17-امام علی علیه السلام چگونه جایگاه خود نسبت به پیامبر صلی الله علیه وآله را، توصیف می کنند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در یکی از خطبه های نهج البلاغه با بیان مصادیق و جزئیاتی از رابطه ی خود با پیامبر صلی الله علیه وآله ، جایگاه خود را نسبت به ایشان توضیح می دهند و نتیجه می گیرند که در حال زندگی و پس از رحلت ایشان از هر فرد دیگری به رسولخدا صلی الله علیه وآله نزدیک تر هستند ، امام علی علیه السلام در این خطبه (1) به چند نکته ی اساسی اشاره می کنند :
• ایشان در آغاز می فرمایند من لحظه ای با حکم وفرمان خداوند مخالفت نکردم ، از این کلام امام علیه السلام می توان استفاده کرد که کسانی که همراه پیامبر صلی الله علیه وآله بوده اند  در مواردی با فرمان خدا و پیامبرش مخالفت نمودند ،    لذا آنان اولویتی نسبت به رسولخدا صلی الله علیه وآله نخواهند داشت  ، علاوه بر اینکه در این سخن حضرت تعبیر جالبی آمده که نشان می دهد که امام علی علیه السلام حتی یک لحظه هم مخالفتی انجام نداده است (2) در ضمن از این کلامِ حضرت ، عصمت و پاکی امام علی علیه السلام نیز ثابت می شود چون هیچ مخالفتی با فرامین خدا و پیامبر(ص) از ایشان صادر نشده و هیچ گناه بزرگ و کوچکی از ایشان سر نزده است (3)
• سپس امام علی علیه السلام از یاری خود نسبت به پیامبر صلی الله علیه وآله سخن به میان می آورند و می فرمایند : با جان خود پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را یارى کردم. در جاهایى که شجاعان قدم‏هایشان مى‏لرزید، و فرار مى‏کردند، آن دلیرى و مردانگى را خدا به من عطا فرمود . (4) موارد این یاری را می توان با مراجعه به تاریخ مشاهده نمود که از جمله ی آنها : خوابیدن حضرت علی علیه السلام در بستر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله است هنگامیکه مشرکین قصد جان حضرت را نموده بودند ، و یا در جنگ اُحد که مسلمانان پا به فرار گذاشته بودند حضرت علی علیه السلام ایشان را رها نکرد و به دفاع از جان پیامبر(ص) پرداخت (5)
• در مرحله ی بعد امام علیه السلام به همراه بودن خود در کنارپیامبر(ص) در هنگام رحلت ایشان اشاره نموده و می فرمایند : "رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در حالى که سرش بر روى سینه‏ام بود قبض روح گردید، و جان او در کف من روان شد آن را بر چهره خویش کشیدم. متصدّى غسل پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم من بودم، و فرشتگان مرا یارى مى‏کردند، گویا در و دیوار خانه فریاد مى‏زد. گروهى از فرشتگان فرود مى‏آمدند و گروهى دیگر به آسمان پرواز مى‏کردند. گوش من از صداى آهسته آنان که بر آن حضرت نماز مى‏خواندند، پر بود، تا آنگاه که او را در حجره‏اش دفن کردیم." پس از این است که حضرت می فرمایند : " چه کسى با آن حضرت در زندگى و لحظات مرگ از من سزاوارتر است ؟!" (6)

---------------------

1-خطبه ی 197 نهج البلاغه ( صبحی الصالح ) ص 311

2- أَنِّی لَمْ أَرُدَّ عَلَى اللَّهِ وَ لَا عَلَى رَسُولِهِ سَاعَةً قَطُّ (خطبه ی 197)

3- تنبیه ‏الغافلین ‏وتذکرة العارفین، ج 2 ، صفحه ‏ى 45

4- ترجمه ‏نهج‏ البلاغه (دشتى)، صفحه‏ ى 413

5- أعلام‏ نهج ‏البلاغة (السرخسی)، صفحه‏ ى 175

6- ترجمه ‏نهج‏ البلاغه (دشتى)، صفحه‏ ى 413

 16- ازچه نظر در نهج البلاغه ، دنیا به کشتی و اهل دنیا به مسافرین این کشتی تشبیه شده اند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، همچون قرآن کریم برای تبیین و توضیح یک حقیقت و آشکار شدن و فهم بیشتر آن برای مخاطب ، گاه از مثال هایی استفاده می کنند (1) ، ایشان برای نشان دادن بی اعتباری دنیا و دل نبستن به آن و نیز نا پایداری آن ، دنیا را به کشتی ای که در دل امواج خروشان و طوفان گرفتار شده است تشبیه نموده که این کشتی در معرض غرق شدن و مسافرین آن در اضطراب و نا امنی به سر می برند .
• برخی از مسافرین کشتی در آب افتاده و غرق شده و گروهی به طریقی نجات یافته اند و هنوز در آب غرق نشده و باد های شدید آنان را به این سو و آن سو می برد ، و امیدی هم به نجات خویش ندارند و مرگ در انتظار آنان است (2) با مراجعه به روایات نیز مشاهده می شود که که از نوعی کشتی نجات در دل این امواج خروشان و آب های عمیق سخن به میان آمده که اگر انسان ها ، سوار این کشتی شوند از غرق شدن نجات پیدا می کنند ، از رسولخدا صلی الله علیه وآله وارد شده که اهل بیت خویش را به کشتی نوح تشبیه نموده اند که هر کس سوار آن شود نجات پیدا می کند و هر کس سوار آن نشود غرق خواهد شد (3) ، به این معنا که پیروی از اهل بیت علیهم السلام باعث نجات انسان و سعادت دنیا و آخرت انسان خواهد شد.

-------------------

1- الأمثال ‏والحکم‏ المستخرجة من ‏نهج ‏البلاغة، صفحه ‏ى 104

2-فَمَا غَرِقَ مِنْهَا فَلَیْسَ بِمُسْتَدْرَکٍ وَ مَا نَجَا مِنْهَا فَإِلَى مَهْلَک‏ (نهج‏البلاغة خطبه 196(صبحی ‏الصالح)  صفحه ى 310 )  

3-إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ کَمِثْلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ(بحارالأنوار   ج  23   ص  105)

15- امام علی علیه السلام توجّه خداوند به بندگان خویش را چگونه توصیف می نماید ؟

پاسخ :

• انسان موجودی محدود و توانایی های او نیز در حدّی معین است و نمی تواند از آن فراتر رود از این رو وقتی به کاری مشغول می شود این کار او را از توجّه کامل به کارهای دیگر باز می دارد و هنگامیکه به چیزی فکر می کند این فکرکردن او را از اندیشیدن به امور دیگر باز می دارد و این محدودیت از لوازم وجود مادی انسان می باشد ، امّا خداوند و جودی نامحدود است و هیچ چیزی او را محدود نمی کند ، نه قدرتش محدود است و نه علمش دارای حدّ است و توجّه اش به امور مختلف او را محدود نمی کند ، لذا در قرآن کریم خداوند را "سریع الحساب" معرفی نموده است ، یعنی در روز قیامت و در آنِ واحد و چشم برهم زدنی به حساب تمام مخلوقات خود رسیدگی نموده و رسیدگی به کار انسانی او را از رسیدگی به حساب دیگری باز نمی دارد (1) در این دنیا نیز چنین است امام علی علیه السلام در این باره می فرماید : " و کسى او را از توجه به دیگرى باز نمى‏دارد، و صدایى او را از صداى دیگر غافل نمى‏کند" (2) ، پیام این سخن امام علی علیه السلام این است که انسان هیچگاه نباید از در خواست از خداوند نا امید گردد و تصوّر کند که خداوند صدای او را نمی شنود و یا به خواسته های او بی توجّه است بلکه خداوند هر صدایی را می شنود و به همه ی مخلوقات خویش توجّه دارد و بر اساس مصلحت خویش با آنان رفتار می کند.  

----------------------------

1-الأصفى فی تفسیرالقرآن    ج‏1  ص 98

2- وَ لَا یَلْوِیهِ شَخْصٌ عَنْ شَخْصٍ وَ لَا یُلْهِیهِ صَوْتٌ عَنْ صَوْت(خطبه 186نهج ‏البلاغه  ترجمه (انصاریان)، صفحه‏ ى 435 )

14-امام علی علیه السلام ، حالات پیامبر صلی الله علیه وآله را در برابر مشکلات چگونه توصیف می فرماید ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در آغاز ، شهادت به بنده بودن و سپس رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله می دهد (1) و این مقدمه ای است که موضع پیامبر(ص) را در برابر مشکلات توجیه می کند به این معنا که اگر هر مشکل و دشواری پس از این برای ایشان پدید آمد در راستای بنده بودن و رسالتی بوده است که بر عهده ی ایشان قرار گرفته است ، علاوه بر اینکه بیان مشکلات پیامبر(ص) این نکته را به ما یاد آوری می کند که تمام پیامبران الهی اگر به این مقام والا رسیده و عهده دار چنین رسالتی شدند ، همیشه با تحمّل مشکلات همراه بوده و با عافیت طلبی و گوشه گیری و جامعه گریزی حاصل نشده است .
• امام علی علیه السلام از مواجهه پیامبر(ص) با مشکلات ، تعبیر به غوطه ور شدن و فرو رفتن کرده اند (2) و این تعبیر ،گویا مشکلات پیامبر(ص) را به دریایی تشبیه نموده که ایشان در آن فرو رفته است یعنی کاملاً و با تمام وجود با آنها روبرو گردیده است ، علاوه بر اینکه برخی از مشکلات پیامبر(ص) روح و روان ایشان را آزرده می کرده و باعث غم و اندوه ایشان می شده است بطوری که پیامبر(ص) این غم و اندوه را جرعه جرعه نوشیده است (3) ، البته نکته ی اساسی در تحمّل این مشکلات ایمان پیامبر(ص) به خداوند و کسب رضایت الهی بوده است . (4)

--------------------

1- وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه (خطبه 194 نهج البلاغة (صبحی الصالح)، صفحه ى 307)

2-خاضَ ( همان)

3-وَ تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّة( همان)

4- خَاضَ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ کُلَّ غَمْرَة( همان)

13-از دیدگاه نهج البلاغه حالت پرهیزکاران در سختی ها ، ناگواری ها و خوشی ها چگونه است ؟

پاسخ :

• دنیایی را که در آن زندگی می کنیم ، همیشه حالات یکسانی ندارد ، هم عوامل آرامش بخش و آسایش آفرین در آن یافت می شود و هم عوامل اضطراب انگیز و تنش آفرین در آن وجود دارد ، بدیهی خواهد بود انسان نیز به اعتبار حالات مختلف دنیا ، حال او نیز تغییر نموده و از این تغییرات اثر می پذیرد ، اینکه در این تغییرات ، انسان چگونه باشد تا به نفع و سود مادی و معنوی او تمام شود ، مسئله ی مهمی می باشد ، امام علی علیه السلام در توصیف حالات پرهیزکاران ، نمونه و الگویی را برای این امور ذکر می فرمایند ؛ ایشان می فرمایند ؛ آنان در امور اضطراب انگیز و تنش زا از ویژگی "وقار" بهره مند هستند ، یعنی از ثباتِ نفس و آرامش برخوردارند (1) البته باید توجّه داشت که این آرامش فرع بر معرفتی است که پرهیزکاران به خداوند داشته و به نظام فکری و اعتقادی آنان بر می گردد ، زیرا آنان دائماً خویش را در حال آزمون الهی دانسته و می دانند که این امور اضطراب انگیز رفتار انسان را در معرض محک و آزمایش قرار داده و بر حکمت و مصلحتی استوار است که انسان مؤمن در صورت آرامش می تواند از آنها سر بلند بیرون آید.
• پرهیزکاران در ناگواری ها و اموری که برای آنها ناخوشایند است از ویژگی "صبر" بهره مند هستند ، و این صبر است که باعث می شود که انسان آنچه را برای او ناخوشایند است ، بتواند تحمّل کند و با آن کنار آید تا از کنار آن به سلامتی عبور کند ناراحتی هایی چون مرگ عزیزان ، مشکلات اقتصادی ، بیماری ها و مسائل دیگر
• امّا در دنیا درکنار سختی ها و دشواری ها ، رفاه و آسایش هم یافت می شود که پرهیزکاران در اینگونه موارد به سپاسگزاری و شکرگزاری از نعمت های خداوند روی می آورند و خوشی ها باعث نمی گردد ، حالت غفلت و بی خبری بر آنان چیره گردد و صاحبِ نعمت را فراموش نمایند . (2)  

----------------------

1-منهاج ‏البراعة فی‏ شرح ‏نهج ‏البلاغة(الخوئی)، ج 12   ، صفحه ‏ى 151

2- فِی الزَّلَازِلِ وَقُورٌ وَ فِی الْمَکَارِهِ صَبُور وَ فِی الرَّخَاءِ شَکُور(خطبه 193 نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح)، صفحه‏ ى 306)

12-از نظر امام علی علیه السلام ، هنگامیکه پرهیزکاران مورد ستایش و تعریفِ دیگران قرار می گیرند ، چه واکنشی از خود نشان می دهند ؟

پاسخ :

• بطور طبیعی هنگامیکه از انسان تعریف و ستایش می کنند ، انسان شادمان و خوشحال می گردد و زمانیکه از او انتقاد نموده و عیبی را بیان می کنند ، انسان ناراحت شده و گاه از کسیکه از او انتقاد نموده دشمنی به دل می گیرد و جز افرادِ تربیت شده و با ظرفیت ، کمتر کسی است که وقتی از او انتقاد می کنند ، از انتقاد استقبال نموده و اگر عیبی داشته باشد ، در صدد برطرف کردن آن بر می آید ، از سوی دیگر وقتی فردی ظرفیت ستایش و تعریف کردن دیگران را از خویش نداشته باشد ، چه بسا به خود ، فریفته و مغرور گردد ، امام علی علیه السلام می فرمایند : چه بسا افرادی که با تعریف دیگران به خود فریفته گردند (1)

در این میان پرهیزکاران برخورد متفاوتی با افراد دیگر دارند و اگر مورد ستایش دیگران قرار گیرند ، چند واکنش از خویش نشان می دهند : (2)

1. -آنان از سخن دیگران در مورد خود هراسناک می شوند و هراس آنها از این است که مبادا دچار خود پسندی و خودبینی قرار گیرند ( پس واکنش درونی آنان نگرانی و هراس است )
2. -امّا واکنش بیرونی و قابل مشاهده ی آنان ، سخنانی است که به زبان می آورند ؛ آنان می گویند : من آگاه تر از دیگران به حال دل خویشتن هستم ( چون دیگران فقط ظاهر را می بینند و از واقعیت درونی من آگاهی ندارند ) و خداوند نیز از خود من ، نسبت به من آگاه تر است ( زیرا چه بسا انسان از عیوب خویش آگاهی ندارد و یا به آنها توجّه ای ندارد ولی خداوند از واقعیت هر فرد آگاهی دارد )
3. - آنان به این مقدار اکتفا نکرده و از خداوند متعال نیز استمداد جسته و از او در خواست کمک و یاری نیز می کنند ، آنان می گویند : خدایا من را به واسطه آنچه آنان می گویند ( و در من نمی باشد و من به آن راضی می شوم ) مواخذه نکن ، و من را بهتر از آنچه می پندارند قرار ده ، و از آنچه آنان در مورد من نمی دانند در گذر (3)

----------------------

1- رُبَّ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ ( حکمت 562 نهج البلاغه ( صبحی الصالح ) ص 556)

2- إذا زکّی أحدهم خاف ممّا یقال له فیقول: أنا أعلم بنفسی من غیری، و ربّی أعلم بی من نفسی. اللّهمّ لا تؤاخذنی بما یقولون، و اجعلنی أفضل ممّا یظنّون، و اغفر لی ما لا یعلمون (فی ‏ظلال‏ نهج‏ البلاغة    ج 3  صفحه‏ ى 166 )

3-توضیح ‏نهج ‏البلاغة، ج 3  ، صفحه ‏ى 238

11-از دیدگاه نهج البلاغه تجارتِ پرسود ، چه نوع تجارتی است ؟

پاسخ :

• هنگامیکه از تجارت سخن به میان می آید ، معمولاً داد و ستدهای مادی به ذهن تداعی می شود که جنسی را در مقابل مبلغی خریداری می کنند ، و فروشنده سودی می برد و خریدار در مقابل به کالایی دست می یابد که نیاز او را برطرف می کند ، از سوی دیگر به علّت های مختلف ممکن است انسان در معامله ی خود سود سرشار ببرد و ممکن است سودی نصیب او نشود و حتّی ضرر نیز بکند ، در این راستا گاه مشاهده می شود که تاجری زحمت زیادی در داد و ستد خود تحمّل نمی کند ولی سود زیادی نصیب او می گردد . از نگاه نهج البلاغه تمام داد و ستدها جنبه ی مادی ندارد بلکه تجارت های معنوی نیز وجود دارد (1) و تلاشی که در این تجارت انجام می شود در مقابل سود و منفعتی که نصیب خریدار می گردد بسیار اندک و اصولاً قابل مقایسه با آن نخواهد بود  ، بلکه در این تجارت لطف و رحمت و تفضّل ، موجب دست یابی به چنین سودی گردیده است ، البته باید توجّه داشت مکان این تجارت در دنیا قرار دارد و سودی که عاید انسان می گردد در آخرت و زندگی ابدی است ، امام علی علیه السلام  می فرمایند افراد پرهیزکار در ایام کوتاه دنیا صبر پیشه کردند ( و به عبادت پروردگار پرداخته و از گناهان پرهیز کرده و در برابر سختی های عبادت و ترک معصیت شکیبایی نشان دادند ) و در مقابل به راحتی و آسایش ابدی دست یافتند که خداوند آن را برای بندگان پرهیزکارش فراهم نموده است ( که این شکیبایی اندک در دنیا در برابر راحتی و آسایش ابدی در آخرت اندک و ناچیز است ) (2)

--------------------

1-فرهنگ‏ معارف   ج 1 صفحه‏ ى 514     

2- صَبَرُوا أَیَّاماً قَصِیرَةً أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِیلَةً-  تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ یَسَّرَهَا لَهُمْ رَبُّهُم (بهج‏ الصباغة  ج 12  صفحه‏ ى 401  )    

10-از دیدگاه نهج البلاغه چگونه پرهیزکاران حالشان در خوشی ها و ناخوشی ها یکسان است ؟

پاسخ :

• بطور طبیعی انسان حالت های مختلفی از خوشی و نا خوشی دارد ، در هنگام آسایش و رفاه حال او خوش است و از خود نشاط و شادمانی نشان می دهد و در هنگام سختی ها و بلاها ، حال انسان حال خوبی نیست ، و چه بسا دچار افسردگی و بد حالی گردد ، پس چگونه پرهیزکاران حالت یکسانی دارند (1) ، آیا در هنگام مصیبت خم به ابرو نمی آورند و حال آنان بد نمی شود ؟!  در این باره باید گفت : مقصود از حالت یکسان آنان مقام رضایتی است که به مقدرات الهی دارند نه اینکه مثلاً در هنگام بیماری احساس درد نمی کنند و مانند زمانی هستند که بدن آنها سالم است و هیچ احساس دردی ندارند ، بلکه به این معنا است که در سختی ها آه و ناله نمی کنند و زبان به شکوه و شکایت باز نمی نمایند و سختی ها و دشواری ها را مانند نعمت ها از جانب خداوند دانسته و بخاطر معرفتی که دارند سعی می کنند از دایره ی تقوا خارج نشوند و در هنگام آسایش دچار غرور و خود پسندی نمی گردند و در هنگام بلا ، زبان به ناسپاسی و نارضایتی باز نمی کنند . (2)

-----------------------

1-  نُزِّلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ-  کَالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخَاء (نهج‏ البلاغة خطبه 193 (صبحی ‏الصالح)  صفحه‏ ى 303    )

2-رک : منهاج‏ البراعة(الخوئی)  ج 12  صفحه‏ ى 117  ) و رک : شرح‏ نهج..(السیدعباس)  ج 3   صفحه‏ ى 357  )   

9-از دیدگاه نهج البلاغه چگونه باید با خواسته های نفس امّاره مخالفت نمود ؟

پاسخ :

• نفس امّاره به مرحله ای از نفس انسانی اطلاق می شود که تمایل به شهوات و هوی و هوس و انجام بدی ها دارد  در این حالت نفس امّاره به دستورات عقل و دین اعتنایی نمی کند ، امّا انسانی که بر نفس امّاره خویش تسلّط یافته است با کمک دین و عقلِ خویش سعی در مهار آن را دارد ،  و او را به حال خود رها نمی کند که به آنچه می خواهد و تمایل دارد دست پیدا کند (1) امام علی علیه السلام در نهج البلاغه به این موضوع اشاره می کنند که اگر نفس امّاره انسان بنای مخالفت گذاشت و نمی خواست در مسیر درست گام بردارد ، لازم است از آنچه به آن تمایل و علاقه دارد ، او را محروم نموده و باز داشت(2) ، تا به حال خود رها نشود و با اینکار در حقیقت او را تنبیه خواهیم نمود . مثلاً اگر نفس انسانی در انجام واجبات کوتاهی نمود و بخاطر تنبلی وکسالت از انجام آن طفره می رفت ، در مقابل باید از آنچه به آن تمایل دارد او را محروم نمود و به او میدان نداد تا عادت های ناپسند بر او غلبه پیدا نکند و یا اگر به انجام برخی از گناهان تمایل نشان می داد ، لازم است با دور کردن اسباب و مقدمات گناهی که به آن تمایل دارد ، او را از رسیدن به خواسته اش محروم نمود ، البته باید توجّه داشت این کار نیازمند عزم و اراده جدّی برای مخالفت با آن است در غیر اینصورت نفس امّاره فرصت برای رسیدن به خواسته های خود پیدا خواهد نمود .

----------------------

1-رک : تفسیر الکاشف، ج‏4، ص: 325

2-إِنِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فِیمَا تَکْرَهُ-  لَمْ یُعْطِهَا سُؤْلَهَا فِیمَا تُحِبُّ (خطبه 193 نهج ‏البلاغة(صبحی‏ الصالح)             صفحه‏ ى 303)

8- از نگاه نهج البلاغه ، ارتباط افرادِ پرهیزکار با خود و دیگران چگونه است ؟

پاسخ :

• رفتار انسان ها را از یک منظر می توان به دو بخش تقسیم نمود ، یکی رفتاری را که هر فرد نسبت به خودش دارد و دیگر ، رفتاری را که با همنوعان خویش خواهد داشت ، از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است رفتاری را که با دیگران در پیش می گیرد از اهمیت بیشتری بر خوردار است و بر اساس اصل ایثار و فداکاری که از نظر رفتاری جزء فضایل اخلاقی به شمار می آید شایسته است افراد پرهیزکار در تمام واکنش های رفتاری خود با دیگران این اصل را رعایت کنند .
• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه به این موضوع اشاره دارند که افراد پرهیزکار حاضرند خود را به رنج بیندازند ولی مردم نسبت به آنان در راحتی به سر برند ، البته آنان اگر خود را به رنج و زحمت می اندازند جنبه ی مادی و جهت دنیوی ندارد بلکه در تلاش و رنج خویش ، یک جهت اُخروی در نظر دارند و به همین جهت است که مردم را به رنج و سختی نمی اندازند و وظایف سخت و دشوار به آنان تحمیل ننموده و آنان را مورد آزار و اذیت قرار نمی دهند . (1)
• اگر از فردی دوری می گزینند و می خواهند از او فاصله بگیرند ، بخاطر هوا و هوس و انگیز های دلبخواهی نیست بلکه از این نظر است که نمی خواهند آلوده به رفتار های غیر اخلاقی او گردند ، نه اینکه از روی تکبّر و خود پسندی بخواهد از فردی فاصله بگیرد .
• از سوی دیگر اگر بخواهد به فردی نزدیک گردد ، نزدیک شدن او از روی نرمخویی و لطف و رحمت است ، نه اینکه قصد فریب او را داشته و بخواهد از او سوء استفاده نماید . (2)

------------------------

1-نَفْسُهُ مِنْهُ فِی عَنَاءٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ-  أَتْعَبَ نَفْسَهُ لِآخِرَتِهِ وَ أَرَاحَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ-  بُعْدُهُ عَمَّنْ تَبَاعَدَ عَنْهُ زُهْدٌ وَ نَزَاهَةٌ-  وَ دُنُوُّهُ مِمَّنْ دَنَا مِنْهُ لِینٌ وَ رَحْمَةٌ-  لَیْسَ تَبَاعُدُهُ بِکِبْرٍ وَ عَظَمَةٍ وَ لَا دُنُوُّهُ بِمَکْرٍ وَ خَدِیعَة ( نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح) خطبه 193  صفحه‏ ى 303 )

2-رک : توضیح‏ نهج ‏البلاغة، ج 3  ، صفحه‏ ى 243