه در حال ثروت ، خود را گم نمی کند  و دچار خود برتر بینی نمی گردد ، امام علی علیه السلام می فرمایند : چه شده که آدمیزاد ، فخر می کند در حالیکه آغازش نطفه ای ( پست) ، و پایانش مرداری( بیجان ) است ، خود (به تنهایی نمی تواند) روزی خود را فراهم نماید و نه می تواند مرگ را از خود دفع کند ! (1)  از این رو اگر انسان به آغاز و پایان خود بنگرد ، و حقارت و کوچکی و ضعف و ناتوانی خود را در نظر بگیرد ، هیچگاه به فخر فروشی و تحقیر دیگران روی نخواهد آورد .

------------------------

1-ما لابنِ آدمَ و الفَخرِ ؟ ! أوَّلُهُ نُطفَةٌ ، و آخِرُهُ جِیفَةٌ ، و لا یَرزُقُ نفسَهُ ، و لا یَدفَعُ حَتفَهُ .[نهج البلاغة : الحکمة 454 .]

 دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ... اسْتِکْبَارِ الطَّاعَةِ

خداوندا من از اینکه عبادت و اطاعت خود را بزرگ به شما آورم به تو پناه می برم

مدیونِ آفریدگار

همانگونه که انسان با اطاعت از دستورات خداوند به سعادت دنیا و آخرت راه پیدا می کند ، در کنار آن لازم است از هر آفتی که او را از این مسیر دور می کند پرهیز نماید ، یکی از این آفت ها ، بزرگ پنداشتن و بسیار دیدن اطاعت و عبادت خود است که زمینه غرور و خود پسندی را در وجود انسان پرورش می دهد ، که از رذائل اخلاقی به شمار می آید که با هدف عبادت که تواضع و فروتنی در برابر خداوند است منافات دارد.

انسانی که دچار خود بینی و خود پسندی شده است ، به مرور زمان دچار حالت طلبکارانه ای می شود که از خالق خویش که تمام هستی او از او می باشد نیز طلبکار خواهد بود ، در حالیکه انسان در برابر آفریننده خویش باید بدهکار بوده  و تلاش نماید ، حقِ نعمت های بیشماری را که خداوند به او ارزانی داشته با شکرگزاری و پاس داشتن از نعمت های الهی بجا آورد و در مسیر کسب رضای او قدم بردارد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ... اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِیَةِ  

خداوندا من از کوچک شمردن گناه به تو پناه می برم

کوچک شمردن گناه

همانگونه که در قرآن کریم مطرح شده ، هدف از آفرینش انسان عبادت و بندگی می باشد ، و برای دست یابی به این هدف ، پیروی از دستورات الهی مهمترین راه برای رسیدن به مقصود می باشد ، و در مقابل آن ، مخالفت با فرامین الهی انسان را از این هدف مقدس دور می سازد .

خداوند ، برای اینکه انسان در حالت مخالفت با خداوند که از گناه حاصل شده است باقی نماند ، انسان را به توبه و بازگشت از گناه توصیه نموده است ، تا بر اثر توبه ی از گناه ، روح او که از نافرمانی خداوند آلوده گشته پاک گردد و دوباره برای رشد و تعالی معنوی آماده گردد ، بنده ای که توبه کردن را به تأخیر می اندازد ، گناه در روح او رسوخ بیشتری پیدا نموده  و به همان میزان ، بازگشت از گناه برای او دشوارتر خواهد شد.

علاوه بر تاخیر در انجام توبه ، کوچک شمردن گناهی که از انسان سر زده نیز ، باعث آلوده ماندن روح آدمی خواهد شد ، بر خلاف فردی که اگر مرتکب گناهی شود آن را بزرگ می بیند ، و این بزرگ دیدن گناه ، انگیزه او را برای ترک و رها ساختن خود از نافرمانی خداوند می افزاید ، لذا در دعا مشاهده می گردد که انسان از اینکه گناه خود را کوچک شمارد به خداوند پناه برده می شود.