دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ

خداوندا از سرزنش دشمنان به تو پناه می بریم

با نگاهی به تاریخ مشاهده می کنیم جبهه حق و باطل همواره با یکدیگر در کارزار بوده و هر زمانی که برای باطل فرصتی فراهم شود در صدد ضربه زدن و از بین بردن حق بر می آید  ، صدماتی که جبهه ی باطل  به جبهه ی حق وارد می کند همیشه جنبه ی نظامی نداشته و گاه جنبه ی روانی و از طریق تبلیغات و گفتار صورت می پذیرد ، از این رو دشمن منتظر پیدا کردن نقطه ضعف و بهانه ای است که از آنجا به سرزنش اهل حق پرداخته و روحیه ی آنان را تضعیف کند.

وقتی در دعا از سرزنش دشمنان به خداوند پناه برده می شود به این معنا است که خداوند به بنده ی مومن خویش یاری رساند که در شرایط شکننده ای قرار نگیرد که دشمن  از آن شرایط به نفع خویش بهره برداری نموده واز پیش آمدن آن ، به شادی و خوشحالی پرداخته و با زبان و تبلیغات خویش  ، روح و روان اهل حق را آزرده سازد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِک مِنْ ... فِقْدَانِ الْکفَافِ

خداوندا من به تو پناه میبرم از اینکه کفاف در زندگی (مقداری که کافی است) را از دست بدهم

در حد کفایت

کفاف یعنی مقداری که در زندگی برای انسان کافی است به تعبیر دیگرانسان به اندازه ای که مورد نیاز اوست داشته باشدو مصرف نماید نه آنقدر کم که دچار فقر بشود و نه آنقدر زیاد که مبتلا به اسراف گردد بنابراین به اندازه داشتن (حد کفایت) در این فراز از دعا مورد نظراست .

این مقدار از داشتن و دارایی و دستیابی به امکانات ، از نظر تربیتی نیز برای انسان می تواند مفید باشد زیرا زیاد داشتن ، ممکن است برخی از انسان ها را به طغیان وادارد و فقر نیز ممکن است زمینه لغزش انسان را فراهم نماید ، از این رو در حد کفایت داشتن منافاتی با رفاه در زندگی ندارد و هر کس با توجه به شرایط زندگی و اقتصادی خودش ، می تواند به اندازه ای داشته باشد که نیازهایش برطرف گردد ، نه در سختی و نداشتن گرفتار شود و نه به زیاده روی واسراف دچار گردد بلکه در حد تعادل داشته باشد.

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ تَناوُلِ الإسراف

(خداوندا) از زیاده روی و اسراف به تو پناه می برم

اسراف که عبارت از حد گذشتن و  زیاده روی در کاری است هم در مسائل مادی قابل تصور است و هم در مسائل غیر مادی  ، در مسائل مادی به این است که انسان چیزی را بیش از نیاز خود  ، استفاده و مصرف کند و در مسائل غیر مادی به هرگونه زیاده روی در استفاده از چیزی اطلاق می گردد ؛ مثلاً زیاده روی در محبت یا توجه به دیگران به گونه ای که انسان را از توجه و محبت کردن به کسانی که نیاز مند آن هستند باز دارد

در این فراز که از اسراف نمودن به خداوند پناه برده می شود ، در حقیقت استمداد و کمک از پروردگار عالم است که زمینه تعادل و میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط را برای انسان فراهم کند و علاوه به این بینش راهنمایی نماید که هر چیزی را درست و بجا ، بدون زیاده روی و تفریط مورد استفاده قرار دهد

اسراف کردن در اسلام یک ویژگی و اخلاق ناپسندی است که باید از آن پرهیز نمود که هم برای فرد آسیب هایی به همراه دارد و هم در جامعه اثرات نامطلوبی از خود برجای می گذارد که یکی از پیامدهای اسراف : هدر رفتن منابع و امکانات و محروم ماندن گروهی از افراد جامعه از نیازمندیهای خود است که با جلوگیری از اسراف و توزیع عادلانه و منصفانه سرمایه میتوان همه اقشار جامعه را از آنها بهره مند نمود

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ...أَنْ ... أَوْ یَتَهَضَّمَنَا السُّلْطَانُ

خداوندا به تو پناه می آوریم از اینکه (از ناحیه) پادشاه (و حاکم) ظلم و ستمی بر ما شود

ستمکاران

انسان ها در طول تاریخ همیشه از سوی پادشاهان و حاکمان ظالم و ستمکار  و طرفداران آنها مورد  ظلم  و ستم بوده و محدودیت های مادی و معنوی بسیاری از ناحیه ی آنان  بر عموم مردم وارد می شده است به ویژه کسانی که  طرفدار حق بوده و با ظلم و ستم آنان مخالف بوده اند  که نمونه ی  آن را می توان در بر خورد حاکمان با پیامبران و امامان و پیروان آنان در طول تاریخ مشاهده نمود

شهادت امامان معصوم علیهم السلام  و یاران  مخلص ایشان توسط حاکمان بنی امیه و بنی عباس  مصداق عملی این سخن می باشد  ، هر چند باید توجه داشت که  این بزرگواران گاه به صورت مستقیم و گاه به صورت غیر مستقیم و با توجّه به شرایط با آنان به مبارزه  بر خاسته اند  ، اما در هر حال  آن بزرگواران در هر صورتی از خداوند متعال یاری جسته  و در صدد آن بوده که کمترین آسیب از سوی ستمکاران بر طرفداران حق وارد شود .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ...أَنْ ...أوْ یَنْکُبَنَا الزَّمَانُ

خداوندا به تو پناه می آوریم از اینکه (در) زمانه گرفتار ِ رنج و مصیبت گردیم

رنجِ زمانه

دنیایی را که در آن زندگی می کنیم مجموعه ای از خوشی ها و نا خوشی ها ، شیرینی ها و تلخی هاست ، طبیعی است که انسان ها بیشتر تمایل به خوشی ها ، رفاه و لذت داشته و از درد و رنج و سختی ، دوری می گزینند ، ولی واقعیت آن است که همیشه نمی توان خود را از برخی از ناخوشی ها و ناملایمات ، دور نمود و خواه نا خواه در طول زندگی با  امور درد آور و رنجش آفرین روبرو می گردیم .

در این راستا ، انسان با توجّه به محدودیت ها و نا توانی هایی که در خود احساس می کند در صدد بر می آید در سختی های پیش رو تکیه گاه و پناهگاهی را بیابد که خود را از پیشامد ها  در امان دارد و اگر روزی دچار آنها گردد ، با پناه بردن به آن ، درد و رنج خود  را التیام بخشد ، در نیایش فوق  ، به انسان یاد آور می شود که خداوند قادر متعال تنها ،  مرجعی است که می تواند انسان را در پناه خویش جای دهد و در دشواری ها و مصائب پیش رو ، در د های او را تسکین دهد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ...أَنْ یَسْتَحْوِذَ عَلَیْنَا الشَّیْطَانُ

و خداوندا ما به تو پناه می آوریم از اینکه شیطان بر ما تسلط یابد

تسلط شیطان

کار اصلی شیطان وسوسه گری ، فریب دادن و زیبا جلوه دادن بدی ها در نظر انسان است و به همین طریق بسیاری از انسان ها را در طول تاریخ از راه مستقیم به انحراف کشیده و آنها را دچار گمراهی نموده ، تنها انسان های اگاه و خود ساخته ، توانسته اند در برابر وسوسه های شیطان مقاومت و تحت تأثیر القائات شیطان ها قرار نگیرند ، لذا افرادی که از کید و نیرنگ شیطان اگاه نبوده و یا دچار  غفلت شده اند به راحتی در دام های گوناگون شیطان گرفتار آمده و به راه های شیطانی راه یافته اند .

پس ابتدائاً شیطان هیچ تسلطی بر انسان ندارد و نمی تواند انسان را مجبور به انجام کاری نماید ولی اگر انسانی زمام اختیار خویش را به دست شیطان بسپارد و دنباله روی وسوسه های شیطان باشد ، در آنصورت است که شیطان می تواند ،  با توجیهات گوناگون و زیبا ساختن آن در نظر پیروان خویش، آنان را به راه هایی که می خواهد سوق دهد ، لذا در دعای فوق از خداوند متعال در خواست یاری طلبیده می شود که  با پناه دادن بنده ی خویش ، او را از تاثیر وسوسه های شیاطین در امان دارد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ... احْتِقَارِ الصَّغِیرَةِ

خداوندا به تو پناه می بریم از اینکه گناه کوچک خود را ناچیز شماریم

بی اعتنایی به گناهان کوچک

خداوند انسان را  برای عبادت و بندگی آفریده است و لازمه ی این بندگی ، اطاعت از دستورات و فرامین الهی است از این رو کسیکه گناه می کند در حقیقت از مسیر اطاعت الهی خارج شده  و لازم است از طریق توبه هر چه زودتر از مسیر مخالفت ، به مسیر طاعت خداوند باز گردد و با باقی ماندن در گناه فاصله ی خود را از آفریدگار خویش دورتر نگرداند  و تلاش کند ضمن بازگشت از نافرمانی با انجام عمل صالح به پروردگار خویش نزدیک گردد .

از سوی دیگر برخی از مردم چنین می پندارند که اگر گناه کوچکی از آنها سر زند ، تاثیر چندانی در رابطه ی آنها  با خداوند ندارد  و از کنار آن به آسانی عبور می کنند ، در حالیکه  گناهانِ به ظاهر کوچک ، مسیر انسان را برای انجام گناهان بزرگتر هموار می کند و به مرور زمان به فردی که  گناه کوچکی انجام داده است جرئت نافرمانی  خطاهای بزرگتر را می دهد ،  در حالیکه اگر انسان  گناه کوچکی از او سر زد بلا فاصله توبه کند  ، راه را برای گناهان بزرگتر و بیشتر مسدود خواهد ساخت .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ سُوءِ السَّرِیرَةِ

(خداوندا) ما از اینکه باطن بدی داشته باشیم به تو پناه می بریم

باطن خراب

انسان دارای ظاهر و باطنی است ، ظاهر انسان همان رفتارها و سخنان او ست که برای دیگران قابل مشاهده است ، و باطن انسان شامل نیت ، افکار و چیزهایی است که در دل دارد ،  از سوی دیگر رفتارهای ظاهری انسان ریشه در درون و باطن انسان دارد و  نخست در فکر انسان تصوری  از  یک رفتار شکل می گیرد و سپس نسبت به انجام آن قصد و نیت می کند و در مرحله ی بعد آن را به عمل می رساند ، اگر قصدِ عمل خوبی را  داشته باشد ، رفتار خوبی از او صادر می شود و اگر نیتِ عمل بدی را کرده باشد ، رفتار ناپسندی از او سر می زند .

در آموزه های اخلاقی ، توصیه شده که  انسان تلاش کند ، در دل نیت انجام کارهای پسندیده را داشته باشد ، هر چند اگر این نیت به علتی به مرحله ی عمل  هم نرسد اما خداوند بخاطر نیت خیری که انسان در دل داشته است  به  او پاداش نیکی  عطا خواهد داد  ، در دعای فوق نیز از خداوند در خواست شده است که انسان را از باطن بد داشتن در پناه خویش قرار دهد و به او کمک کند که در باطن جز خوبی و افکار و نیت های خیر نداشته باشد ، بنابر این  اخلاق ناپسندی چون حسادت ، کینه جویی ، دشمنی و بد خواهی از جمله ی رذائل اخلاقی است که باطن انسان را به سمت بدی ها سوق می دهد .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَنَعُوذُبِکَ ... و نَمُدَّ فِی آمالِنَا

و(خداوندا) به تو پناه می بریم از اینکه دچار آرزوهای طولانی شویم

آرزوی طولانی

انسان برای رسیدن به اهدافی که در زندگی دارد ، همیشه چشم به آینده می دوزد و برای رسیدن به آنها تلاش و کوشش خود را بکار می گیرد ،  و در این راه سختی ها و دشواری ها را به جان می خرد ، هر چند ممکن است در طول حیات خویش به هدف هایی که پیش رو دارد دست نیابد  ، از سوی دیگر انتظار و توقّعی که هر فرد از آینده دارد  ، گاه دست یافتنی و معقول است و گاه دست نایافتنی و نامعقول  ، همچنین آرزوهای انسان گاه مقبول و مشروع است و گاه  نامقبول و نا مشروع .

از سوی دیگر در توصیه های اخلاقی مشاهده می کنیم که ما را از آرزوهای دراز و طولانی باز داشته اند ، مقصود از این آرزوها  ،  آرمان های باطل و نا حقی است که رضای خداوند در آن نمی باشد و اگر این آرزوها  به خودی خود چیز ناپسند و غیر اخلاقی هم نباشد ، دنبال کردن آنها باعث می شود که انسان از فلسفه ی خلقت و آفرینش خود که عبادت و بندگی خداوند است ، دور بیفتد و از آن فاصله بگیرد و چنان مشغول آنها شود که از معنویات در زندگی باز بماند .

دعای هشتم صحیفه سجادیه

وَنَعُوذُبِکَ ... أَنْ نُعْجِبَ بِأَعْمَالِنَا

و ( خداوندا) از اینکه به اعمالمان بنازیم به تو پناه می بریم

خود پسندی

 دانشمندان اخلاق یکی از رذائل اخلاقی را خودپسندی ذکر کرده اند که با وجود این حالت انسان به اعمال و افعالی که از او صادر می شود فریفته می شود و می پندارد که از دیگران برتر و بهتر است و در نتیجه به دیده ی حقارت به دیگران نگاه نموده و به مرور زمان صفت تکبّر و خودبزرگ بینی نیز در او رشد می کند ، انسانی که دچار چنین حالتی گردد به عیوب و نقایص رفتاری خود توجه نکرده و پس آن در صدد برطرف کردن و اصلاح آن نیز بر نمی آید.

برای مقابله با چنین حالتی لازم است انسان اعمال خویش را در پیشگاه الهی اندک ببیند و خود را در در برابر خداوند تقصیر کار بداند و به این موضوع توجّه کند که هر چقدر سعی و تلاش نماید آنطور که شایسته مقام الهی است ، خداوند را عبادت نکرده است و از سوی دیگر به عبادت و اعمال بندگان مقرّب ونیکوکاری توجّه کند که با مقام و مرتبه ای که نزد خداوند داشته و عبادت خالصانه ای که در پیشگاه الهی داشته اند ، کمال خضوع و تواضع را داشته و هیچگاه دچار خود پسندی نمی شدند .