20-مقصودِ امام علی علیه السلام از اینکه می فرمایند: اساس و پایه ی اسلام شکسته نخواهد شد ، چیست ؟

پاسخ :

• حضرت علی علیه السلام در توصیف خویش از دین اسلام می فرمایند : " پایه و اساس اسلام هیچگاه فرو نمی ریزد و منهدم نخواهد شد " (1) مفسّرین نهج البلاغه در شرحِ این سخنِ حضرت نکاتی را مطرح کرده اند ، برخی از آنان مقصود امام علیه السلام را از اساسِ اسلام : اصول دین دانسته اند (2) ، به این معنا که این اصول ، بر پایه عقل و منطقی قوی و محکم پایه ریزی شده است و قابل خدشه و تردید نمی باشد و در طول تاریخ افراد و گروه های زیادی سعی بر بطلان و از بین بردن آن کرده اند ولی توانایی آن را نداشته اند .
• برخی از شارحین نهج البلاغه نیز مقصود از پایه و اساسِ اسلام را : قرآن دانسته اند(3) ، همان قرآنی که معجزه جاوید پیامبر صلی الله علیه وآله است و هیچکس تاکنون نتوانسته آیه و سوره ای همانند قرآن بیاورد و کسانی که چنین تلاشی کرده اند ، سعی و تلاش آنان بیهوده بوده و مورد قبول و پذیرش قرار نگرفته است .
• و گروه دیگری از مفسّرین نهج البلاغه مقصود از اساس اسلام را : مجموع کتاب و سنت دانسته اند (4) که مشمول مرور زمان نشده و احکام و دستورات آن در زمان های مختلف ، جاری و قابل انطباق است و به گونه ای تشریع شده که هیچگاه کهنه و متروک نمی گردد .

--------------------------

1- وَ لَا انْهِدَامَ لِأَسَاسِهِ ( نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)  صفحه ى 313 )  

2-شرح ‏نهج..(السیدعباس) ج 3  صفحه ‏ى 409     

3-بهج ‏الصباغة  ج 12  صفحه ‏ى 379  

4- شرح ‏نهج..(السیدعباس) ج 3  صفحه ‏ى 409     

19-مقصود از اینکه در نهج البلاغه دین اسلام به دستگیره ای محکم ، تشبیه شده است چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام دین اسلام را به دستگیره ی محکمی تشبیه کرده اند که هیچگاه گسستن و جداشدنی برای آن تصّور نمی شود (1) همانگونه که خداوند در قرآن کریم از چنین دستگیره ی محکمی سخن می گوید و این دستگیره : ایمان آوردن به خداوند و کافر شدن به هر معبودی است که غیر از خداوند پرستیده شود (2) بنابراین کسیکه به دستگیره ی اسلام تمسّک جوید و پایبند به آن باشد ، این موضوع موجب خواهد شد که به رضایت خداوند دست یابد و در آخر به بهشت خداوند راه یابد (3) در روایات مصداق این دستگیره ی محکم را تمسّک و پیروی ازاهل بیت علیهم السلام معرفی نموده اند (4) چون این بزرگواران هستند که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله از آیین الهی پاسداری نموده اند .

----------------------

1-ثُمَّ جَعَلَهُ لَا انْفِصَامَ لِعُرْوَتِهِ (نهج‏ البلاغة خطبه 198(صبحی ‏الصالح)  صفحه‏ ى 313 ) 

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 47

3-منهاج ‏البراعة فی ‏شرح ‏نهج‏ البلاغة (الخوئی)، ج 12   ، صفحه ‏ى 288

4-البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏1، ص: 523

18-امام علی علیه السلام ، چه عاملی را به عنوان داروی دردهای مادی و معنوی معرفی می کنند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، تقوا و خدا ترسی را به عنوان عاملی برای بیماری های مادی و معنوی معرفی می کنند و در این باره می فرمایند : همانا تقوا و ترس از خدا، داروى بیمارى‏هاى دل‏ها، روشنایى قلب‏ها، و درمان دردهاى بدن‏ها ، مرهم زخم جان‏ها، پاک کننده پلیدى‏هاى ارواح، و روشنایى بخش تاریکى چشم‏ها، و امنیّت در نا آرامى‏ها، و روشن کننده تاریکى‏هاى شماست. پس اطاعت خدا را پوشش جان، نه پوشش ظاهرى، قرار دهید . (1)
• در توضیح این کلام امام علی علیه السلام می توان گفت ؛ همانگونه که ما بیماری هایی جسمی و روانی داریم که برای درمان آنها به پزشک و روانپزشک مراجعه نموده و از داروهای مخصوصی که آنان تجویز می کنند برای درمان این نوع بیماری ها از آنها استفاده می کنیم ، در کنار آن ، ما بیماری های اخلاقی و معنوی نیز داریم که دارو و درمان های ویژه ی خود را می طلبند ، به همین جهت است که قرآن کریم ، نفاق را یک بیماری تلقّی نموده و افراد منافق را بیمار معرفی می نماید (2) ، از این رو کینه جویی ، عداوت و دشمنی ، حسادت و عیب جویی ، تظاهر و خود نمایی و ریاکاری همه بیماری های اخلاقی می باشند که باعث آلودگی روحی انسان شده و گاه این رذائل اخلاقی به جسم انسان نیز آسیب وارد نموده ، جسم انسان را نیز بیمار می گرداند ، علاوه بر اینکه امروزه از نظر علمی ثابت شده که انجام برخی از محرمات الهی که بخشی از آنها در خوردنی ها و آشامیدنی ها می باشد ، باعث به وجود آمدن برخی از امراض جسمانی نیز می گردد و نیز انجام برخی از رفتار های غیر اخلاقی و نا مشروع ، موجب انتقال گروهی از ویروس ها و میکروب های خطرناک به انسان می شود .

• از سخن امام علی علیه السلام می توان استفاده نمود که افراد با تقوا و خداترس ، خود را  از رذائل اخلاقی که موجب بروز درد های مادی و معنوی می گردد ، دور نموده و از این جهت می توانند از سلامت مادی و معنوی بهره مند گردند .

----------------------

1-  نهج ‏البلاغه  خطبه 198  ترجمه (دشتى)، صفحه‏ ى 415

2- بقره/10

17-امام علی علیه السلام چگونه جایگاه خود نسبت به پیامبر صلی الله علیه وآله را، توصیف می کنند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در یکی از خطبه های نهج البلاغه با بیان مصادیق و جزئیاتی از رابطه ی خود با پیامبر صلی الله علیه وآله ، جایگاه خود را نسبت به ایشان توضیح می دهند و نتیجه می گیرند که در حال زندگی و پس از رحلت ایشان از هر فرد دیگری به رسولخدا صلی الله علیه وآله نزدیک تر هستند ، امام علی علیه السلام در این خطبه (1) به چند نکته ی اساسی اشاره می کنند :
• ایشان در آغاز می فرمایند من لحظه ای با حکم وفرمان خداوند مخالفت نکردم ، از این کلام امام علیه السلام می توان استفاده کرد که کسانی که همراه پیامبر صلی الله علیه وآله بوده اند  در مواردی با فرمان خدا و پیامبرش مخالفت نمودند ،    لذا آنان اولویتی نسبت به رسولخدا صلی الله علیه وآله نخواهند داشت  ، علاوه بر اینکه در این سخن حضرت تعبیر جالبی آمده که نشان می دهد که امام علی علیه السلام حتی یک لحظه هم مخالفتی انجام نداده است (2) در ضمن از این کلامِ حضرت ، عصمت و پاکی امام علی علیه السلام نیز ثابت می شود چون هیچ مخالفتی با فرامین خدا و پیامبر(ص) از ایشان صادر نشده و هیچ گناه بزرگ و کوچکی از ایشان سر نزده است (3)
• سپس امام علی علیه السلام از یاری خود نسبت به پیامبر صلی الله علیه وآله سخن به میان می آورند و می فرمایند : با جان خود پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را یارى کردم. در جاهایى که شجاعان قدم‏هایشان مى‏لرزید، و فرار مى‏کردند، آن دلیرى و مردانگى را خدا به من عطا فرمود . (4) موارد این یاری را می توان با مراجعه به تاریخ مشاهده نمود که از جمله ی آنها : خوابیدن حضرت علی علیه السلام در بستر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله است هنگامیکه مشرکین قصد جان حضرت را نموده بودند ، و یا در جنگ اُحد که مسلمانان پا به فرار گذاشته بودند حضرت علی علیه السلام ایشان را رها نکرد و به دفاع از جان پیامبر(ص) پرداخت (5)
• در مرحله ی بعد امام علیه السلام به همراه بودن خود در کنارپیامبر(ص) در هنگام رحلت ایشان اشاره نموده و می فرمایند : "رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در حالى که سرش بر روى سینه‏ام بود قبض روح گردید، و جان او در کف من روان شد آن را بر چهره خویش کشیدم. متصدّى غسل پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم من بودم، و فرشتگان مرا یارى مى‏کردند، گویا در و دیوار خانه فریاد مى‏زد. گروهى از فرشتگان فرود مى‏آمدند و گروهى دیگر به آسمان پرواز مى‏کردند. گوش من از صداى آهسته آنان که بر آن حضرت نماز مى‏خواندند، پر بود، تا آنگاه که او را در حجره‏اش دفن کردیم." پس از این است که حضرت می فرمایند : " چه کسى با آن حضرت در زندگى و لحظات مرگ از من سزاوارتر است ؟!" (6)

---------------------

1-خطبه ی 197 نهج البلاغه ( صبحی الصالح ) ص 311

2- أَنِّی لَمْ أَرُدَّ عَلَى اللَّهِ وَ لَا عَلَى رَسُولِهِ سَاعَةً قَطُّ (خطبه ی 197)

3- تنبیه ‏الغافلین ‏وتذکرة العارفین، ج 2 ، صفحه ‏ى 45

4- ترجمه ‏نهج‏ البلاغه (دشتى)، صفحه‏ ى 413

5- أعلام‏ نهج ‏البلاغة (السرخسی)، صفحه‏ ى 175

6- ترجمه ‏نهج‏ البلاغه (دشتى)، صفحه‏ ى 413

 16- ازچه نظر در نهج البلاغه ، دنیا به کشتی و اهل دنیا به مسافرین این کشتی تشبیه شده اند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، همچون قرآن کریم برای تبیین و توضیح یک حقیقت و آشکار شدن و فهم بیشتر آن برای مخاطب ، گاه از مثال هایی استفاده می کنند (1) ، ایشان برای نشان دادن بی اعتباری دنیا و دل نبستن به آن و نیز نا پایداری آن ، دنیا را به کشتی ای که در دل امواج خروشان و طوفان گرفتار شده است تشبیه نموده که این کشتی در معرض غرق شدن و مسافرین آن در اضطراب و نا امنی به سر می برند .
• برخی از مسافرین کشتی در آب افتاده و غرق شده و گروهی به طریقی نجات یافته اند و هنوز در آب غرق نشده و باد های شدید آنان را به این سو و آن سو می برد ، و امیدی هم به نجات خویش ندارند و مرگ در انتظار آنان است (2) با مراجعه به روایات نیز مشاهده می شود که که از نوعی کشتی نجات در دل این امواج خروشان و آب های عمیق سخن به میان آمده که اگر انسان ها ، سوار این کشتی شوند از غرق شدن نجات پیدا می کنند ، از رسولخدا صلی الله علیه وآله وارد شده که اهل بیت خویش را به کشتی نوح تشبیه نموده اند که هر کس سوار آن شود نجات پیدا می کند و هر کس سوار آن نشود غرق خواهد شد (3) ، به این معنا که پیروی از اهل بیت علیهم السلام باعث نجات انسان و سعادت دنیا و آخرت انسان خواهد شد.

-------------------

1- الأمثال ‏والحکم‏ المستخرجة من ‏نهج ‏البلاغة، صفحه ‏ى 104

2-فَمَا غَرِقَ مِنْهَا فَلَیْسَ بِمُسْتَدْرَکٍ وَ مَا نَجَا مِنْهَا فَإِلَى مَهْلَک‏ (نهج‏البلاغة خطبه 196(صبحی ‏الصالح)  صفحه ى 310 )  

3-إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ کَمِثْلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ(بحارالأنوار   ج  23   ص  105)

15- امام علی علیه السلام توجّه خداوند به بندگان خویش را چگونه توصیف می نماید ؟

پاسخ :

• انسان موجودی محدود و توانایی های او نیز در حدّی معین است و نمی تواند از آن فراتر رود از این رو وقتی به کاری مشغول می شود این کار او را از توجّه کامل به کارهای دیگر باز می دارد و هنگامیکه به چیزی فکر می کند این فکرکردن او را از اندیشیدن به امور دیگر باز می دارد و این محدودیت از لوازم وجود مادی انسان می باشد ، امّا خداوند و جودی نامحدود است و هیچ چیزی او را محدود نمی کند ، نه قدرتش محدود است و نه علمش دارای حدّ است و توجّه اش به امور مختلف او را محدود نمی کند ، لذا در قرآن کریم خداوند را "سریع الحساب" معرفی نموده است ، یعنی در روز قیامت و در آنِ واحد و چشم برهم زدنی به حساب تمام مخلوقات خود رسیدگی نموده و رسیدگی به کار انسانی او را از رسیدگی به حساب دیگری باز نمی دارد (1) در این دنیا نیز چنین است امام علی علیه السلام در این باره می فرماید : " و کسى او را از توجه به دیگرى باز نمى‏دارد، و صدایى او را از صداى دیگر غافل نمى‏کند" (2) ، پیام این سخن امام علی علیه السلام این است که انسان هیچگاه نباید از در خواست از خداوند نا امید گردد و تصوّر کند که خداوند صدای او را نمی شنود و یا به خواسته های او بی توجّه است بلکه خداوند هر صدایی را می شنود و به همه ی مخلوقات خویش توجّه دارد و بر اساس مصلحت خویش با آنان رفتار می کند.  

----------------------------

1-الأصفى فی تفسیرالقرآن    ج‏1  ص 98

2- وَ لَا یَلْوِیهِ شَخْصٌ عَنْ شَخْصٍ وَ لَا یُلْهِیهِ صَوْتٌ عَنْ صَوْت(خطبه 186نهج ‏البلاغه  ترجمه (انصاریان)، صفحه‏ ى 435 )

14-امام علی علیه السلام ، حالات پیامبر صلی الله علیه وآله را در برابر مشکلات چگونه توصیف می فرماید ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در آغاز ، شهادت به بنده بودن و سپس رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله می دهد (1) و این مقدمه ای است که موضع پیامبر(ص) را در برابر مشکلات توجیه می کند به این معنا که اگر هر مشکل و دشواری پس از این برای ایشان پدید آمد در راستای بنده بودن و رسالتی بوده است که بر عهده ی ایشان قرار گرفته است ، علاوه بر اینکه بیان مشکلات پیامبر(ص) این نکته را به ما یاد آوری می کند که تمام پیامبران الهی اگر به این مقام والا رسیده و عهده دار چنین رسالتی شدند ، همیشه با تحمّل مشکلات همراه بوده و با عافیت طلبی و گوشه گیری و جامعه گریزی حاصل نشده است .
• امام علی علیه السلام از مواجهه پیامبر(ص) با مشکلات ، تعبیر به غوطه ور شدن و فرو رفتن کرده اند (2) و این تعبیر ،گویا مشکلات پیامبر(ص) را به دریایی تشبیه نموده که ایشان در آن فرو رفته است یعنی کاملاً و با تمام وجود با آنها روبرو گردیده است ، علاوه بر اینکه برخی از مشکلات پیامبر(ص) روح و روان ایشان را آزرده می کرده و باعث غم و اندوه ایشان می شده است بطوری که پیامبر(ص) این غم و اندوه را جرعه جرعه نوشیده است (3) ، البته نکته ی اساسی در تحمّل این مشکلات ایمان پیامبر(ص) به خداوند و کسب رضایت الهی بوده است . (4)

--------------------

1- وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه (خطبه 194 نهج البلاغة (صبحی الصالح)، صفحه ى 307)

2-خاضَ ( همان)

3-وَ تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّة( همان)

4- خَاضَ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ کُلَّ غَمْرَة( همان)

13-از دیدگاه نهج البلاغه حالت پرهیزکاران در سختی ها ، ناگواری ها و خوشی ها چگونه است ؟

پاسخ :

• دنیایی را که در آن زندگی می کنیم ، همیشه حالات یکسانی ندارد ، هم عوامل آرامش بخش و آسایش آفرین در آن یافت می شود و هم عوامل اضطراب انگیز و تنش آفرین در آن وجود دارد ، بدیهی خواهد بود انسان نیز به اعتبار حالات مختلف دنیا ، حال او نیز تغییر نموده و از این تغییرات اثر می پذیرد ، اینکه در این تغییرات ، انسان چگونه باشد تا به نفع و سود مادی و معنوی او تمام شود ، مسئله ی مهمی می باشد ، امام علی علیه السلام در توصیف حالات پرهیزکاران ، نمونه و الگویی را برای این امور ذکر می فرمایند ؛ ایشان می فرمایند ؛ آنان در امور اضطراب انگیز و تنش زا از ویژگی "وقار" بهره مند هستند ، یعنی از ثباتِ نفس و آرامش برخوردارند (1) البته باید توجّه داشت که این آرامش فرع بر معرفتی است که پرهیزکاران به خداوند داشته و به نظام فکری و اعتقادی آنان بر می گردد ، زیرا آنان دائماً خویش را در حال آزمون الهی دانسته و می دانند که این امور اضطراب انگیز رفتار انسان را در معرض محک و آزمایش قرار داده و بر حکمت و مصلحتی استوار است که انسان مؤمن در صورت آرامش می تواند از آنها سر بلند بیرون آید.
• پرهیزکاران در ناگواری ها و اموری که برای آنها ناخوشایند است از ویژگی "صبر" بهره مند هستند ، و این صبر است که باعث می شود که انسان آنچه را برای او ناخوشایند است ، بتواند تحمّل کند و با آن کنار آید تا از کنار آن به سلامتی عبور کند ناراحتی هایی چون مرگ عزیزان ، مشکلات اقتصادی ، بیماری ها و مسائل دیگر
• امّا در دنیا درکنار سختی ها و دشواری ها ، رفاه و آسایش هم یافت می شود که پرهیزکاران در اینگونه موارد به سپاسگزاری و شکرگزاری از نعمت های خداوند روی می آورند و خوشی ها باعث نمی گردد ، حالت غفلت و بی خبری بر آنان چیره گردد و صاحبِ نعمت را فراموش نمایند . (2)  

----------------------

1-منهاج ‏البراعة فی‏ شرح ‏نهج ‏البلاغة(الخوئی)، ج 12   ، صفحه ‏ى 151

2- فِی الزَّلَازِلِ وَقُورٌ وَ فِی الْمَکَارِهِ صَبُور وَ فِی الرَّخَاءِ شَکُور(خطبه 193 نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح)، صفحه‏ ى 306)

12-از نظر امام علی علیه السلام ، هنگامیکه پرهیزکاران مورد ستایش و تعریفِ دیگران قرار می گیرند ، چه واکنشی از خود نشان می دهند ؟

پاسخ :

• بطور طبیعی هنگامیکه از انسان تعریف و ستایش می کنند ، انسان شادمان و خوشحال می گردد و زمانیکه از او انتقاد نموده و عیبی را بیان می کنند ، انسان ناراحت شده و گاه از کسیکه از او انتقاد نموده دشمنی به دل می گیرد و جز افرادِ تربیت شده و با ظرفیت ، کمتر کسی است که وقتی از او انتقاد می کنند ، از انتقاد استقبال نموده و اگر عیبی داشته باشد ، در صدد برطرف کردن آن بر می آید ، از سوی دیگر وقتی فردی ظرفیت ستایش و تعریف کردن دیگران را از خویش نداشته باشد ، چه بسا به خود ، فریفته و مغرور گردد ، امام علی علیه السلام می فرمایند : چه بسا افرادی که با تعریف دیگران به خود فریفته گردند (1)

در این میان پرهیزکاران برخورد متفاوتی با افراد دیگر دارند و اگر مورد ستایش دیگران قرار گیرند ، چند واکنش از خویش نشان می دهند : (2)

1. -آنان از سخن دیگران در مورد خود هراسناک می شوند و هراس آنها از این است که مبادا دچار خود پسندی و خودبینی قرار گیرند ( پس واکنش درونی آنان نگرانی و هراس است )
2. -امّا واکنش بیرونی و قابل مشاهده ی آنان ، سخنانی است که به زبان می آورند ؛ آنان می گویند : من آگاه تر از دیگران به حال دل خویشتن هستم ( چون دیگران فقط ظاهر را می بینند و از واقعیت درونی من آگاهی ندارند ) و خداوند نیز از خود من ، نسبت به من آگاه تر است ( زیرا چه بسا انسان از عیوب خویش آگاهی ندارد و یا به آنها توجّه ای ندارد ولی خداوند از واقعیت هر فرد آگاهی دارد )
3. - آنان به این مقدار اکتفا نکرده و از خداوند متعال نیز استمداد جسته و از او در خواست کمک و یاری نیز می کنند ، آنان می گویند : خدایا من را به واسطه آنچه آنان می گویند ( و در من نمی باشد و من به آن راضی می شوم ) مواخذه نکن ، و من را بهتر از آنچه می پندارند قرار ده ، و از آنچه آنان در مورد من نمی دانند در گذر (3)

----------------------

1- رُبَّ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ ( حکمت 562 نهج البلاغه ( صبحی الصالح ) ص 556)

2- إذا زکّی أحدهم خاف ممّا یقال له فیقول: أنا أعلم بنفسی من غیری، و ربّی أعلم بی من نفسی. اللّهمّ لا تؤاخذنی بما یقولون، و اجعلنی أفضل ممّا یظنّون، و اغفر لی ما لا یعلمون (فی ‏ظلال‏ نهج‏ البلاغة    ج 3  صفحه‏ ى 166 )

3-توضیح ‏نهج ‏البلاغة، ج 3  ، صفحه ‏ى 238

11-از دیدگاه نهج البلاغه تجارتِ پرسود ، چه نوع تجارتی است ؟

پاسخ :

• هنگامیکه از تجارت سخن به میان می آید ، معمولاً داد و ستدهای مادی به ذهن تداعی می شود که جنسی را در مقابل مبلغی خریداری می کنند ، و فروشنده سودی می برد و خریدار در مقابل به کالایی دست می یابد که نیاز او را برطرف می کند ، از سوی دیگر به علّت های مختلف ممکن است انسان در معامله ی خود سود سرشار ببرد و ممکن است سودی نصیب او نشود و حتّی ضرر نیز بکند ، در این راستا گاه مشاهده می شود که تاجری زحمت زیادی در داد و ستد خود تحمّل نمی کند ولی سود زیادی نصیب او می گردد . از نگاه نهج البلاغه تمام داد و ستدها جنبه ی مادی ندارد بلکه تجارت های معنوی نیز وجود دارد (1) و تلاشی که در این تجارت انجام می شود در مقابل سود و منفعتی که نصیب خریدار می گردد بسیار اندک و اصولاً قابل مقایسه با آن نخواهد بود  ، بلکه در این تجارت لطف و رحمت و تفضّل ، موجب دست یابی به چنین سودی گردیده است ، البته باید توجّه داشت مکان این تجارت در دنیا قرار دارد و سودی که عاید انسان می گردد در آخرت و زندگی ابدی است ، امام علی علیه السلام  می فرمایند افراد پرهیزکار در ایام کوتاه دنیا صبر پیشه کردند ( و به عبادت پروردگار پرداخته و از گناهان پرهیز کرده و در برابر سختی های عبادت و ترک معصیت شکیبایی نشان دادند ) و در مقابل به راحتی و آسایش ابدی دست یافتند که خداوند آن را برای بندگان پرهیزکارش فراهم نموده است ( که این شکیبایی اندک در دنیا در برابر راحتی و آسایش ابدی در آخرت اندک و ناچیز است ) (2)

--------------------

1-فرهنگ‏ معارف   ج 1 صفحه‏ ى 514     

2- صَبَرُوا أَیَّاماً قَصِیرَةً أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِیلَةً-  تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ یَسَّرَهَا لَهُمْ رَبُّهُم (بهج‏ الصباغة  ج 12  صفحه‏ ى 401  )