7-امام علی علیه السلام تأثیر پذیری خویش از پیامبرصلی الله علیه وآله را چگونه می داند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام دوران کودکی خویش را با پیامبرصلی الله علیه وآله سپری نموده و درس های بسیاری را از ایشان فرا گرفته و بخشی از آن در نهج البلاغه انعکاس یافته است ، امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند : " پیامبر مرا در اتاق خویش مى‏ نشاند، در حالى که کودک بودم مرا در آغوش خود مى‏ گرفت، و در بستر مخصوص خود مى‏ خوابانید، بدنش را به بدن من مى‏ چسباند، و بوى پاکیزه خود را به من مى‏ بویاند، و گاهى غذایى را لقمه لقمه در دهانم مى‏ گذارد " (1) سپس امام علی علیه السلام جمله ای را بیان می فرمایند که دلالت بر پاکی ایشان از همان دوران کودکی دارد و برای این مسئله پیامبر صلی الله علیه وآله را نیز شاهد می گیرند : "وَ مَا وَجَدَ لِی کَذْبَةً فِی قَوْلٍ وَ لَا خَطْلَةً فِی فِعْلٍ " ایشان می فرمایند ، در همان دوران کودکی ، پیامبر(ص) هیچ سخن دروغ و هیچ رفتار اشتباهی را از من مشاهده ننمود (2)
• سپس امام علی علیه السلام تأثیر پذیری خویش از اخلاق پیامبر صلی الله علیه وآله را چنین بیان می فرمایند : " و من همواره با پیامبر بودم چونان فرزند که همواره با مادر است، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم هر روز نشانه تازه‏اى از اخلاق نیکو را برایم آشکار مى‏ فرمود، و به من فرمان مى‏ داد که به او اقتداء نمایم " (3) محدوده ی این تأثیر پذیری تا بدانجا ادامه یافت که امام علی علیه السلام از اولین کسانی بود که به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ایمان آورد ، امام علیه السلام در این باره می فرمایند : "پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم چند ماه از سال را در غار حراء مى‏ گذراند، تنها من او را مشاهده مى‏ کردم، و کسى جز من او را نمى دید، در آن روزها، در هیچ خانه اسلام راه نیافت جز خانه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم که خدیجه هم در آن بود و من سوّمین آنان بودم " (4)

-------------------------

1- ترجمه‏ نهج‏ البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 399

2-خطبه 192 نهج البلاغه

3- ترجمه ‏نهج‏ البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 399

4-همان

6-دیدگاه نهج البلاغه در باره ی تعصّب ورزیدن نسبت به موضوعات مختلف چه می باشد ؟

پاسخ :

• غالباً وقتی از واژه ی تعصّب استفاده می شود افراد برای آن مفهومی منفی در نظر گرفته و بطور کلی تعصّب را یک امر ناپسند تلقّی می کنند ، در آغاز باید دانست مفهوم تعصّب چه می باشد ، لغت شناسان تعصّب را به معنای حمایت و دفاعِ هدفمند از امری که لازم است دانسته اند (1) برخی نیز آن را : دلبسته و مقید بودن به چیزی و سخت از آن دفاع کردن معنا نموده اند (2) از این رو در مفهوم لغوی آن بد و خوب و یا زشت و زیبا اخذ نشده است ، از این رو اگر بخواهیم تعصّب را ناپسند یا پسندیده بدانیم باید ببینیم ، تعصّب در رابطه با چه موضوعی بکار برده شده است ، اگر تعصّب به امر باطلی تعلّق گیرد جزء تعصبّات نابجا خواهد بود که باید مورد مذمّت قرار گیرد (3)لذا امام علی علیه السلام مردم را از تعصّبات ناپسندی چون ( رنگ پوست و نژاد) که هیچ مجوزّی برای آن نیست نهی فرموده است (4) از سوی دیگر امام علیه السلام مجموعه ای از تعصّبات پسندیده را نیز بیان می فرمایند :
• پس اگر در تعصّب ورزیدن ناچارید، براى اخلاق پسندیده، افعال نیکو، و کارهاى خوب تعصّب داشته باشید، همان افعال و کردارى که انسان‏هاى با شخصیّت، و شجاعان خاندان عرب، و سران قبائل در آنها از یکدیگر پیشى مى‏ گرفتند، یعنى اخلاق پسندیده، بردبارى به هنگام خشم فراوان، و کردار و رفتار زیبا و درست، و خصلت‏ هاى نیکو  ، پس تعصّب ورزید در حمایت کردن از پناهندگان، و همسایگان، وفادارى به عهد و پیمان، اطاعت کردن از نیکى‏ ها، سرپیچى از تکبّر و خود پسندى‏ ها، تلاش در جود و بخشش، خود دارى از ستمکارى، بزرگ شمردن خونریزى، انصاف داشتن با مردم، فروخوردن خشم، پرهیز از فساد در زمین، تا رستگار شوید. (5)

---------------------

1- و" التعصب" من العصبیة، و هی المحاماة و المدافعة عمن یلزمک أمره أو تلزمه لغرض‏ (مجمع البحرین    ج‏2   ص 122 )   

2- فرهنگ فارسی عمید

3-الدرة النجفیة صفحه‏ ى 289     

4-شرح نهج..(السیدعباس)  ج 3  صفحه‏ ى 326     

5-ترجمه‏ نهج‏ البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 393

5-از دیدگاه نهج البلاغه ، چرا غالب پیامبران الهی(علیهم السلام) از نظر ظاهری دارای ثروت و سرمایه ی مادی نبودند ؟

پاسخ :

امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند : 

• اگر پیامبران الهى، داراى چنان قدرتى بودند که مخالفت با آنان امکان نمى‏ داشت، و توانایى و عزّتى مى‏ داشتند که هرگز مغلوب نمى‏ شدند، و سلطنت و حکومتى مى‏ داشتند که همه چشم‏ها به سوى آنان بود، از راه‏هاى دور بار سفر به سوى آنان مى‏ بستند، اعتبار و ارزششان در میان مردم اندک بود، و متکبّران در برابرشان سر فرود مى‏ آوردند، و تظاهر به ایمان مى‏ کردند، از روى ترس یا علاقه‏ اى که به مادّیات داشتند. در آن صورت نیّت‏هاى خالص یافت نمى‏ شد، و اهداف غیر الهى در ایمانشان راه مى‏ یافت، و با انگیزه ‏هاى گوناگون به سوى نیکى‏ ها مى‏ شتافتند. امّا خداى سبحان اراده فرمود که پیروى از پیامبران، و تصدیق کتب آسمانى، و فروتنى در عبادت، و تسلیم در برابر فرمان خدا، و اطاعت محض فرمانبردارى، با نیّت خالص تنها براى خدا صورت پذیرد، و اهداف غیر خدایى در آن راه نیابد، که هر مقدار آزمایش و مشکلات بزرگتر باشد ثواب و پاداش نیز بزرگتر خواهد بود. (1)

برخی از شارحان نهج البلاغه در توضیح این سخن امام علیه السلام گفته اند :

• مقصود از سخن امام علیه السلام این است که اگر پیامبران الهی (علیهم السلام) دارای ثروت و قدرت و سلطه ی ظاهری بودند ، همه ی مردم در دنیا اهل ایمان می شدند ، همانگونه که در آخرت این چنین خواهند بود ، زیرا در آنجا آیات و نشانه های الهی را کاملاً مشاهد نموده و هیچ مجال و راهی برای انکار پیدا نمی کردند ، همانگونه با وجود خورشید در آسمان کسی نمی تواند وجود روز را انکار نماید (2)
• علاوه بر اینکه پیامبران الهی با اینکه نفس کاملی داشته و بیش از هر فرد دیگری استعداد قبول کمالات نفسانی را داشته اند ، امّا در دنیا روش زاهدانه ای را پیش گرفته و از دنیا و لذت های آن دوری نموده و چشم پوشی می کردند که این چیزی جز زهد حقیقی نمی باشد ، همانگونه که در حالات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله می خوانیم که گاه ایشان از گرسنگی بر شکم خویش سنگ می بستند نه از باب اینکه توان آن را نداشته که چیزی برای خوردن فراهم نمایند ، و لباس خود را وصله می زدند نه از باب اینکه توان این را نداشته اند که لباسی برای پوشیدن داشته باشند ، و گاه بر مرکبی بدون زین سوار شده و فردی را نیز همراه خود سوار می کردند نه اینکه توانایی داشتن اسبی سواری و خدمتکاری که همراه ایشان باشد را نداشته باشند ،
• تمام اینها برای این بوده که می خواستند از کالا و زینت های دنیا دوری نمایند و پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به این حقیقت دست یافته بودند که کمالات عقلی و آنچه به ایشان وعده داده شده بود بسیار برتر و والاتر از این کمالات حسّی و ناپایدار می باشد و رسیدن به این کمالات حاصل نمی شود جز با چشم پوشی از چیزی که پست تر است در مقابل چیزی که با ارزش تر و ماندگارتر می باشد ، در این راستا سایر پیامبران الهی نیز می دانستند که شرط رسیدن به درجات و مراتب وحی و رسالت الهی و دسترسی به اخبار آسمانی جز با ترک و فاصله گرفتن از دنیا حاصل نخواهد شد لذا خود را مشغول به دنیا و زینت های آن نمی کردند (3)

-------------------

1- ترجمه‏ نهج‏ البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 389

2-بهج ‏الصباغة فی‏ شرح‏ نهج ‏البلاغة، ج 2    ، صفحه‏ ى 67

3- با استفاده از شرح نهج البلاغه : "الدرةالنجفیة، صفحه‏ ى 286"

4-از دیدگاه نهج البلاغه ، خداوند برای پیامبران و دوستان خاص خودش (امامان علیهم السلام) ، چه چیزی را ناپسند داشته و چه چیزی را برای آنها پسندیده و چگونه آنان را مورد آزمایش قرار داده است ؟

پاسخ :

امام علی علیه السلام می فرماید ، خداوند برای آنان تکبّر و خود پسندی را ناپسند شمرده  و تواضع و فروتنی را برای آنان پسندیده است ، سپس ایشان شیوه ی فروتنی آنان را در برابر خداوند و خلق خدا اینگونه ترسیم می فرمایند که :

• آنان چهره و صورت خویش را ( دربرابر عظمت خداوند) بر زمین وخاک می گذاشتند
• در برابر مؤمنان با تواضع و فروتنی رفتار می کردند
• و خود از قشر مستضعف جامعه بودند ( اشرافی نبوده وزندگی نمی کردند) (1)

در روایتی وارد شده که حضرت عیسی علیه السلام به یاران خاص خودش (حواریون) فرمود : من از شما خواسته ای دارم که می خواهم آن را بر آورده سازید ، آنان گفتند : خواسته ی شما بر آورده است ، حضرت عیسی علیه السلام بدون فاصله برخاست و بر قدم های آنان بوسه زد ! ، آنان گفتند ای روح الله ما به اینکار شایسته تر هستیم ، حضرت عیسی علیه السلام فرمود : شایسته ترین فرد به خدمت ، عالِم و دانشمند است ، من در مقابل شما چنین فروتنی کردم تا شما نیز پس از من با مردم فروتنی نمایید ، سپس حضرت فرمودند : با تواضع است که حکمت ( در دل انسان می روید ) و آباد می شود نه با تکبّر ، و گیاه در زمین نرم می روید نه در کوه و سنگ ! (2)

سپس امام علی علیه السلام شیوه ی آزمایش پیامبران و امامان علیهم السلام را با چند چیز برشمردند :

• در معرض گرسنگی قرار گرفتن
• گرفتار شدن در سختی و بلاها
• در معرض ترس و امید قرار گرفتن و مشکلات فراوان (3)                        

-------------------

1-رک : ترجمه ‏نهج ‏البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 387

2- بهج ‏الصباغة فی‏ شرح‏ نهج ‏البلاغة، ج 2 ، صفحه‏ ى 57

3- رک : ترجمه ‏نهج ‏البلاغه(دشتى)، صفحه‏ ى 387

3-از نگاه نهج البلاغه ، علت دور شدن شیطان از مقام قُرب الهی چه بوده است ؟

پاسخ :

• از نگاه امام علی علیه السلام ، همانگونه که قرآن کریم هم به این حقیقت اشاره می فرماید ، علت دور شدن شیطان از مقام قُرب الهی ، تکبّری بود که شیطان در برابر امر الهی از خود نشان داد و امر خداوند را اطاعت نکرده و خود را برتر از حضرت آدم علیه السلام دانست ، با اینکه شیطان (ابلیس) مدّت زمانی طولانی در پیشگاه الهی به عبادت پرداخته بود ولی هنگامیکه در معرض آزمایش الهی قرار می گیرد ، دچار تکبّر و خود پسندی می گردد و از اطاعت فرمان الهی سر باز می زند (1) این موضوع ، از سویی به تأثیر منفی تکبّر و پیامد اخلاقی خود برتر بینی اشاره دارد ، آنگونه که امام علی علیه السلام در ضمن خطبه ای فرمودند : کسیکه رأی و نظر خود را بزرگ بیند دچار گمراهی گردد و کسیکه تنها به عقل خود اکتفا کند( و خود را بی نیاز از دیگران ببیند) دچار لغزش خواهد شد ، و هر کس بر مردم تکبّر ورزد ، خوار گردد (2) و از سوی دیگر به این موضوع اشاره دارد که انسان ممکن است در زمانی فرد خوبی باشد و به عبادت و بندگی خداوند مشغول باشد ولی در معرض آزمایش الهی قرار گیرد و از امتحان سر بلند بیرون نیامده و عاقبت بخیر نشود ( که از آن به خداوند پناه می بریم)

---------------------------

1-رک : نهج البلاغه (ترجمه دشتی) خطبه 192 ص 382

2-وَ مَنْ أُعْجِبَ بِرَأْیِهِ ضَلَّ وَ مَنِ اسْتَغْنَى بِعَقْلِهِ زَلَّ وَ مَنْ تَکَبَّرَ عَلَى النَّاسِ ذَلَّ (الکافی   ج  8   ص  18)

2-چرا خداوند ، کعبه (خانه ی خدا) را در سرزمینی خشک و بی حاصل قرار داده است ؟

پاسخ :

• از سخنان امام علی علیه السلام در خطبه ی 192 نهج البلاغه استفاده می شود که قرار دادن خانه ی خداوند (کعبه) در سرزمینی خشک و کم آب و بدون گیاه برای آزمایش مردم بوده است ، تا مردم از راه های دور و نزدیک با خلوص نیت و بدون انگیزه های مادی و فقط با عشق و علاقه و انگیزه ی الهی به زیارت خانه ی خدا بشتابند ، اگر خداوند خانه ی خویش را در مناطق و سرزمین های سرسبز و پر حاصل و نقاط زیبا قرار می داد و سنگ هایی که در کعبه بکار گرفته شده است از سنگ ها و جواهرات گرانبها و درخشنده می بود دل ها دیرتر به شک و تردید می افتاد و تلاش شیطان کمتر بر دل های مردم اثر می گذاشت ، در صورتى که خداوند بندگان خود را با انواع سختى‏ ها مى‏ آزماید، و با مشکلات زیاد به عبادت مى‏ خواند، و به اقسام گرفتارى‏ ها مبتلا مى‏ سازد، تا کبر و خود پسندى را از دل‏هایشان خارج کند، و به جاى آن فروتنى آورد، و درهاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید، و وسائل عفو و بخشش را به آسانى در اختیارشان گذارد.  (1)

---------------------

1-رک : نهج البلاغه (ترجمه دشتی) خطبه 192 ص 391

1-چرا به حضرت علی علیه السلام ، " امیر بیان" اطلاق می شود ؟

پاسخ :

• اینکه به حضرت علی علیه السلام ، " امیر بیان" گفته می شود به خاطر جمله ای است که خود حضرت درخطبه 222 نهج البلاغه فرموده اند : " وَ انّا لَامَراءُ الْکَلامِ‏ وَ فینا تَنَشَّبَتْ عُروقُهُ وَ عَلَیْنا تَهَدَّلَتْ غُصونُهُ‏ " امیر سخن، ماییم؛ ریشه‏ هاى سخن یعنى معانى و مطالب در زمین وجود ما دویده است و شاخه‏هاى سخن بر سر ما سایه افکنده است.(1)
• در این عبارت حضرت علی علیه السلام ، کلمه " امراء"  را که به معنای امیران و فرمانروایان می باشد ، برای خود و اهل بیت (ع) به عنوان استعاره آورده اند و دلیل آن این است که ایشان زمام سخن را در اختیار داشته و مانند فرمانروایان  در کشور خود ، دخل و تصرف می کنند ، و خداوند استعداد سخن را در قلوب آنان قرار داده و زمینه های خدادادی به این خانواده ، سخنگویی را برایشان آسان ساخته است (2)
• علامه محمد تقی شوشتری (ره) در شرح خود بر نهج البلاغه در توضیح این جمله از نهج البلاغه می فرماید نهج البلاغه ای که سید رضی (ره) از سخنان امام علی علیه السلام جمع آوری کرده است ، خود تصدیق کننده این سخن امام است ، چون نهج البلاغه پس از قرآن از نظر لفظی و معنوی بی نظیر است ، سپس از قول معاویه نقل می کند که او گفته : " به خدا سوگند ، اگر زبان تمام مردم جهان یک کلام شود ، زبان علی(ع) در برابر آن کافی بود " (3)
• به قول استاد شهید مطهری (ره) در میان این همه نوشته‏ ها و کتابها و کتابخانه ‏ها، و ببینید در میان آن همه صحابه پیغمبر اکرم «ص» و در میان آن همه تابعین که بعد از صحابه بودند، آیا مى‏توانید افرادى را پیدا کنید که بعد از پیغمبر «ص» مانند على امیر المؤمنین «ع» دهن و قلم و زبان و بیان داشته باشد، آیا می یابید کسى را که گفتار او عدیل(همتا) نهج البلاغه باشد، لااقل بتواند مانند یکى از خطبه‏ هاى نهج البلاغه را بگوید و بیاورد؟ (4)

--------------------

1-مجموعه آثار استاد شهید مطهرى ج‏25 ص 332

2-( رک : ترجمه شرح نهج البلاغه (ابن میثم)    ج‏4   ص 210  )  

3-بهج ‏الصباغة فی‏شرح ‏نهج ‏البلاغة، ج 3    ، صفحه‏ى 411

4-مجموعه مقالات   ص  175  قرآن و عترت(دومین کنگره هزاره نهج البلاغه)