دعای حضرت مهدی علیه السلام (26)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ بَارِکْ لِلْحُجَّاجِ وَ الزُّوَّارِ فِی الزَّادِ وَ النَّفَقَةِ

وَ اقْضِ مَا أَوْجَبْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ‏

خدایا به توشه و مخارج حاجیان و زائران خانه ی خدا برکت عنایت فرما و  پروردگارا  با فضل و رحمتی که داری به آنان توفیق ده تا بتوانند آنچه را بر آنان واجب نمودی ، بجا آورند ، ای مهربان ترین مهربانان

زاد و توشه

• در قسمت پایانی دعای حضرت مهدی علیه السلام به موضوع حج اشاره می شود که یکی از عبادات مهم و از ارکان دین مبین اسلام است ، امام باقر علیه السلام فرموده اند : اسلام بر پنج (پایه) بنا شده است : بر نماز ، زکات ، روزه ، حج و ولایت اهلبیت علیهم السلام (1) این تعبیر به این معنا است که این پنج چیز به منزله ی ستونی است که دین به واسطه ی آنها بر پا شده و تحقق می یابد و اگر خللی در هر کدام از اینها وارد شود ، به همان میزان ، در دینِ انسان نقص و خللی وارد خواهد شد .

• از سوی دیگر ، از شرایط مهم در وجوب حج ، موضوع استطاعت است ، و مقصود از استطاعت قدرت و توانایی رفتن به حج است که شرایطی دارد که از جمله ی آنها ؛ داشتن توشه ی راه ، مرکب سواری (وسیله نقلیه عمومی یا خصوصی) ، داشتن مخارج کسانی که مخارج آنها بر او واجب است مانند همسر و فرزند ، برخورداری از سلامت ، امکان رفتن و نبودن مانعی در راه (2) 

• در این فراز از دعا ، از خداوند در خواست شده که مقدمات این سفر که بخشی از آن زاد و توشه می باشد را برای کسانی که قصد رفتن به خانه ی خداوند دارند ، مهیّا سازد ، و به آن برکت و فزونی دهد که حاجیان بدون دغدغه بتوانند به این سفر معنوی رفته و نگران هزینه های سفر نباشند ، علاوه بر اینکه انجام صحیح این عبادت با شرایطی و جزئیاتی که دارد بگونه ای که مورد قبول و پذیرش خداوند نیز قرار گیرد ، نیازمند لطف و توفیقی است که خداوند نصیب زائر خانه ی خود بگرداند .

خلاصه : در قسمت پایانی دعای حضرت مهدی علیه السلام به موضوع حج اشاره شده است ، حج یکی از ارکان و پایه های دین مبین اسلام است ، و وجوب آن دارای شرایطی است که از جمله ی آنها داشتن زاد و توشه و هزینه های این سفر معنوی و سازنده برای روح انسان است ، تا زائر خانه ی خداوند بتواند بدون دغدغه این واجب الهی را برپا دارد  .

پرسش : رفتن به سفر معنوی حج و انجام مناسک آن چه تأثیری برای انسان دارد ؟

پاسخ : انجام مناسک حج ضمن اینکه اطاعت از فرمان الهی و بجا آوردن وظیفه ای واجب برای انسان است ، در عین حال یاد آور مسئله توحید و یکتایی خداوند است که تجلّی گاه آن خانه ی کعبه و انجام مناسک حج است ، علاوه بر اینکه انسان در حین انجام این مناسک و در حال احرام ، از تمام مظاهر مادی فاصله می گیرد و مانند تمام مسلمانان به یک قبله توجّه می کند و این رمزی برای وحدت میان تمام مسلمانان در جهان خواهد بود .

----------------------

1-قال أبو جعفر (علیه السلام): «بنی الإسلام على خمسة أشیاء: على الصلاة، و الزکاة، و الصوم، و الحج، و الولایة(البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏1، ص: 664)

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 67

دعای حضرت مهدی علیه السلام (25)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الرَّعِیَّةِ بِالْإِنْصَافِ وَ حُسْنِ السِّیرَةِ

خدایا به عموم مردم (توفیق) رفتار منصفانه و (انجام رفتار و ) روش نیکو ( در زندگی را) عنایت فرما

رفتار منصفانه

• در فراز قبل در باره حاکمان و مدیران جامعه سخن به میان آمد ، و در این فراز در باره عموم مردمی که در یک جامعه زندگی می کنند ، سخن به میان آمده است ، گرچه همواره نوع رفتاری که حاکمان جامعه با مردم خود دارند در مناسبات بین فردی مردم تأثیر گذار است ، امّا در عین حال از نوع رفتاری که مردم با یکدیگر دارند و تأثیری که این رفتار در فضای اجتماعی دارد نیز نباید غفلت نمود .

• اگر محیطی اجتماعی را تصوّر نماییم که همه در صدد ، ستم به یکدیگر و ظلم و اجحاف به هم باشند ، فضای اجتماعی آن جامعه ، فضایی ناامن و ناآرام و شاهد قدرت نمایی افراد زورگو و فرصت طلب می باشیم و حق و عدالت در آن جامعه جایگاهی نخواهد داشت ، لذا در این فراز ، برای عموم مردم از خداوند رفتاری منصفانه ، و از روی حق و عدالت و سبک رفتاری نیکویی با یکدیگر ، درخواست شده است .

• امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرمایند : (به مردم) نیکی کن تا به تو نیکی شود ، (به مردم) رحم کن تا به تو رحم شود ، (با مردم) به خیر و خوبی سخن بگو ، تا از تو به خیر و خوبی یاد شود ، با خویشاوندان خود ، ارتباط داشته باش(صله رحم) تا خداوند بر عمر تو بیفزاید (1) ، این حدیث شریف حاکی از آن است که افراد جامعه در مناسبات فردی و اجتماعی خود با یکدیگر به هر صورت رفتار نمایند ، باز خورد آن نیز به همان صورت است ، اگر خوب رفتار کنند ، خوبی خواهند دید و اگر بد رفتار کنند بدی خواهند دید .

خلاصه : همانگونه که حاکمان جامعه نسبت به مردمِ خود ، دارای وظایفی هستند ، مردم یک جامعه نیز نسبت به یکدیگر وظایفی دارند ، در این فراز از دعا از خداوند برای مردم داشتن انصاف و سبک رفتاری نیکو ، نسبت به یکدیگر ، درخواست شده تا درپرتو آن ، فضای همدلی و دوستی در جامعه حاکم گردد .

پرسش : آیا همیشه پاسخ نیکی به مردم ، نیکی خواهد بود ؟

پاسخ : ممکن است در مواردی انسان به کسی نیکی کند ، و طرف مقابل جواب نیکی او را به بدی دهد ، ولی غالباً چنین نیست ، بنابراین تجربه اجتماعی ثابت کرده که در غالب موارد اگر انسان با دیگران رفتار خوبی داشته باشد ، معمولاً پاسخ خوبی دریافت می کند .

---------------------

دعای حضرت مهدی علیه السلام (24)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الْأُمَرَاءِ بِالْعَدْلِ وَ الشَّفَقَةِ

خدایا به فرمانروایان عدالت و مهربانی (نسبت به مردم را) عنایت فرما 

حکومت و عدالت

• حاکمان و فرمانروایان در هر سطحی از مسئولیت اجتماعی ، نقش مهم و تأثیر گذاری در مدیریت مردم و جامعه را به عهده دارند ، و نتیجه ی تصمیم گیری آنان در زندگی و رفتار مردم ظهور پیدا می کند ، تصمیم های درست آنان می تواند باری را از دوش مردم بردارد ، و تصمیم گیری های نادرست آنان ، زندگی کردن را برای مردم سخت و دشوار گرداند .

• اولین درخواستی که در اینجا برای حاکمان شده ، موضوع عدالت است ، امروزه عدالت مصادیق گسترده ای پیدا کرده که در گذشته زمینه ی آن مانند امروز فراهم نبوده است ، عدالت در اینجا بیشتر جنبه ی اجتماعی داشته و شامل تمام زمینه های اقتصادی ، فرهنگی ، بهداشتی ، شغلی ، علمی ، و بهره مندی از تمام امکانات و مزایای مادی و معنوی در جامعه می گردد ، این عدالت به گونه ای باید باشد که عموم مردم از مزایای اجتماعی بطور شایسته بهره مند شده و گروهی در محرومیت و اقلیتی در رفاه نباشند .

• دوّمین چیزی که در اینجا برای فرمانروایان در خواست شده ، موضوع مهربانی و دلسوزی حاکمان است ، اگر فرمانروایان مردم خویش را دوست داشته و به آنان عشق بورزند و درد آنان درد خود باشد و رنج آنان رنج خویش باشد در این صورت است که از ستم کردن به آنان دوری خواهند نمود ، امّا اگر از عواطف انسانی آنگونه که شایسته است بهره مند نباشند و از درد و رنج مردم آگاه و با خبر نبوده ، آنوقت است که بر اجرای عدالت نیز آنگونه که باید اهتمام نخواهند ورزید .

خلاصه : در این فراز برای فرمانروایان درخواست عدالت ورزی و دلسوزی نسبت به مردم شده است ، عدالت یک برنامه عملی و اجرایی در حوزه ی فرمانروایی ، و دلسوزی ، یک امر عاطفی و انسانی است که زمینه ساز عدالت ورزی و پرهیز از ظلم و ستم به مردم خواهد شد .

پرسش : مقصود از درخواست عدالت و دلسوزی برای حاکمان چیست ؟

پاسخ : در خواست این دو موضوع از خداوند ، ضمن اینکه یک دعا می باشد و در صورت صلاحدید خداوند به اجابت خواهد رسید ، نوعی الگو و آرمان برای پیروی فرمانروایان از آن نیز به شمار می آید .

دعای حضرت مهدی علیه السلام (23)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الْأُسَرَاءِ بِالْخَلاَصِ وَ الرَّاحَةِ

خدایا به اسیران خلاصی (از دست دشمن) و راحتی عطا فرما

نجات از اسارت 

• جنگ و مبارزه با دشمن از جمله کارهای سخت و دشواری است که جان انسان در معرض خطر قرار می گیرد و نیاز به شجاعت و از خود گذشتگی دارد ، در راستای این موضوع اسیر شدن به دست دشمن نیز انسان را در شرایط دشواری از نظر جسمی و روحی قرار می دهد ، زیرا فرد اسیر از پایان کار خویش بی خبر است و دائماً در حالت ترس ، نگرانی و شکنجه ی جسمی و روحی قرار می گیرد و نمی داند چه بر سر او خواهد آمد.

• به ویژه اگر انسان در دست افراد ظالم و ستمگری اسیر شده باشد ، لذا در دعای ماه مبارک رمضان برای آزادی همه ی اسیران دعا شده است : «اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ » : خدایا همه ی اسیران را (از بند دشمن) رها ساز ، از این دعا و سایر دعاهایی که در مورد آزادی اسیران ذکر شده است ، می توان استفاده نمود که آزاد کردن اسیران از دست دشمن کار بسیار ارزشمندی است ، از این رو حداقل کاری که انسان می تواند برای آزادی آنان انجام دهد ، دعا کردن است ، امّا غیر از دعا هر نوع فعالیت اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی که باعث آزادی اسیران می گردد نیز از امور ارزشمند خواهد بود .

• بی تناسب نیست در اینجا از آزاد ساختن نوع دیگری از اسیر نیز سخن گفت که کم اهمیّت تر از آزادی اسیر جنگی نمی باشد و آن آزادی از اسارت هوای نفس و تمایلات نفسانی انسان است ، این نوع اسارت را گاه در افرادی که عاشق ، شیفته و وابسته به انسان دیگری می شوند می توان مشاهده کرد که چگونه این شیفتگی آنان را اسیر نموده و قدرت فکر کردن و آینده نگری و تصمیم عاقلانه را از آنان سلب نموده است ، حال اگر کسی اسیر دنیا و مظاهر فریبنده آن گردد ، هر نوع تلاشی که بتوان آنان را از این اسارت رها سازد می تواند مطلوب باشد .

خلاصه : از آنجایی که اسارت به دست دشمن از جمله ی شرایط سخت و دشواری است که یک اسیر آن را تحمّل می کند ، لذا در این فراز برای آزادی و خلاصی آنان از دست دشمن از خداوند در خواست شده است ، در این راستا می توان استفاده نمود که هر نوع فعالیت اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی که باعث آزادی اسیران از دست دشمن می شود ، امری مطلوب است .

پرسش : آیا می توان اسارت را به اسارت ارزشمند و فاقد ارزش تقسیم نمود ؟

پاسخ : اگر فردی را تصور کنیم که در جبهه ی نبرد نظامی تمام تلاش خویش را بکار برده و بناچار در شرایطی قرار گرفته که به اسارت دشمن در آمده و شرایط سخت اسارت را تحمّل نموده و با سر افرازی آزاد شده است ، این نوع اسارت و تحمّل سختی های آن از نوع ارزشمند است ، امّا اسیر هوای نفس و خواهش های نفسانی شدن همواره از نوع اسارت های نا مطلوب خواهد بود .

دعای حضرت مهدی علیه السلام (22)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الْغُزَاةِ بِالنَّصْرِ وَ الْغَلَبَةِ

خدایا به سربازان و جنگجویان مسلمان ، یاری و پیروزی عنایت بفرما

یاری و پیروزی

• همواره در طول تاریخ ، نزاع و درگیری بین جبهه ی حق و باطل ، وجود داشته و تا امروز نیز ادامه دارد ، بدیهی است که در هر جنگی افراد به دنبال پیروزی بر دشمن هستند و تمام تلاش خود را بکار گرفته تا این پیروزی به انجام برسد ، ولی از این جهت تفاوتی بین دو جبهه ی حق و باطل وجود دارد ، جبهه ی باطل در جنگ ، تنها بر امکانات مادی خود حساب باز می کند ولی در جبهه ی حق تنها به داشتن تجهیزات نظامی اعتماد نمی کند بلکه بر یاری و استمداد از خداوند نیز تکیه می کند .

• این فراز از دعا حاکی از آن است که جنگجویان علاوه بر توجّه به امکانات مادی در جنگ از نقش معنویت و استمداد از خداوند در پیروزی نیز غفلت نمی کنند ، در قرآن کریم نیز بارها مسلمانان را به این موضوع توجّه داده و حتّی دعایی را در این مورد از زبان طرفداران جبهه ی حق ذکر می کند : « رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرین‏ » : «پروردگارا شکیبایی را بر ما نازل فرما ، و (در برابر دشمن) ما را ثابت قدم قرار ده و ما را در برابر کافران یاری فرما » (1) و یا در صحیفه ی سجادیه دعای 27 در مورد مرزداران ذکر شده که در آن برای پیروزی آنان بر دشمن ، نکات ارزشمندی در قالب دعا و نیایش بیان شده است .

• در روایات ، جهاد را به دو نوع جهاد اکبر و جهاد اصغر تقسیم نموده اند ، جهاد اصغر(کوچکتر) اشاره به مبارزه با دشمن خارجی دارد که به آب و خاک سرزمینی تجاوز کرده و مسلمانان با ابزار و ادوات نظامی به نبرد و دفاع در مقابل آن می پردازند ولی جهاد اکبر(بزرگتر) اشاره به مبارزه با دشمن درونی انسان یعنی هوا و هوس های سرکش و نفس امّاره دارد که افراد با خود سازی و تهذیب نفس در برابر زیاده خواهی ها و تمایلات باطل درونی ، مقاومت و ایستادگی می کنند . (2) رسولخدا صلّی الله علیه و آله فرمودند : دشمن ترین دشمنان تو نَفَْس (امّاره) تو است که در (درون و) میان دو پهلوی تو است . (3)

خلاصه : در این فراز ، برای جنگجویان مسلمانی که در راه حق نبرد می کنند ، از خداوند در خواست یاری و پیروزی شده است ، تفاوتی که بین طرفداران حق با طرفداران باطل وجود دارد آن است که سربازان جبهه ی باطل فقط بر امکانات مادی خود در جنگ اعتماد دارند ولی سربازان جبهه ی حق علاوه بر استفاده از تجهیزات نظامی به یاری خداوند دل بسته اند .

پرسش : چرا مبارزه با نَفَْس امّاره ، جهاد بزرگتر نام گرفته است ؟

پاسخ : زیرا ممکن است کسی در نبرد با دشمن بیرونی با توجّه به امکانات و تدبیری که دارد به پیروزی برسد ولی در نبرد با هوا و هوس خویش و خواسته های باطل آن تاب مقاومت نداشته و دچار شکست شود ، و از آنجایی که پیروزی بر نَفَْس امّاره موجب سعادت انسان در دنیا و آخرت می شود ، این پیروزی مهمتر از پیروزی نظامی قلمداد شده است .

----------------------

1-بقره/250

2-مضمون روایتی از پیامبر صلّی الله علیه و آله( وسائل‏ الشیعة ج : 15 ص : 16)

    3-أعدى عدوک نفسک التی بین جنبیک (بحارالأنوار   ج  67   ص  36    باب 44)‏

دعای حضرت مهدی علیه السلام (21)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الْفُقَرَاءِ بِالصَّبْرِ وَ الْقَنَاعَةِ

خدایا به فقراء و نیازمندان ، شکیبایی و قناعت عنایت فرما

     شکیبایی و قناعت

• صبر و قناعت دو ویژگی اخلاقی است که برای همه افراد در هر موقعیت اجتماعی که هستند ، لازم و راه گشا خواهد بود و اگر در این فراز از دعا این دو صفت برای فقراء در خواست شده است به این معنا نیست که سایر افراد جامعه نیازی به داشتن چنین صفاتی در وجود خود نیستند ، امّا گاه شرایطِ زندگی و موقعیتی که برخی از افراد دارند ، موجب می شود ، داشتن ویژگی هایِ خاصی برای آنان با اهمیت تر باشد .

• به یقین زندگی کردن با فقر و تنگدستی کار دشوار و سختی خواهد بود ، و از عهده ی هر کسی بر نمی آید ، و چه بسا فقر در برخی از انسان ها آنان را از مسیر درست زندگی خارج نموده و به راه های نادرست بکشاند ، از این رو برای چنین افرادی در خواست صبر شده است ، بهره مندی از صبر ، قدرتی به انسان می دهد که بتواند سختی ها و دشواری را تحمّل نموده و تا رسیدن به راهِ گشایشی ، از مسیر راستی و درستی خارج نگردد ، البته باید توجّه داشت صبر کردن به معنای نشستن و تلاش نکردن و چشم انتظار گشایشی در زندگی شدن نیست ، بلکه این صبر همراه با تلاش در حدّ توان برای بهبود شرایط اقتصادی زندگی خواهد بود .

• این در خواست فقر برای نیازمندان به عنوان وظیفه ای فردی در برابر سختی و دشواریِ زندگی آنان است ، در حالیکه افراد دیگر جامعه به ویژه ثروتمندان در برابر فقراء وظیفه کمک رسانی دارند ، که در فراز قبل اشاره ای به آن شد ، در کنار صبر به صفت دیگری اشاره شده که بی تناسب با آن نیست ، و آن صفت قناعت است ، بر اساس این ویژگی فرد نیازمند به همان مقدار کمی که دارد اکتفاء نموده تا بتواند تا رسیدن به گشایش و عبور از دوران سختی ، این شرایط را به سلامت پشت سر گذارد .

• شاید بتوان برای صبر و قناعت در زندگی به سربازی مثال آورد که در جبهه ی نبرد ، در برابر دشمنی قوی با تمام امکانات ایستادگی می کند و در عین اینکه از نظر تجهیزاتِ جنگی در مضیقه است به همان مقدار کم اکتفاء نموده و سنگر خود را رها نمی کند و در مقابل سربازی را تصوّر نمود که در چنین شرایطی صبر نکرده و خود را تسلیم دشمن می کند ، امام علی علیه السلام می فرمایند : حق خداوند سبحان بر شما آن است که در آسانی و رفاه زندگی ، نیکی کنید و شکر گزار باشید ، و در سختی و تنگنایِ زندگی ، رضایتمند و شکیبا باشید (1)

خلاصه : در این فراز برای فقراء و نیازمندان درخواست شکیبایی و قناعت شده است ، بهره مندی از این دو ویژگی گرچه برای همه ی افراد جامعه سودمند است ولی برای فقراء به علت شرایط دشواری که دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است . این دو ویژگی برای نیازمندان با توجّه به شرایطی که دارند ، در خواست شده است و از سوی دیگر وظیفه ی اجتماعی ثروتمندان کمک به چنین نیازمندانی است .

پرسش : چه رابطه ای میان صفت صبر و قناعت وجود دارد ؟

پرسش : صبر و قناعت رابطه ی نزدیکی با یکدیگر دارند ، زیرا در مورد فقر ، صبر کردن به معنای تحمّل کردن دشواری های زندگی می باشد و این دشواری به علت کمبود امکانات زندگی است وکسیکه در شرایط کمبود است به حداقل های زندگی اکتفا و قناعت می کند تا در سایه ی تلاش ، این شرایط دشوار را پشت سر بگذارد .

-----------------------

    1-حقّ اللَّه سبحانه علیکم فى الیسر البرّ و الشّکر، و فى العسر الرّضاء و الصّبر(غررالحکم ص 371)

دعای حضرت مهدی علیه السلام (20)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الْأَغْنِیَاءِ بِالتَّوَاضُعِ وَ السَّعَةِ

خدایا به ثروتمندان ، فروتنی و گشادگی (سخاوت) عنایت فرما

فروتنی و سخاوت

• در این فراز صفاتی را برای ثروتمندان از خداوند در خواست نموده اند ، نخستین ویژگی ، فروتنی است ، این ویژگی از این رو برای این گروه در خواست شده که ثروت نوعی توانایی و قدرت را برای انسان در پی خواهد داشت ، و انسان در عین توانمندی و دارایی ، اگر تابع اصول اخلاقی نباشد ، بطور طبیعی خود را بالاتر از دیگران می پندارد ، و این موضوع زمینه ی تکبّر و خود خواهی و دیگر رذائل اخلاقی را برای انسان پیش خواهد آورد .

• در قرآن کریم نیز به این حقیقت اشاره می کند که انسان هنگامیکه خود را بی نیاز و توانگر ببیند ، به طغیان روی می آورد (1) البته باید توجّه داشت این موضوع جنبه ی غالبی دارد (2) ، و در مورد همه ی افراد صدق نمی کند ، به یقین افراد تربیت شده ای هستند که قدرت ، ثروت و شوکت آنان را از مرز حق و اخلاق خارج نمی کند بلکه به علت اخلاق مداری ، این نوع توانایی ها ، به تواضع و فروتنی آنان می افزاید .

• نکته ی دیگری که در این دعا به آن اشاره شده موضوع وسعت ، فراخی و گشادگی است به این معنا که شخص ثروتمند در عین توانمندی مالی ، هم در برابر دیگران فروتن باشد و هم اهل سخاوت و گشادگی ، نه اینکه متکبّر و بخیل باشد و اهل انفاق و کمک به دیگران به خصوص نیازمندان نباشد ، و اگر وسعت را در اینجا به معنای توسعه ی بیشتر مالی برای ثروتمندان بدانیم به یقین وسعتی می باشد که خیر آن شامل حال دیگران شود ، نه اینکه فقط افزایش مال بدون سخاوت و بخشندگی .!

خلاصه : در این فراز از دعا برای ثروتمندان در خواست فروتنی و گشادگی (سخاوت) شده زیرا ، ثروت نوعی احساس قدرت و توانمندی را برای انسان در پی خواهد داشت که اگر فرد ثروتمند تابع اصول اخلاقی نباشد در معرض تکبّر و بخل که از ویژگی های ناپسند اخلاقی است قرار می گیرد .

پرسش : آیا ثروتمندی همیشه انسان را دچار تکبّر و بخل می گرداند ؟

پاسخ : از آنجایی که ثروت نوعی احساس توانمندی را برای انسان به ارمغان می آورد ، زمینه ی بروز برخی از صفات اخلاقی ناپسند را در انسان ایجاد می کند ، امّا اگر فرد ثروتمندی از تربیت اخلاقی و معنوی مناسبی برخوردار باشد ، این امور بر تواضع و بخشندگی او خواهد افزود .

----------------------

1-(علق/6)

2-بحارالأنوار ج : 69 ص : 60

دعای حضرت مهدی علیه السلام (19)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى النِّسَاءِ بِالْحَیَاءِ وَ الْعِفَّةِ

(خدایا) به بانوان حیا و عفت عطا فرما

عفت جویی

• در این فراز برای بانوان از خداوند حیاء و عفت ، در خواست شده است ، حیاء و عفت دو ویژگی اخلاقی در انسان است که بر اساس آن انسان از زشتی ها و بدی هایِ رفتاری ، دوری و پرهیز خواهد نمود ، این دو ویژگی برای انسان جنبه ی باز دارنده دارد و در صورت دارا بودن این دو صفت ، انسان ، خود را از آلوده شدن به رذائل اخلاقی باز می دارد ، در حقیقت ویژگی حیاء ، عاملی درونی در وجود انسان است ، که در عین حال تربیت و فرهنگ اجتماعی در تقویت و یا تضعیف آن نقش دارد .

• امام علی علیه السلام در گفتاری به جنبه ی باز دارندگی حیاء اشاره نموده و فرموده اند : حیاء (انسان) را از کار زشت باز می دارد (1) ، و در سخنی دیگر به هماهنگی آن با صفت عفت اشاره نموده و فرموده اند : حیاء همراه با عفت و پاکدامنی است (2) ، در حقیقت می توان گفت حیاء و عفت از شئون و لوازم تقوا در وجود انسان است ، و صفت تقوا حالتی آگاهانه از باز دارندگی را در انسان ایجاد می کند که فرد با تقوا ، با شناخت قبح و زشتیِ کاری از انجام آن خود داری می کند .

• هنگامیکه انسان خود را از بدی ها و زشتی هایِ اخلاقی باز دارد ، به مرور زمان ویژگیِ حیاء در او تقویت می شود ، همانگونه که اگر آگاهیِ او از زشتیِ برخی از اعمال افزایش یابد ، در رفتار خود بر اثر حیایی که دارد  از بدی ها بیشتر فاصله می گیرد ، لذا می توان گفت حُجب و حیاء داشتن ، در عمل ، عفت و پاکدامنی را در انسان می افزاید ، همانگونه که پرهیز کاری و دوری کردن از محرّمات ، حیاءِ انسان را زیاد می کند .

• باید توجّه داشت امروزه بر اثر گسترش رسانه های مختلف دیداری و شنیداری و جذابیت های ظاهری که در آنها می باشد ، و گاه اغراض سیاسی و فرهنگی که در آنها وجود دارد ، برخی از رفتارهایی که با باورها و مسائل اخلاقی جامعه ی ما در تضادّ است به اشتراک گذاشته می شود که به مرور زمان ، قبح و زشتی ، رفتارهای خلافِ اخلاق را از بین برده و آنها را در نظر افراد ، عادی و بی عیب جلوه می دهد و از همین جاست که صفت حیاء و عفت ، کمرنگ خواهد شد .

خلاصه : در بخشی از دعا برای بانوان ، در خواست دو صفت حیاء و عفت شده است ، حیاء عاملی درونی است و حالت باز دارنده ای را در انسان ایجاد می نماید ، بر اثر حیاء حالتی از شرم در انسان شکل می گیرد و این شرم داشتن به انسان کمک می کند در برابر زشتی ها از خود عفت و پاکدامنی نشان دهد .

پرسش : چگونه می توان صفت حیاء و عفت را در انسان تقویت نمود ؟

پاسخ : بخشی از این دو ویژگی از دوران کودکی و در درون خانواده در انسان شکل می گیرد ، و این موضوع در آینده ی هر فردی تأثیر گذار است ، و بخش دیگری از آن مربوط به شرایط فرهنگی جامعه و محیط اطراف انسان می شود ، انسان بر اثر افزایش آگاهی در خویش و رعایت اصول اخلاقی و تقویت تقوا و خویشتن داری در خود ، به خصوص کنترل فکر ، گوش و چشم و نیز روابط اجتماعی می تواند ویژگی حیاء و عفت را در خود تقویت نماید .

------------------------

1-الحیاء یصدّ عن فعل القبیح (غررالحکم ص )

2-الحیاء قرین العفاف(غررالحکم ص )

دعای حضرت مهدی علیه السلام (18)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى الشَّبَابِ بِالْإِنَابَةِ وَ التَّوْبَةِ

(خدایا) به جوانان (توفیق) توبه و بازگشت (به راه حق) را عنایت فرما

جوانان و توبه

• انسان در سنین مختلف عمر خود دارای قابلیت هایی است که با شناخت و بکارگیری صحیح آنها می تواند به موفقیت و سعادتمندی در ادامه زندگی خود دست یابد ، دوران جوانی مرحله ای از زندگی است که توانایی ها واستعدادهای انسان ظهور پیدا نموده  و با آگاهی از آنها می تواند به شکوفایی دست یابد ، ولی اگر از این توانایی ها و قابلیت ها به درستی استفاده نشود ممکن است مسیر زندگی انسان به بی راهه رود .

• یک جوان نسبت به یک کودک یا یک فرد کهنسال ، هم نیروی بدنی قوی تر و هم غرائز و عواطفِ نیرومندتری دارد ، و این قابلیت ها به همان اندازه که اگر درست از آن بهره مند شود می تواند برای او سازنده باشد ، اگر درست از آن استفاده نشود می تواند باعث گمراهی ، لغزش و شکست یک جوان گردد ، در این فراز از دعا برای نسل جوان توفیق رجوع به خداوند و توبه و بازگشت شده است .

• اگر یک جوان از اشتباه و لغزش خود در زندگی آگاه نگردد و یا در صورت آگاهی ، از مسیر نادرست و آلوده به گناهِ خویش باز نگردد ،  از مسیر سعادت و رستگاری و موفقیت در این دنیا و دنیای دیگر محروم خواهد شد ، اگر فرد بزرگسال و یا حتّی کهنسالی را مشاهده کنید که به انواع خطاها ، اشتباهات و لغزش ها گرفتار است در غالب موارد ، چنین فردی از دوران جوانی دچار این آلودگی ها گردیده و به علت اینکه از مسیر غلط خود توبه و بازگشت نکرده در سنین بالای عمر خود نیز ، هنوز دچار آن آلودگی ها می باشد . 

• امام علی علیه السلام می فرمایند : توبه (در آغاز) پشیمانیِ قلبی است ، و (سپس) آمرزش خواهی با زبان است ، و ( در مرحله ی بعد) ترک گناه با اعضا و جوارح بدن است ، و ( در آخر) تصمیم بر آن است که دیگر به گناه باز نگردد (1) با توجّه به این سخن و اینکه جوان در سنین پایین عمر خویش می باشد ، شایسته است از این فرصت زود تر بهره مند گشته و تا گناهان و خطاها در وجود او تثبیت نشده از مسیر نادرست خویش باز گردد تا از راه سعادت دور نیفتد .

خلاصه : درخواست توفیقِ توبه برای جوانان به این علّت است که جوان در شرایطی از نظر توانایی ، غرایز و کمبود تجربه به سر می برد ، که بطور طبیعی در معرض برخی از لغزش ها و گناهان قرار می گیرد که اگر زودتر از مسیر نادرست خویش باز نگردد از مسیر سعادت در دنیا و آخرت دور خواهد شد .

پرسش : چرا نباید جوانان توبه و بازگشت به راه حقّ را ، به تأخیر اندازند؟

پاسخ : با تأخیر توبه به سنین بالای عمر ، و بر اثر تکرار گناه ، آلودگی در روح انسان بیشتر شده و گناه در وجود آدمی تثبیت گردیده و بازگشت سخت تر خواهد شد ، مانند یک بیماری ، که در آغاز ، درمان آن آسانتر است ولی اگر درمان به تأخیر افتد و بیماری حادّ و مزمن گردد ، چه بسا قابل درمان نباشد ، علاوه بر اینکه ممکن است مرگ به سراغ انسان آید و انسان بدون توبه از دنیا رود .

----------------------

1- التوبة ندم بالقلب و استغفار باللسان و ترک بالجوارح و إضمار أن لا یعود( غرر الحکم ص 194)

دعای حضرت مهدی علیه السلام (17)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ عَلَى مَشَایِخِنَا بِالْوَقَارِ وَ السَّکِینَةِ

(خدایا) به پیران ما متانت و آرامش عنایت فرما

متانت و آرامش

• رفتار انسان در سنین مختلف عمر با یکدیگر متفاوت است ، لذا رفتاری را که از یک کودک خردسال انتظار داریم از یک نوجوان انتظار نداریم و یا رفتاری را که از یک نوجوان توقّع داریم از یک بزرگسال انتظار نداریم ،  از این رو رفتار هر فرد در هر سنی ، مطابق شرایطی است که درآن سن وجود دارد ، بر این اساس اگر فردی رفتاری هماهنگ با سن خود انجام ندهد ، ممکن است مورد سرزنش و یا تمسخّر و یا شگفتی دیگران شود .

• هنگامیکه عمر انسان افزایش پیدا می کند ، به موازات آن تجربه ی انسان نیز بیشتر شده و به اصطلاح به یک پختگی می رسد ، علاوه بر اینکه در پیری غالباً نیروی جسمی انسان کاهش پیدا نموده  و بیشتر افراد کهنسال  مانند یک جوان نمی توانند به فعالیت بپردازند ، از این رو آنچه از افراد کهنسال انتظار می رود آن است که دیگران  از عقل و درایت وتجربه ی آنان بهره مند شده  و از این جهت در جامعه از وجود آنان استفاده گردد . 

• یکی از چیزهایی که در دعا برای کهنسالان در خواست شده ، موضوع وقار و سنگینی در رفتار است ، وقار به رفتاری گفته می شود که  حقارت آمیز و از روی سبکسری نباشد که در مجموع نشان از منش و شخصیت مثبت یک فرد دارد ، و معمولاً وقار و متانت ، آرامش خاصی را به دنبال دارد که از یک فرد عاقل ، با تجربه و آگاه انتظار می رود که البته باید توجّه داشت حالت وقار و آرامش مرهون تربیت و عاداتی است که فرد در طول عمر خود کسب کرده است .

خلاصه : در خواست وقار و آرامش برای افراد کهنسال بر اساس انتظاری است که از چنین افرادی در سنین بالای عمر وجود دارد ، معمولاً افراد کهنسال دارای عقل ، تجربه ، و درایتی هستند که سایر افراد جامعه می توانند از وجود پرخیر و برکت آنان بهره مند شوند.

پرسش : چرا برای کهنسالان در خواست وقار و آرامش شده است ؟

پاسخ : وقتی افراد در جامعه رفتاری مناسب سن خود داشته باشند ، شخصیت و احترام اجتماعی آنان حفظ شده و بیشتر مورد توجّه دیگران قرار گرفته و دیگران از وجود آنان بهره مند خواهند شد .