27-مقصود از اینکه در نهج البلاغه قرآن به دریایی ژرف ، توصیف شده ، چه می باشد ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام قرآن کریم را به دریایی ژرف که به عمق آن نمی توان دست یافت (1) ، تشبیه فرموده اند ، این سخن امام علیه السلام کنایه از علوم و معارف قرآن است که تمامی ندارد و هر چه علم و دانش بشر پیشرفت می کند به موازات آن ، به اسرار قرآن بیشتر پی برده می شود ، لذا می بینیم در هر دوره ای از تاریخ ، تفاسیر بیشماری برای قرآن کریم به نگارش در آمده و به یقین هیچ کتابی در عالم ، چنین ظرفیتی را نیافته که بتوان این مقدار مورد شرح و تفسیر اندیشمندان قرار گیرد ، و این چیزی جز قابلیت و استعدادی نیست که در باطن قرآن نهفته و در طول تاریخ ، متفکران و اندیشمندان را جذب خود نموده است ، لذا می بینیم که دانشمندان رشته های مختلف در باب علوم گوناگون به آیات قرآن استناد می کنند.
• لذا خداوند متعال خطاب به پیامبراسلام صلی الله علیه وآله می فرماید : ما کتاب قرآن را بر تو فرو فرستادیم که بیان هر چیزی در آن است (2) به این معنا که آنچه در بابِ هدایت مردم مورد نیاز است در قرآن کریم بیان شده است (3) گرچه همواره امامان معصوم علیهم السلام که عالم به ظاهر و باطن قرآن می باشند ، به معارف بیشماری از قرآن ، آگاه می باشند ، در روایتی است که امام صادق علیه السلام فرمودند : من از آنچه در آسمان ها و زمین است ، و از آنچه در بهشت و دوزخ است و از آنچه در گذشته بوده و در آینده می باشد ، آگاه هستم ، پس از این سخن ، امام (ع) مکثی نموده و احساس کردند این سخن بر برخی گران و سنگین آمده است لذا در توضیح آن فرمودند ، من این سخن را بر اساس قرآن می گویم که خداوند بزرگ فرموده : در قرآن بیان هر چیزی وجود دارد (4)

-------------------------

1-بحرا لا یدرک قعره (نهج ‏البلاغة خطبه 198)

2-نحل/89

3- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏12، ص: 324

4-إنی لأعلم ما فی السماوات و ما فی الأرض، و أعلم ما فی الجنة و أعلم ما فی النار، و أعلم ما کان و ما یکون ،

قال: ثم مکث هنیئة، فرأى أن ذلک کبر على من سمعه منه، فقال: «علمت ذلک من کتاب الله عز و جل، إن الله عز و جل یقول: فیه تبیان کل شی‏ء». (البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏3، ص: 444)

26-مقصود از اینکه در نهج البلاغه از قرآن کریم به نور ، تعبیر شده ، چه می باشد ؟

پاسخ :

امام علی علیه السلام در باره ویژگی قرآن که بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل شده می فرمایند :

• سپس قرآن را بر او نازل فرمود: قرآن نورى است که خاموشى ندارد، چراغى است که درخشندگى آن زوال نپذیرد (1) 
• همانگونه که می دانیم نور وسیله ای است که بواسطه ی آن تاریکی از بین می رود و تبدیل به روشنایی می شود ، و در روشنایی است که انسان راه را از چاه تشخیص می دهد ولی وقتی انسان در تاریکی قرار داشته باشد ، چون راه را نمی بیند ممکن است به چاهی سقوط کند ، این مثال در مورد نوری است که جنبه ی مادی دارد ، و در مورد نوری که جنبه ی معنوی دارد نیز مسئله به همین صورت است ، در اینجا جهل و نادانی و گمراهی همچون تاریکی می باشد (2) که باعث سقوط و هلاکت معنوی انسان است و قرآن نور هدایتی است که مردم را دانا نموده و از گمراهی نجات می بخشد ، لذا برخی گفته اند مقصود از این نور ، نور علم و اخلاق است و تشبیه قرآن به چراغ ، برای این است که علم و حکمت قرآن دائماً در حال انتشار و گسترش است و مردم از آن الگو برداری می کنند و یا مقصود از آن عالمانی هستند که حامل علوم و دانش قرآن می باشند و مقصود از اینکه این چراغ هرگز خاموش نمی شود ، هدایتی است که بطور مستمر مردم از آن بهره می گیرند (3)

---------------------

1-  نهج‏ البلاغه خطبه 198 ترجمه (دشتى)، صفحه‏ ى 417

2- شرح‏ نهج ‏البلاغة(السیدعباس‏ الموسوی)، ج 3    ، صفحه‏ ى 413

3-شرح‏ نهج البلاغة(ابن ‏میثم)، ج 3    ، صفحه‏ ى 458

25-امام علی علیه السلام در نهج البلاغه چه کسی را به عنوان بهترین مخلوق خداوند و برای چه هدفی معرفی می نماید ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، حضرت محمد صلی الله علیه وآله را به عنوان بهترین آفریده ی خداوند معرفی و ایشان را پیام آور و مبلّغِ بهترین و پسندیده ترین دین الهی یعنی اسلام قرار داده است ، و در این باره می فرماید :  « همانا این اسلام ، دین خداوندى است که آن را براى خود برگزید، و با دیده عنایت پروراند ، و بهترین آفریدگان خود را مخصوص ابلاغ آن قرار داد » (1) خداوند متعال نیز در قرآن کریم می فرماید : ما برخی از پیامبران را بر برخی دیگر برتری بخشیدیم (2) در روایت وارد شده است که برتری حضرت محمد صلی الله علیه وآله بر سایر پیامبران با دو چیز بوده است یکی علم و دیگری عقل (3) و نیز در علّت برتری پیامبر اسلام (ص) گفته اند : که خداوند به ایشان تمامی آنچه را به پیامبران دیگر بخشیده ، عطا نموده است (4)

---------------------

1- وَ أَصْفَاهُ خِیَرَةَ خَلْقِه‏ (   ‏نهج ‏البلاغه خطبه 198 ترجمه (دشتى)، صفحه‏ ى 417

2-إسراء/55

3- البرهان فی تفسیر القرآن    ج‏3  ص  541   

4- تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب    ج‏3  ص  589   

24-مقصود از اینکه در نهج البلاغه دین اسلام  دین برگزیده ی الهی معرفی شده است ، چیست ؟

پاسخ :

• مقصود امام علی علیه السلام از این سخن(1) آن است که دینی که مورد رضایت خداوند است و خداوند رضایت دارد که مردم به این دین اعتقاد پیدا نموده و بر اساس آن عمل کنند ، دین اسلام است (2) ، و معنای اسلام به معنای تسلیمِ خدا بودن است که از این جهت همه ی ادیان دارای این خصوصیت بوده اند یعنی اساس تمام ادیان الهی : تسلیم خدا بودن است ، و معنای این سخن آن نیست که ادیان سابق در زمان خودشان اعتبار نداشته اند بلکه هر دینی در زمان خودش معتبر بوده (3) و هر کس به آن دین اعتقاد داشته و عمل نموده است به سعادت دست یافته است ، چون اساس تمام ادیان بر توحید و اطاعت از دستورات خداوند بوده و اختلافی که از نظر کمی و کیفی در میان ادیان الهی است در کامل بودن برخی نسبت به دیگری است نه اینکه با یکدیگر در تضاد بوده باشند (4) ، البته باید توجه داشت امروزه در برخی از ادیان الهی تحریفاتی راه یافته است که با آن دین اولیه تفاوت هایی پیدا نموده است .

---------------------

 1-ثُمَّ إِنَّ هَذَا الْإِسْلَامَ دِینُ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَاهُ لِنَفْسِهِ (نهج ‏البلاغة خطبه 198(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 313 )   

2- وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً (مائده/3)

3-رک : أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 241

4-رک : المیزان فی تفسیر القرآن    ج‏3  ص  121  

23-مقصود از اینکه امام علی علیه السلام ، بنای اسلام را بلند و با شکوه توصیف فرموده اند ، چیست ؟

پاسخ :

• مقصودِ حضرت از : بلند و با شکوه بودن بنای اسلام (1) اشاره به برتری دین اسلام بر سایر ادیان دارد ، همانگونه که رسولخدا صلی الله علیه و آله فرمودند : اسلام بلند و برتر است و چیزی برتر از آن نمی باشد (2) به این معنا که هیچ دینی بر اسلام غلبه پیدا نمی کند و این دین دین آینده ی جهان تا پایان آن می باشد و به تعبیر شهید مطهری (ره) : زمین براى همیشه در اختیار زورمندان و ستمکاران و جباران نمى‏ ماند، این یک امر موقت است، دولت صالحان که بر تمام زمین حکومت کند، در آینده وجود خواهد داشت. در مفهوم این آیه کوچکترین تردیدى نیست.همچنین راجع به اینکه دین مقدس اسلام دین عمومى بشر خواهد شد و تمام ادیان دیگر در مقابل این دین از بین خواهند رفت و تحت الشعاع قرار خواهند گرفت، در قرآن کریم هست، که این یکى دیگر از آثار و نتایج وجود مقدس مهدى موعود است: " هُوَالَّذى ارْسَلَ رَسولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ‏ عَلَى الدّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ" (3) این دین را به وسیله این پیامبر فرستاد براى اینکه در نهایت امر آن را بر تمام دینهاى عالم پیروز گرداند، یعنى همه مردم دنیا تابع این دین بشوند (4)

------------------

1-رَفِیعُ الْبُنْیَانِ (نهج ‏البلاغة خطبه 198(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 313 )   

2- قَالَ النَّبِیُّ ص الْإِسْلَامُ‏ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَى عَلَیه (آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص: 32)

3-انبیاء/105

4- مجموعه‏ آثاراستادشهیدمطهرى    ج‏18  ص  168    

22- مقصودِ امام علی علیه السلام از اینکه می فرمایند : تنگنایی در راه های اسلام نمی باشد ، چیست ؟

پاسخ :

• مقصودِ امام علی علیه السلام از این سخن (1) این است که : دین اسلام دین آسانی است و دشواری و سختیِ طاقت فرسا که فوق طاقت و توان افراد باشد در این دین نمی باشد (2) ، بلکه همانگونه که پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده اند  : دین ایشان دین حنیف و آسان و با گذشت است (3) ، مقصود از دین حنیف یعنی دینی که مستقیم است و کجی و انحرافی در آن وجود ندارد و تمایلی به سوی باطل در آن نمی باشد (4) ، و مقصود از آسان بودن ، آن است که تکالیف دست و پاگیر و سخت در آن نمی باشد ، و مقصود از با گذشت بودن آن است که اگر تکلیفی باعث شود افراد در تنگنا و مضیقه قرار گیرند ، برداشته می شود . (5)

------------------------

1- وَ لَا ضَنْکَ لِطُرُقِهِ (نهج ‏البلاغة خطبه 198(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 313

2-شرح ‏نهج..(ابن‏ میثم)   ج 3   صفحه‏ ى 453     

3-مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج‏6، ص: 182

4- مجمع البحرین، ج‏5، ص: 41

5-رک : مجموعه‏ آثاراستاد شهید مطهرى    ج‏2   ص 241    

21- مقصودِ امام علی علیه السلام از اینکه می فرمایند : پایانی برای دین اسلام نمی باشد ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام می فرمایند : زمان و مدّتی برای پایان اسلام نمی باشد (1) مقصود از این سخن آن است که دین اسلام تا پایان جهان ادامه خواهد داشت و زمان آن پایان نمی پذیرد زیرا دین جدیدی پس از آن نخواهد آمد ، رسولخدا صلی الله علیه وآله فرموده اند : حلال محمد (ص) تا قیامت حلال باقی خواهد ماند و حرام محمد (ص) (نیز) تا قیامت حرام باقی خواهد ماند (2) و این سخن به این معنا است که دین اسلام دینی است که با هر عصر و زمانی تناسب داشته و تعارضی با عقل و علم نخواهد داشت (3) شهید مطهری (ره) به راز جاودانگی اسلام چنین اشاره می کند : مادر و منبع همه رازها و رمزها روح منطقى اسلام و وابستگى کامل آن به فطرت و طبیعت انسان و اجتماع و جهان است.اسلام در وضع قوانین و مقرّرات خود رسماً احترام فطرت و وابستگى خود را با قوانین فطرى اعلام نموده است. این جهت است که به قوانین اسلام امکان جاویدانى بودن داده است‏(4)

---------------------

1-ِ وَ لَا انْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ ( نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)  صفحه ى 313 )  

2-بحار الأنوار    ج‏16  ص  354    

3-فی‏ ظلال‏ نهج ‏البلاغة  ج 3  صفحه ‏ى 199  

4- مجموعه آثار استاد شهید مطهرى ج‏ 3 ص 189  

20-مقصودِ امام علی علیه السلام از اینکه می فرمایند: اساس و پایه ی اسلام شکسته نخواهد شد ، چیست ؟

پاسخ :

• حضرت علی علیه السلام در توصیف خویش از دین اسلام می فرمایند : " پایه و اساس اسلام هیچگاه فرو نمی ریزد و منهدم نخواهد شد " (1) مفسّرین نهج البلاغه در شرحِ این سخنِ حضرت نکاتی را مطرح کرده اند ، برخی از آنان مقصود امام علیه السلام را از اساسِ اسلام : اصول دین دانسته اند (2) ، به این معنا که این اصول ، بر پایه عقل و منطقی قوی و محکم پایه ریزی شده است و قابل خدشه و تردید نمی باشد و در طول تاریخ افراد و گروه های زیادی سعی بر بطلان و از بین بردن آن کرده اند ولی توانایی آن را نداشته اند .
• برخی از شارحین نهج البلاغه نیز مقصود از پایه و اساسِ اسلام را : قرآن دانسته اند(3) ، همان قرآنی که معجزه جاوید پیامبر صلی الله علیه وآله است و هیچکس تاکنون نتوانسته آیه و سوره ای همانند قرآن بیاورد و کسانی که چنین تلاشی کرده اند ، سعی و تلاش آنان بیهوده بوده و مورد قبول و پذیرش قرار نگرفته است .
• و گروه دیگری از مفسّرین نهج البلاغه مقصود از اساس اسلام را : مجموع کتاب و سنت دانسته اند (4) که مشمول مرور زمان نشده و احکام و دستورات آن در زمان های مختلف ، جاری و قابل انطباق است و به گونه ای تشریع شده که هیچگاه کهنه و متروک نمی گردد .

--------------------------

1- وَ لَا انْهِدَامَ لِأَسَاسِهِ ( نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)  صفحه ى 313 )  

2-شرح ‏نهج..(السیدعباس) ج 3  صفحه ‏ى 409     

3-بهج ‏الصباغة  ج 12  صفحه ‏ى 379  

4- شرح ‏نهج..(السیدعباس) ج 3  صفحه ‏ى 409     

19-مقصود از اینکه در نهج البلاغه دین اسلام به دستگیره ای محکم ، تشبیه شده است چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام دین اسلام را به دستگیره ی محکمی تشبیه کرده اند که هیچگاه گسستن و جداشدنی برای آن تصّور نمی شود (1) همانگونه که خداوند در قرآن کریم از چنین دستگیره ی محکمی سخن می گوید و این دستگیره : ایمان آوردن به خداوند و کافر شدن به هر معبودی است که غیر از خداوند پرستیده شود (2) بنابراین کسیکه به دستگیره ی اسلام تمسّک جوید و پایبند به آن باشد ، این موضوع موجب خواهد شد که به رضایت خداوند دست یابد و در آخر به بهشت خداوند راه یابد (3) در روایات مصداق این دستگیره ی محکم را تمسّک و پیروی ازاهل بیت علیهم السلام معرفی نموده اند (4) چون این بزرگواران هستند که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله از آیین الهی پاسداری نموده اند .

----------------------

1-ثُمَّ جَعَلَهُ لَا انْفِصَامَ لِعُرْوَتِهِ (نهج‏ البلاغة خطبه 198(صبحی ‏الصالح)  صفحه‏ ى 313 ) 

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 47

3-منهاج ‏البراعة فی ‏شرح ‏نهج‏ البلاغة (الخوئی)، ج 12   ، صفحه ‏ى 288

4-البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏1، ص: 523

18-امام علی علیه السلام ، چه عاملی را به عنوان داروی دردهای مادی و معنوی معرفی می کنند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، تقوا و خدا ترسی را به عنوان عاملی برای بیماری های مادی و معنوی معرفی می کنند و در این باره می فرمایند : همانا تقوا و ترس از خدا، داروى بیمارى‏هاى دل‏ها، روشنایى قلب‏ها، و درمان دردهاى بدن‏ها ، مرهم زخم جان‏ها، پاک کننده پلیدى‏هاى ارواح، و روشنایى بخش تاریکى چشم‏ها، و امنیّت در نا آرامى‏ها، و روشن کننده تاریکى‏هاى شماست. پس اطاعت خدا را پوشش جان، نه پوشش ظاهرى، قرار دهید . (1)
• در توضیح این کلام امام علی علیه السلام می توان گفت ؛ همانگونه که ما بیماری هایی جسمی و روانی داریم که برای درمان آنها به پزشک و روانپزشک مراجعه نموده و از داروهای مخصوصی که آنان تجویز می کنند برای درمان این نوع بیماری ها از آنها استفاده می کنیم ، در کنار آن ، ما بیماری های اخلاقی و معنوی نیز داریم که دارو و درمان های ویژه ی خود را می طلبند ، به همین جهت است که قرآن کریم ، نفاق را یک بیماری تلقّی نموده و افراد منافق را بیمار معرفی می نماید (2) ، از این رو کینه جویی ، عداوت و دشمنی ، حسادت و عیب جویی ، تظاهر و خود نمایی و ریاکاری همه بیماری های اخلاقی می باشند که باعث آلودگی روحی انسان شده و گاه این رذائل اخلاقی به جسم انسان نیز آسیب وارد نموده ، جسم انسان را نیز بیمار می گرداند ، علاوه بر اینکه امروزه از نظر علمی ثابت شده که انجام برخی از محرمات الهی که بخشی از آنها در خوردنی ها و آشامیدنی ها می باشد ، باعث به وجود آمدن برخی از امراض جسمانی نیز می گردد و نیز انجام برخی از رفتار های غیر اخلاقی و نا مشروع ، موجب انتقال گروهی از ویروس ها و میکروب های خطرناک به انسان می شود .

• از سخن امام علی علیه السلام می توان استفاده نمود که افراد با تقوا و خداترس ، خود را  از رذائل اخلاقی که موجب بروز درد های مادی و معنوی می گردد ، دور نموده و از این جهت می توانند از سلامت مادی و معنوی بهره مند گردند .

----------------------

1-  نهج ‏البلاغه  خطبه 198  ترجمه (دشتى)، صفحه‏ ى 415

2- بقره/10