امام علی علیه السلام

آفت خود سازی ، چیره شدن عادت (های ناپسند) بر انسان است

آفة الریاضة غلبة العادة

غررالحکم

• عادت ها صرف نظر از اینکه عادتِ خوبی یا بدی باشند ، پدیده ای هستند که به تدریج و در طول زمان شکل می گیرند ، بنا براین هیچ عادتی یکباره و آنی برای انسان به وجود نمی آید ، در نقطه ی عکس نیز کنار گذاشتن یک عادت هم نیازمند گذشت زمان و به صورت ِتدریجی می باشد ، و به ندرت پیش می آید عادتی را یکباره ترک نمود (گرچه غیر ممکن نمی باشد)
• از سوی دیگرآنچه را باید کنار گذاشت عادت های بد ،غلط و ناپسند است ، نه عادت های خوب ، مفید و پسندیده ، حال اگر کسی قصد خود سازی و اصلاح رفتارِ نادرستی را داشته باشد و بخواهد در این راه با ریاضت و تحمّل سختی ، ویژگیِ ناپسندی را در خود تغییر دهد ، عادت های ناپسند که در رفتار انسان و درون او نهادینه شده مانعی برای این خود سازی محسوب می شود
• به عنوان مثال ؛ کسیکه به گفتن حرف های زشت و ناپسند ، عادت کرده و بخواهد آن را یکباره کنار بگذارد ، به این سادگی امکان پذیر نیست بلکه باید در یک بازه ی زمانی ، این کار را به سرانجام رساند ، و هر بار که بر اثر غلبه ی عادت ، حرف زشتی بر زبانش جاری می شود ، لازم است خود را سرزنش نموده و گاه تنبیه ِ مناسبی برای خود در نظر گیرد ، تا به مرور زمان بتواند این عادت زشت را ترک نماید

امام علی علیه السلام

لطف خداوند ، حکمت او را نقض نمی کند ، از این رو هر دعایی به اجابت نمی رسد

انّ کرم اللّه سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فى کلّ دعوة

غررالحکم

• زمانی که انسان چیزی را می خواهد ، شاید به عاقبت خواسته ی خود فکر نکند و به همان لحظه ی خواستن و میل خود توجّه نماید ولی در واقع خواسته ی انسان ممکن است زیانی مادی یا معنوی را به دنبال داشته باشد ، و این موضوع را گاه خود انسان نیز تجربه نموده است
• چیزی را که انسان می خواهد ممکن است به خودی خود چیز بدی نباشد ، ولی در شرایط خاصی ممکن است ضرری را متوجه انسان نماید ؛ مانند غذایی که در شرایط عادی ، غذای مناسبی است ولی در حالت بیماری استفاده از آن غذا ، بیماری انسان را تشدید نماید ، انسان نا آگاه ممکن است از اینکه پزشک او را از خوردن غذای مورد علاقه اش منع نموده ناراحت شود و از پزشک ناراضی گردد ولی پزشک چون خیرِ بیمار را می خواهد به او اجازه خوردن آن غذا را نمی دهد
• اگر انسان ها علاوه بر خواسته ی خود ، به مصلحتِ داشتن آن هم توجه  نموده و در هنگام دعا نیز خواسته ی خود را در صورت مصلحت ، از خداوند در خواست کنند ، به فرض اینکه خواسته ی آنان نیز اجابت نگردید ، ناراضی نخواهند بود 

امام علی علیه السلام

چقدر زشت است که انسان باطن بیماری داشته باشد و لی ظاهرش زیبا باشد

ما اقبح بالانسان باطناً علیلاً و ظاهراً جمیلاً

غررالحکم

• انسان ها در برخورد های اجتماعی با جنبه های آشکارِ رفتارِ یکدیگر در تماس بوده و جنبه های درونی آنان بر یکدیگر پوشیده است
• از طرفی رفتار های پسندیده و یا ناپسند از درون انسان ، نیّت ها و شخصیتِ هر فرد ناشی می گردد ؛ به این معنا که اگر کسی بد خواه دیگری است ، در ابتدا در درون خود ، بدی او را می خواهد و سپس در رفتار های خود  ، نیت خویش را عملی می سازد ، و اگر در باطن ، خیر خواه مردم است ، نخست نیت نیکی ، نسبت به آنان داشته و سپس در رفتارِ خویش آن را به ظهور می رساند
• در این سخن به موردی اشاره شده که فردی از نظر اخلاقی درون آلوده ای دارد ولی جنبه های ظاهری او زیبا و پسندیده است ؛  پیام این سخن آن است که از چنین شخصی انتظار است که همانگونه که ظاهرش زیبا و نیکو است ، باطن او (نیت ، قصد و شخصیت او) نیز زیبا و پسندیده باشد  

امام علی علیه السلام

حق خداوند بر شما این است که در حال توانگری (به دیگران) نیکی نموده و شکر گذار باشید و در حال تنگدستی ، راضی بوده و شکیبایی نمایید

حق الله سبحانه علیکم فی الیسر ، البرّ و الشکر و فی العسر، الرضا و الصبر

غررالحکم

• انسان ها در دنیا از نظر مادی حالت های یکسانی ندارند ، گاه دارا و توانمند و گاه ندار و ناتوانند
• خداوند از آنجایی که خیر وصلاح بندگان خود را می خواهد ، آنان را بگونه ای راهنمایی نموده که در نهایت موجب کمال و رشد وسعادت آنان را فراهم آورد
• خداوند توصیه نموده که اگر از نظر مادی در شرایط توانمندی قرار دارند ، دیگران را نیز از امکاناتی که دارند بهره مند نموده و به آنان نیکی کنند و در عوض شکر نعمت الهی را که در اختیار آنان قرار داده بجا آورند
• و اگر از نظر مادی در شرایط سختی به سر می برند از ناسپاسی پرهیز نموده و قناعت را پیشه ی خود سازند و از سوی دیگر به آنچه دارند خشنود و کاسه ی صبرشان لبریز نگردیده ، شکیبایی بورزند

امام علی علیه السلام

خویشاوند خود را گرامی دار ، آنان را که بردبارند بزرگ دار، و با آنان که نادان و کم خردند با بردباری رفتار نما و اگر تنگدست می باشند بر آنان آسان گیر، زیرا خویشاوندان در سختی و آسایش ، پشتیبان تو می باشند

أکرم ذوى رحمک و وقّر حلیمهم و احلم عن سفیههم و تیسّر لمعسرهم فإنّهم لک نعم العدّة فى الشّدّة و الرّخاء

غررالحکم

• در آیین ما بر ارتباط با خویشاوندان تأکید شده و علت آن تقویت پیوند های اجتماعی میان مردم است ، بدیهی است که افرادی که از یک رگ و ریشه می باشند ، زمینه ی آماده تری برای ارتباط و أنس با یکدیگر خواهند داشت
• یکی از جهاتی که بر ارتباط با خویشاوندان ، توصیه شده ، جنبه ی حمایت های مادی ومعنوی آنان از یکدیگر است ، زیرا خواه ناخواه زندگی دارای فراز و فرود هایی می باشد که انسان ها نیاز به کمک و حمایت یکدیگر دارند و خویشاوندان انگیزه ، شناخت و آمادگی بیشتری برای این أمر دارند
• برای تحقق این موضوع ، امام علی علیه السلام ، مهارت هایی را برای رفتار مطرح می نمایند ؛ از جمله : 

1. احترام گذاشتن به ویژه نسبت به خویشاوندان بزرگوار و باوقار   
2. رفتاری همراه با تحمّل و بردباری نسبت به خویشاوندانی که رفتار خردمندانه ای ندارند 
3. کمک به خویشاوندانی که در شرایط اقتصادیِ خوبی قرار نداشته و آسان گرفتن نسبت به آنها

امام علی علیه السلام

کسیکه به قسمت الهی راضی باشد از خلق خدا(مردم) بی نیاز گردد

من قنع بقسم الله استغنی عن الخلق

غرر الحکم

• انسان ها برای رسیدن به خواسته های خود تلاش می کنند و پس از مدتی نتیجه ی تلاش خود را مشاهده می کنند
• از طرفی همیشه نتیجه ای که ما از تلاش خود می بینیم ، با آنچه می خواستیم و انتظارش را داشتیم ، مطابق نمی باشد ، در اینصورت انسان می تواند باز به کوشش خود ادامه دهد ، این موضوع ، همچنان می تواند ادامه داشته باشد ؛ امّا انسان به جایی می رسد که احساس می کند ، در حال حاضر ، تلاش او بیش از آنچه که اکنون به آن رسیده  ؛ ثمره ای ندارد ، در اینجا است که به آنچه دارد رضایت داده و قناعت می کند .
• احساس رضایت از آنچه داریم ، ما را از حرص و طمع ؛ و نیازمندی به این و آن ، باز می دارد ؛ و آرامش و اطمینان عمیقی را در زندگی به ما می بخشد و این آرامش نعمت بزرگی است که خداوند به افرادِ قانع ، عطا نموده است

امام علی علیه السلام

برترین کار نیک ، به فریاد اندوهگین (و دلسوخته) رسیدن است

افضل المعروف إغاثه الملهوف

غرر الحکم

• انسان ها در زندگی اجتماعی به یکدیگر نیازمند بوده و شایسته است در سختی ها و تنگناهای زندگی کمک به یکدیگر را فراموش ننمایند
• مشکلات زندگی ضمن تاثیرات مادی که برای انسان ها دارد می تواند آثاری روانی یا معنوی نیز از خود بر جای بگذارد ، از این رو انسانهایی که در تنگناهای اقتصادی قرار گرفته یا دچار محرومیت هایی شده و یا مصیبت دیده و یا تحت ستم قرار گرفته اند ، دچار حالت غم و اندوه شده و این حالت ، روح و روان آنان را آزرده می نماید  
• کمک نمودن و همدردی داشتن با چنین افرادی ضمن کاهش اندوه آنان ، بار فشار ناشی از مشکلات را از آنها کاسته و سختی ها را برای آنان قابل تحمّل می نماید
• با ارزش بودن چنین رفتاری به جهت اضطرار و شرایط سختی است که افراد در آن قرار گرفته اند  و آنان در اولویت نسبت به افرادی هستند که در شرایط اضطراری نمی باشند.   

امام علی علیه السلام

برترین ایمان ، نیکوکاری است

أفضل الایمان الإحسان

غرر الحکم

• ایمان در وجود انسان محدود به باور ها و اعتقادات نمی شود ، بلکه شامل اعمال و رفتار نیز می گردد
• رفتار انسان از آن جهت مشمول ایمان می گردد که بر خاسته و نشأت گرفته ی از آن است ، از این رو  اعمالی که از انسان صادر می گردد ، می تواند ابعاد ایمان در وجود انسان را نشان دهد
• انسان مؤمن به سمت نیکی و نیکوکاری گرایش دارد زیرا می داند خداوند ،خود خالقِ خوبی ها و هم دوستدار نیکی ها است و هم به اعمال نیک پاداش می دهد و این معرفت پایه های ایمان در وجود انسان را می سازد
• و از طرفی ، نیکی کردن دایره ی وسیعی دارد  و شامل هر نوع خدمات اجتماعی ، فکری ، عاطفی ،مادی و معنوی ، اخلاقی و فرهنگی می گردد

امام علی علیه السلام

کسیکه طمع کار است ، فقیر ترین مردم است

افقر الناس الطامع

غرر الحکم

• غالباً تصور می شود کسیکه از نظر اقتصادی ، تنگدست است ، و آهی در بساط ندارد ، شخص فقیری می باشد
• ولی می شود فقر و نداشتن را به گونه ی دیگری نیز تصور کرد ، اگر از فقر به نیازمندی تعبیر نموده و بگوییم کسیکه نیاز مند است ، فقیر است ، در این صورت می توان فقیر را حتی به کسیکه از نظر اقتصادی در شرایط خوبی قرار دارد ، اطلاق نمود
• از این رو کسیکه دارای تمکّن مالی می باشد ولی دچار حرص جمع آوری مال و ثروت است و روح بی نیازی بر دل وجانش سایه نیفکنده ، در حقیقت باز نیاز مند است ، و این روح نیازمندی باعث می شود هر چه نیز جمع نماید باز عطش او سیراب نگردد ، لذا به چنین شخصی فقیر ترین مردم گفته شده است   

امام علی علیه السلام

یاد آخرت هم دارو است و هم شفا دهنده

ذکر الاخره دواء و شفاء

غرر الحکم

• به یقین یاد آوری جهان دیگر ، یک اثر معنوی بر ذهن و روح انسان خواهد گذاشت که باز تاب آن درزندگی ور فتار آدمی آشکار می شود
• بسیاری از دلبستگی ها و وابستگی هایِ دست و پا گیر در زندگی ، و بر آورده نشدن برخی از نیاز های انسان در این دنیا ، منشأ آشفتگی های فکری و روانی می گردد و به دنبال خود بیماری هایی را برای جسم و روان انسان در پی خواهد داشت
• اگرزمینه ای برای کنترل و جهت دهی به خواسته های بیشمار وجود نداشته باشد ، انسان در کلاف سر در گمی قرار می گیرد که رها شدن از آن ، هزینه های فراوان مادی و معنوی را به انسان تحمیل می نماید
• توجّه به زندگی در دنیای دیگر و دوام وبقای آن و نیز یاد آوری ناپایداری زندگی و لذت های این دنیا ، می تواند از بخشی از دلبستگی ها و وابستگی های رنج آور در زندگی پیشگیری نموده و به فعالیت های انسان در این دنیا جهت خاصی ببخشد