50-امام علی علیه السلام ، حکمت و جوب زکات را چه موضوعی می دانند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام زکات را  سبب فراهم شدن روزی می دانند (1) ، زیرا یکی از مصارف زکات ، پرداخت آن به فقرا و مستمندانی می باشد که در اداره ی زندگی خود دچار مشکل هستند ، لذا پرداخت زکات به آنها می تواند گشایشی برای آنان ایجاد نماید ، لذا در آیات متعددی در قرآن کریم پس از ذکر نماز ، از ادای زکات سخن به میان می آید ، " وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لأَِنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ  " : و نماز را بر پا دارید و زکات را بپردازید ( و بدانید) هر عمل خیری را برای خود پیش فرستید ، آن را نزد خداوند می یابید که خداوند به آنچه انجام می دهید بینا ( و آگاه) است (2) لذا زکات را از واجبات مالی دانسته اند ، همانگونه که نماز را از واجبات بدنی به شمار آورده اند ، و با پرداخت زکات ضمن اینکه اطاعت از امر و فرمان خداوند به عمل می آید ، در عین حال کمک و یاری به فقرا و نیازمندان جامعه نیز خواهد بود و به سبب زکات است که روزی آنان به دستشان می رسد.

------------------------

1-و الزّکاة تسبیبا للرزق (نهج‏ البلاغة حکمت 252(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 512)

2-بقره /110

49-از نگاه نهج البلاغه ، حکمت وجوب نماز ، چه موضوعی می باشد ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ، حکمتِ واجب شدن نماز از سوی خداوند را ، دور بودن نمازگزار از تکبّر و خود خواهی معرفی نمودند (1) ، زیرا بزرگی و عظمت شایسته ذات خداوندی است که جهان آفرینش را با تمام شگفتی ها و ظرافت های آن آفریده ، و  اینها همه نشانه ی علم و حکمت و قدرت پروردگار عالم است ، و هر موجودی هر چه دارد از خودش نیست بلکه موهبت الهی در حق او می باشد ، حال انسانی که مخلوقِ ضعیف و ناتوانی است ، بر اساس پندار اشتباه ، خود را بزرگ تصّور کند ، دچار اخلاق ناپسندی به نام تکبّر شده است .
• این تکبّر گاه در برابر خالق است و نشانه ی آن سرباز زدن از دستورات الهی و عمل نکردن به وظایف بندگی است و گاه این تکبّر ، خود برتر بینی در برابر مخلوقات خداوند و همنوعان خویش است که در هر دو صورت از رذائل اخلاقی به شمار می آید و انسان را از قرب الهی دور می کند ، حال عبادتی چون نماز که اطاعت از فرمان خداوند و مشتمل بر رکوع و تعظیم و سجده و به خاک افتادن است به مرور زمان صفت تواضع و فروتنی را در انسان تقویت نموده و او را از تکبّر و خود خواهی دور می کند (2) . حال اگر کسی با این وجود ، خود را به صفت تواضع آراسته نکند ، به پیام نماز و تاثیری که می تواند بر روح انسان داشته باشد بی توجّه ای نموده است .

---------------------

1- وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْر (( نهج‏ البلاغة حکمت 252(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 512)

2-رک : شرح‏ غرر الحکم (خوانسارى)    ج 4   صفحه ‏ى 449    

 48-امام علی علیه السلام ، فلسفه ی ایمان به خداوند را چه موضوعی می دانند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه فلسفه ایمان را ، پاک شدن انسان از (آلودگی) شرک بیان کرده اند (1) ، زیرا شریک قائل شدن برای خداوند ، نوعی آلودگی معنوی است و موجب می شود اعتقادات و باور های انسان از حقیقت توحید فاصله گیرد و روح انسان را به خرافات و امور غیر واقعی آلوده سازد .
• امام علی علیه السلام برای ایمان (2) سه مرحله ذکر میفرمایند : اول : معرفت قلبی ، به این معنا که دل خویش را با اعتقاد به اصول دین پیوند بزند ، دوم : اقرار زبانی ، به این معنا که به شهادتین ( شهادت به وحدانیت خداوند و شهادت به نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله ) و فروع و شاخه های آن با زبان اعتراف کند ، سوم : با اعضا و بدن خویش به واجبات الهی مثل نماز ، روزه ، حج و غیره عمل کند (3)
• شرک را هم به دو نوع تقسیم کرده اند : (4)
• شرک بزرگ و آن شریک قائل شدن برای خداوند است ، خداوند در قرآن می فرماید : همانا کسانی که گفتند : عیسی پسر مریم ، خداست ، کفر ورزیدند ؛ در حالیکه مسیح به بنی اسرائیل گفت : خدا را بپرستید ، که پروردگار من و شماست ، همانا کسیکه به خداوند شرک ورزد ، خداوند بهشت را برای او تحریم می کند و جایگاه او دوزخ است و هیچ یار و یاوری برای او نخواهد بود (5)
• و شرک کوچک و آن به این معنا است که در کارهای خود همراه با خدا ، دیگران را نیز در نظر داشته باشد مانند آنچه در ریا و نفاق وجود دارد ، خداوند در قرآن می فرماید : " و بیشتر آنان به خدا ایمان نمى‏آورند مگر اینکه در حالت شرک قرار دارند " (6)
• این آیه، هم شامل حال مشرکان عصر پیامبر اسلام مى‏شود که در عین حال که خداى واقعى را قبول داشتند بتها را شریک او مى‏دانستند و هم شامل حال مسلمانانى مى‏شود که به خدا و پیامبر او ایمان دارند ولى ایمان آنها سست است و کارهاى شرک آمیز انجام مى‏دهند و مثلًا در نماز خود ریا مى‏کنند یا دیگران را در زندگى خود مؤثر مى‏دانند. شرک از نوع اول را شرک جلى یا شرک آشکار و شرک از نوع دوم را شرک خفى یا شرک پنهان مى‏نامند. (7)

-----------------------

1- فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْک ( نهج‏ البلاغة حکمت 252(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 512

2- وَ سُئِلَ عَنِ الْإِیمَانِ-  فَقَالَ الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ-  وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ ( نهج ‏البلاغة حکمت 227 (صبحی الصالح)  صفحه ى 508)

3-توضیح ‏نهج ‏البلاغة، ج 4    ، صفحه ‏ى 366

4-  المفردات فی غریب القرآن، ص: 452

5-مائده/72

6-یوسف/106

7-تفسیر کوثر، ج‏5، ص: 463

47-پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه و بر چه اساسی ، اهل بیت علیهم السلام را به نماز یاد آوری می کردند ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم به پیامبر صلی الله علیه و آله امر می کند که خانواده و اهل بیت خویش را به نماز فرمان دهد و خود نیز در انجام آن شکیبا باشد (1) و به این موضوع در نهج البلاغه نیز اشاره شده است (2) و این مطلب در عین حال نشان دهنده ی جایگاه نماز و اهمیتِ توجّه به عبادت و بندگی خانواده و تربیت دینی آنان نیز می باشد . بر این اساس لازم است والدین ، به انجامِ عبادتِ خانواده ی خویش توجّه نموده و آنان را به نماز تشویق و ترغیب نمایند .
• از سوی دیگر آیه 132 سوره ی طه :( وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها ( ای پیامبر (ص) ! خانواده ی خویش را به نماز فرمان ده و خود نیز در انجام آن شکیبا باش ) دلالت بر فضیلت اهل بیت علیهم السلام نیز دارد ، زیرا خداوند آنان را به خصوص مورد توجّه قرار داده و به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان می دهد که موضوع نماز را به ویژه به آنان ابلاغ نماید . هر چند که اهل بیت (ع) خود به نماز و انجام آن توجّه داشته اند ، ولی جایگاه نماز و اهمیت آن اقتضا می کرده است که دوباره به این مسئله توجّه ویژه ای شود.
• در کتاب عیون روایت شده که امام رضا علیه السلام به مجلس مامون (خلیفه عباسی) وارد شده و در آن مجلس تعدادی از دانشمندان عراق و خراسان حضور داشتند ، مامون از امام رضا علیه السلام سؤال می کند آیا خداوند در قرآن ، عترت پیامبر (ص) را بر سایر مردم برتری داده است ؟ امام رضا علیه السلام در پاسخ به سؤال مامون به آیات متعددی استناد می کنند ، تا به این آیه می رسند ( طه/132) که خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید که اهل بیت خویش را به نماز فرمان دهد ، لذا امام رضا علیه السلام می فرماید ، خداوند ما اهل بیت را به این آیه اختصاص داده است ، و هر چند همه ی امت را امر به نماز می کند ، اما در عین حال ما را نیز مورد توجّه خاص خویش قرار می دهد ، لذا پس از نزول این آیه پیامبر صلی الله علیه و آله به مدت نه ماه در وقت هر نماز به درب خانه حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه (س) می آمد و می فرمودند : " نماز ! خدا شما را مورد رحمت خویش قرار دهد" . سپس امام رضا علیه السلام فرمودند : خداوند هیچ نسلی از پیامبران را مشمول چنین لطف و کرامتی  مثل آنچه در حق ما انجام داده ، نکرده است . (3)

-------------------------

1- طه/132

2- فَکَانَ یَأْمُرُ بِهَا أَهْلَهُ وَ یَصْبِرُ عَلَیْهَا نَفْسَه ( خطبه 199 نهج البلاغه صبحی الصالح ص 316 )

3- بهج ‏الصباغة فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغة، ج 13   ، صفحه ‏ى 162

46-امام علی علیه السلام ، رابطه ی پیامبر صلی الله علیه و آله را با نماز ، چگونه توصیف می فرماید ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در باره ی عبادت پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید : رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن به زحمت مى‏انداخت، زیرا خداوند به او فرمود: «خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش» پس پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم پى در پى خانواده خود را به نماز فرمان مى‏داد، و خود نیز در انجام نماز شکیبا بود. (1)

• همانگونه که در نهج البلاغه وارد شده ، تلاش پیامبر(ص) در انجام نماز ، پس از آن بوده که بشارت بهشت از جانب خداوند به ایشان داده شده بود ، بنابر این با اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله می دانستند که مشمول رحمت و موهبت الهی در جهان آخرت نیز هستند ، با این حال خودشان را در انجام عبادت به زحمت می انداختند ، در حالیکه اگر یک انسان عادی غیر از پیامبر(ص) ، می دانست که اهل بهشت است شاید خود را برای انجام عبادت ، خیلی به زحمت نمی انداخت ولی پیامبر صلی الله علیه و آله چون معرفت کاملی نسبت به مقام الهی داشته اند ، به عبادتِ اندک قانع نبوده و دوست داشتند بیشتر به وظایف بندگی بپردازند ، از این رو پیامبر(ص) تا آنجا به عبادت می پرداختند که از کثرت ایستادن ، پای شریفشان متورم گردیده بود و در پی این موضوع خداوند آیه ای از قرآن فرستاده و فرمودند : ما قرآن را نازل نکردیم ، تا خود را به زحمت و سختی بیندازی (2) و (3)

-----------------------

1- ترجمه‏ خطبه 199نهج ‏البلاغه (دشتى)، صفحه ‏ى 421

2-طه/2

3-الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 754  

45-از نظر نهج البلاغه چه کسانی حقِّ نماز را به راستی می شناسند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام بر اساس قرآن کریم ، حق شناسی از نماز را در باره افراد مؤمنی می دانند که زینت های دنیا و مال و فرزند آنان را از ادای وظیفه نسبت به نماز باز نمی دارد و در این باره فرمودند : همانا کسانى از مؤمنان حق نماز را شناختند که زیور دنیا از نماز بازشان ندارد، و روشنایى چشمشان یعنى اموال و فرزندان مانع نمازشان نشود. خداى سبحان مى‏فرماید: «مردانى هستند که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا، و برپا داشتن نماز، و پرداخت زکات باز نمى‏دارد». (1) و (2)

• این مؤمنان عظمت قیام در برابر خداوند را دریافته ، و از لذت مناجات با او و لطافت سخن گفتن با خداوند آگاهند ، آنان می دانند که خضوع و خم شدن در برابر پروردگار آنان را از خم شدن و خضوع در برابر هر انسان طغیان گری در روی زمین باز می دارد ، آنان آگاهند که به سجده رفتن برای خداوند آنان را از به خاک افتادن در برابر هر کس که ادعای الوهیت برای خود یا غیر از خداوند را می کند ، مانع خواهد شد ، لذا کالای دنیا یا مال و فرزندی که نورچشم آنان است ، آنان را از نماز به خود مشغول نمی سازد ، آنان دریافته اند که نماز و ارتباط با خداوند سر آمدِ باقیات صالحات است ( که پس از مرگ برای انسان باقی می ماند ) لذا به انجام آن شتاب گرفته و سایر امور دنیوی با هر قیمتی که دارد ، آنان را به خود مشغول نمی سازد . (3)

__________________

1- ترجمه‏ خطبه 199نهج ‏البلاغه (دشتى)، صفحه ‏ى 421

2-نور /37

3-شرح ‏نهج ‏البلاغة (السید عباس ‏الموسوی)، ج 3  ، صفحه ‏ى 422

44- از چه جهت در نهج البلاغه ، نماز به چشمه ای از آب گرم تشبیه شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله ، نماز را به چشمه ای از آب گرم تشبیه فرمودند که انسان در شبانه روز ، پنج نوبت خود را در آن شستشو می دهد که بر اثر اینکار ، هیچ چرک و آلودگی در بدن انسان باقی نمی ماند (1) ، پیامبر صلی الله علیه و آله در این روایت برای اینکه مسلمانان از تاثیر نماز بر روح خویش آگاه گردند برای آنان مثالی را ذکر نموده ، تا فهم و درکِ  پاک کنندگی نماز برای آنان آسان گردد ، در این مثال به آب مثال آورده شده که همه اثر آن را در پاک کنندگی جسم انسان می دانند ، بنابر این نماز نیز از این جهت همانند آب عمل می کند ، امّا نماز روح انسان را که بر اثر گناه آلوده شده است پاک می کند .
• از سوی دیگر ، هر چند آثار و برکات نماز بسیار است ، که در روایات متعدد به آن اشاره شده است ولی در این روایت بر یک جنبه ی آن که پاک کنندگی است ، تاکید شده است ، از جهت دیگر از این روایت نیز می توان استفاده نمود که برای توجّه دادن مردم به اهمیت عبادت و بندگی خداوند ، شایسته است از مثال ها و تشبیه هایی که برای مردم قابل لمس و درک است ، بهره برد ، تا مردم با جنبه های مختلف و آثاری که یک عبادت دارد آشنا شده و به انجام آن و عمل به وظیفه ی الهی خود تشویق و ترغیب شوند .

--------------------

1- نهج ‏البلاغة خطبه 199(صبحی ‏الصالح)، صفحه ‏ى 317

43-از چه جهت در نهج البلاغه ، نماز به ریزش برگ از درخت تشبیه شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در خطبه ی 199 نهج البلاغه ، نماز را باعث ریزش گناهان از انسان دانسته ، همانگونه که در پاییز ، برگ از درختان ریخته می شود ، و یا مانند بندی که از گردن حیوانات باز شده و آنان آزاد می شوند (1) ، در نماز این قابلیت و استعداد قرار داده شده که انسان را از بند گناهان آزاد کند و موجب ریزش گناه از انسان شود ، زیرا نماز اطاعت از فرمان خداوند است و گناهان بر اثر نافرمانی از خداوند تحقق می یابد و هنگامیکه انسان به اطاعت روی می آورد ، از نافرمانی دور می شود و نماز اثر گناهانی را که بر روح انسان سنگینی می کند می زداید .
• سلمان می گوید روزی همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله در زیر سایه ی درختی بودیم که پیامبر (ص) یکی از شاخه های آن را گرفته و تکان داده و برگ های آن به زمین ریخت ، حضرت فرمودند آیا از من سوال نمی کنید ، چرا اینکار را انجام دادم ؟ ، ما گفتیم : شما خود بفرمایید ، پیامبر (ص) فرمودند : هنگامیکه بنده مسلمان به نماز می ایستد ، گناهانش می ریزد ، همانگونه که برگ های این درخت به زمین ریخت (2) در روایت دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که هر زمان که وقت نمازی فرا می رسد ، فرشته ای ندا می کند ، ای مردم بر خیزید و با نمازتان آتش گناهانی را که بر پشت خویش بر افروخته اید ، خاموش سازید (3)

---------------------

1- وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَق

2-قال سلمان کنّا مع النبی صلّى اللَّه علیه و آله فی ظلّ شجرة، فأخذ غصنا منها فنفضه فتساقط ورقه، فقال: ألا تسألونی عمّا صنعت قالوا: اخبرنا، فقال، ان العبد المسلم إذا قام إلى الصلاة تحاطت خطایاه کما تحاطت ورق هذه الشجرة. (بهج ‏الصباغة فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغة، ج 13   ، صفحه‏ ى 159)

3- قال النبی صلّى اللَّه علیه و آله ما من صلاة یحضر وقتها إلّا نادى ملک بین یدی الناس قوموا إلى نیرانکم التی أو قد تموها على ظهورکم فأطفئوها بصلاتکم. (بهج ‏الصباغة فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغة، ج 13   ، صفحه‏ ى 160)

42-چرا در نهج البلاغه به آیه ی 42 و 43 سوره ی مدّثر، استدلال شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام هنگامیکه به وجوب نماز در قرآن بر اساس آیه ی 103 سوره ی نساء اشاره کردند ، برای تایید این آیه ، به پیامد رها کردن نماز و نتیجه ای که در بر دارد به آیات 42 و 43 سوره مدّثر استدلال نمودند ، در این دو آیه به سؤالی که اهل بهشت از کافرانی که در دوزخ هستند و پاسخی که آنان دادند اشاره شده است : ما سَلَکَکُمْ فی‏ سَقَرَ ؛ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ : ( بهشتیان از دوزخیان سؤال می کنند ) چه چیزی شما را به دوزخ انداخت ، آنان گویند : ما از نماز گزاران نبودیم ، بر اساس این آیات است که گفته شده : کافران همانگونه که مکلّف هستند که به اصول دین ایمان بیاورند ، به همانگونه تکلیف دارند که به فروع دین و واجبات الهی عمل نمایند و اگر به این موضوع عمل نکنند ، مورد عقاب الهی قرار خواهند گرفت (1)

-------------------------

1-جامع الشتات ص 93

41-امام علی علیه السلام به چه دلیلی به آیه ی 103 سوره ی نسآء استدلال فرمودند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در خطبه ی 199 نهج البلاغه برای بیان اهمیت نماز ، به آیه ی 103سوره ی نسآء ، استناد نمودند : " إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً" : همانا نماز وظیفه ای واجب (با وقت معیّن) بر عهده ی مؤمنین است ، واژه ی " کتاب" در آیه که به معنای چیزی است که نوشته شده و ثابت است ، در اینجا اشاره به واجب بودن نماز دارد (1) و کلمه ی " موقوتاً " که از ریشه ی وقت گرفته شده است ، به این معنا اشاره دارد که نماز تکلیفی است که دارای وقت و زمان معیّن است که در هیچ حالی نباید از وقت مخصوصی که دارد ، بیرون رود (2) هر چند که برخی از مفسرین ذکر وقت را در این آیه  اشاره به ثابت بودن و غیر قابل تغییر بودن آن می دانند که در هیچ حالی ساقط نمی گردد (3)
• لذا این آیه از جمله ی آیاتی است که به آن در واجب بودن نماز ، استدلال شده است ، و نماز را  از برترین عبادات به شمار آورده اند همانگونه که رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره فرموده اند : برای هر چیز ، صورت و چهره ای است ، و چهره ی دین شما نماز است ، و نیز فرمودند : اولین چیزی که در اعمال بنده به آن نگاه می شود ، نماز است ، اگر صحیح ( و کامل ) بود به سایر اعمال او نظر نمی شود ، امّا اگر صحیح ( و کامل ) نبود هم به نماز و هم به سایر اعمال او نظر می شود ( و مورد دقت ومحاسبه قرار می گیرد ) (4)

-------------------------

1-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 63

2-تفسیر جوامع الجامع، ج‏1، ص: 285

3- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 63

4-قال رسول الله ص : لکل شی‏ء وجه و وجه دینکم الصلاة ، و قال ع  : الصلاة أول ما ینظر فیه من أعمال العبد فإن صحت لم ینظر فی عمل من أعماله و إن لم تصح نظر فیها و فی جمیع أفعاله. ( فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام، ج‏1، ص: 79 )