دعای حضرت مهدی علیه السلام(5)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است

وَ أَکْرِمْنَا بِاْلهُدَى وَ الاِسْتِقَامَةِ

خدایا ما را با هدایت و ماندن درراه  مستقیم گرامی دار

گرامیداشت بنده

• در این فراز از دعا از خداوند دو چیز در خواست شده ، 1- هدایت ، 2-استقامت ؛ مقصود از هدایت ، راه یافتن به راه ایمان و بندگی خداوند و مقصود از استقامت ، در راه راست و مستقیم قرار گرفتن می باشد (1) که راهی معتدل و از هر گونه انحراف به دور است و هنگامیکه انسان در چنین مسیری قرار گرفت در حقیقت مورد لطف و عنایت خداوند قرار گرفته و خداوند چنین بنده ای را گرامی داشته است .

• این فراز از دعا در حقیقت مفهوم آیه ی ششم از سوره ی حمد را می رساند که از خداوند درخواست هدایت به راه مستقیم را داریم (اهدنا الصراط المستقیم) که این آیه ، هم دعا است و هم در خواست هدایت و هم طلبِ «استقامت» یعنی در راه مستقیم و راست قرار داشتن است .

• در خواست هدایت از خداوند بعد از اینکه انسان به خداوند ایمان آورده و او را بندگی می کند ، به این معنا است که هدایت مراتبی از کم تا زیاد و مراحلی از ضعیف تا قوی دارد و با دعا از خدا می خواهیم ما را به مراحل بالاتر از آن نائل گرداند ، علاوه بر اینکه انسانی که ایمان آورده  ممکن است بر اثر وسوسه های شیطان و افراد گمراه ، ایمان خود را از دست دهد ، لذا از خداوند می خواهد که در این راه باقی بماند و در این راه استقامت داشته و از راه مستقیم منحرف نگردد .

• امام صادق علیه السلام می فرمایند :  آیه ی هشتم سوره ی آل عمران را بسیار بخوانید و هیچگاه خود را ایمن از انحراف ندانید :  «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ» :«پروردگارا دلهای ما را (از حق) بعد از اینکه ما را هدایت فرمودی ، مایل مگردان و از جانب خود رحمتی به ما ببخش که تو بسیار بخشنده ای »  (2)  

خلاصه : هنگامیکه از خداوند در خواست هدایت وراه یافتن به راه مستقیم را داریم  در حقیقت از خداوند می خواهیم که ما را مورد لطف خاص خود قرار دهد و از طریق هدایت ما را گرامی دارد و درخواست هدایت بعد از اینکه انسان به خداوند ایمان آورده ، به معنای راه یافتن به مراحلِ بالاترِ ایمان و ثابت قدم ماندن در این راه است .

پرسش :وقتی می گوییم خداوند بنده خود را گرامی داشته است به چه معنایی است؟

پاسخ : مقصود از این گرامی داشتن یعنی خداوند بنده خود را مورد لطف ورحمت خاص خویش قرار می دهد و هنگامیکه خداوند توفیق هدایت و راه یافتن به راه مستقیم را به بنده ی خویش عطا نمود بالاترین گرامیداشت را نسبت به بنده انجام داده است .

--------------------

1-و الاسْتِقَامَةُ یقال فی الطریق الذی یکون على خطّ مستو، و به شبّه طریق المحقّ. نحو: اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ (الفاتحه/6)‏ (المفردات فی غریب القرآن، ص: 690)    

2-البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏1، ص: 600

دعای حضرت مهدی علیه السلام(4)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است

وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَةِ

(خدایا) شناخت آنچه حرمت دارد را (روزی ما فرما)

شناخت حرمت ها

• در این فراز از دعا از خداوند در خواست معرفت وشناخت شده است ، معرفت وشناختِ چیزهایی که حرمت دارد ولازم است حرمت آنها را رعایت نمود و اگر این معرفت نسبت به آنها تحقق پیدا نکند ، ممکن است حق آنها رعایت نشود و تکلیف و وظیفه ای که انسان نسبت به آنها دارد به انجام نرسد .

• از باب نمونه  در روایات در مورد حرمت برخی از موضوعات سخن گفته شده ، مانند : حرمت کتاب خدا (قرآن) ، حرمت رسولخدا صلی الله علیه وآله ، حرمت اهل بیت علیهم السلام ، حرمت کعبه و حرمت مسلمانان (1) ، در روایتی از پیامبر صلی الله علیه وآله وارد شده که حرمت مال مسلمان مانند حرمت خون مسلمان است (2) و از آنجایی که رعایت خون مسلمانان اهمیت زیادی دارد ، مال مسلمان را نیز تشبیه به آن کرده اند تا اهمیت مال مسلمانان نیز دانسته شود ، به این معنا که بدون اجازه مالک مال ، کسی حق تصرّف وتعدّی در آن را  ندارد (3)

• یکی از مصادیقِ شناختِ حرمت ها ، شناختِ تکالیف الهی(4) اعم از واجبات ومحرمات است ، از این رو کسیکه با احکام الهی آشنا نباشد ، هم از وظایف واجب خویش آگاه نمی گردد و هم از آنچه حرام و ممنوع است بی خبر خواهد ماند ، از این رو می توان گفت این فراز از دعا ، اشاره به یاد گیری و آگاهی از احکام عملی نیز می تواند داشته باشد .

خلاصه : حرمت به معنای آنچیزی است که احترام داشته ، و نباید حرمت و احترام آن نادیده  و شکسته شود ، و از آنجایی که رعایت احترام هر چیزی نیازمند آگاهی از حرمت آن است در اینجا در خواست چنین معرفتی از خداوند شده ، در مجموع می توان گفت تمام تکالیف الهی اعم از واجبات ومحرمات از چنین حرمتی برخوردار است .

پرسش :چرا شناخت آنچه حرمت دارد ، دارای اهمیت است ؟

پاسخ : برای اطاعت از دستورات الهی و دور ماندن از نافرمانی خداوند ، لازم است آنچه را که نزد خداوند از احترام وحرمت بر خوردار است شناخته وبه وظیفه خود در برابر آن عمل نماییم .

-----------------------

1-إن لله عز و جل فی الأرض حرمات حرمة کتاب الله و حرمة رسول الله و حرمة أهل البیت و حرمة الکعبة و حرمة المسلم و حرمة المسلم و حرمة المسلم(المؤمن ص : 73)

    2- الکافی ج : 2 ص : 360

3-مائة قاعدة فقهیة؛ ص: 25

4-رک : مجمع‏ البحرین ج : 6  ص :  33

دعای حضرت مهدی علیه السلام(3)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است

وَ صِدْقَ النِّیَّةِ

(خدایا) نیّت صادق وراستین (را روزی ما فرما)

نیّت راستین

• غالباً کارهای انسان از یک قصد و انگیزه ی درونی  سرچشمه می گیرد ،  و این قصد درونی انسان را به سوی انجام عمل سوق می دهد ، ولی همیشه داشتن نیت برای انجام یک عمل ، موجب انجام آن عمل نمی شود ، زیرا چه بسا کسی قصد انجام کاری را داشته باشد ولی مانعی پیش آید و او نتواند آن کار را انجام دهد و یا اینکه انسان گرچه نیت کاری را دارد ولی قصد او یک قصد محکم وجدّی نیست و پس از مدتی از انجام آن منصرف می شود .

• در دعایی از امام کاظم علیه السلام می خوانیم : «خدایا من از تو می خواهم در هر حال ، به تو ، گمان نیک داشته و در توکل کردن به تو، نیت صادق وراستین داشته باشم» (1) به این معنا که توکل کردن تنها به گفتن زبانی نباشد بلکه در واقع و در عمل کارهای خود را به تو واگذار نمایم و اگر به زبان هم توکّل می کنم از یک نیت واقعی و راستین سرچشمه گرفته باشد در روایتی است که حضرت علی علیه السلام به گروهی فرمودند : «اگر شما از کارِ اشتباه خود توبه کردید و خداوند بداند که شما نیّت صادق وراستین دارید ، توبه شما را می پذیرد» (2) به این معنا که توبه زبانی و پشیمانی ظاهری کافی نیست بلکه انسان باید توبه ی واقعی وصادقانه نماید تا مشمول رحمت الهی قرار گرفته و خداوند توبه ی او را بپذیرد ، امام باقر علیه السلام فرمودند : کسیکه گناهی را انجام می دهد و در عین حال از خداوند طلب آمرزش می کند مانند کسی که مسخره می کند (3) واین موضوع حاکی از آن است که چنین شخصی نیّت صادق وراستین در پرهیز از گناه نداشته و فقط به زبان ادّعایی نموده است .

• در خواست نیّت صادق وراستین از خداوند به معنای آن نیست که انسان هیچ قدمی برای اصلاح نیت خویش بر ندارد و فقط دعا کند بلکه این دعا ، درخواست توفیق و یاری از خداوند در عین تلاش انسان برای اصلاح نیت خویشتن است .

خلاصه : صدق نیت به معنای داشتن نیت صادق وراستین است و از آنجایی که انجام هر عملی نیاز به قصد ونیت دارد  ، این نیت باید صادقانه وخالصانه باشد نه اینکه به زبان بگوید کاری را انجام می دهم ولی در عمل هیچ اتفاقی نیفتد که در اینصورت ، عمل او از یک نیت صادق و راستین سرچشمه نگرفته است .

پرسش : اگر کسی به زبان از کار اشتباه خود اظهار پشیمانی نماید ولی در عمل آن را انجام دهد ، دلیل برچیست ؟

پاسخ : اگر کسی به زبان چیزی را بگوید و در عمل بر خلاف آن رفتار نماید دلیل بر آن است که عزم واراده ی جدّی بر انجام کار نداشته و چه بسا در قصد ونیّت خود صادق نباشد .

    --------------------

1-اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُسْنَ الظَّنِّ بِکَ فِی کُلِّ حَالٍ وَ صِدْقَ النِّیَّةِ فِی التَّوَکُّلِ عَلَیْکَ (الکافی ج4 ص 433)

   2-فَإِنْ تُبْتُمْ وَ عَلِمَ اللَّهُ مِنْکُمْ صِدْقَ النِّیَّةِ تَابَ اللَّهُ عَلَیْکُم(الکافی   ج  7   ص  266)‏

3-وَ الْمُقِیمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ کَالْمُسْتَهْزِئِ(الکافی  ج   2  ص  435)  

دعای حضرت مهدی علیه السلام(2)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است

وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ

(خدایا) دوری از نافرمانی را (روزی ما گردان)

دوری از نافرمانی

• واژه ی معصیت که به معنای نافرمانی وگناه است ، از نظر مفهومی نقطه ی مقابل اطاعت (فرمانبری) می باشد (1)  به تعبیر دیگر ، در اطاعت ، پیروی و دنباله روی از دستورات الهی تحقّق می یابد ، ولی در معصیت ، از دستورات الهی ، تبعیت نمی شود و در عمل مخالفت می شود ، حال در اینجا از خداوند در خواست می شود که ما را از نافرمانی دور نماید .

• هنگامیکه از خداوند در خواست دوری از معصیت می شود به این معنا نیست که انسان خود هیچ حرکتی نکند و فقط انتظار داشته باشد که خداوند او را از گناه دور نماید ، یا اینکه انسان به سمت گناهان حرکت کند و توقّع داشته باشد که خداوند به اجبار او را از معصیت دور کند ، به یقین چنین برداشتی درست نمی باشد ، بلکه هدف این است که انسان با عزم واراده ی خود از گناهان فاصله بگیرد و در عین حال از خداوند برای این موضوع استمداد نماید ، زیرا انسان مؤمن نباید هیچگاه خود را از یاری خداوند بی نیاز ببیند ، در دعا وارد شده است : (خدایا) من توانایی دور شدن از گناه را ندارم جز اینکه تو به من توفیق دهی ، و من نیروی اطاعت از تو ندارم جز اینکه تو من را یاری دهی (2)

• نکته ی قابل توجّه در این بخش از دعا تعبیر به «بُعد» و دور شدن از معصیت است و«بُعد»  در مقابل «قُرب» و نزدیکی است ، شاید استفاده از چنین تعبیری در دعا به این معنا باشد که معمولاً انسان تدریجاً به گناه نزدیک می شود ، و همواره مقدمات وزمینه هایی وجود دارد که با رفتن در مسیر آنها ، انسان گام به گام به نافرمانی خداوند نزدیک می شود ، مثلاً داشتن دوستی که انجام گناه را در نظر انسان ساده وکم اهمیت جلوه می دهد و یا دیدن و شنیدن چیزهایی که میل انسان را به ارتکاب برخی از گناهان بر می انگیزد ، همه از مصادیق نزدیک شدن به گناهان است ، لذا در اینجا از خداوند خواسته می شود که ما را از گناهان دور نماید .

• وظیفه ی انسان با خواندن این بخش از دعا به پایان نمی رسد بلکه این دعا به انسان انگیزه می دهد که وقتی از خداوند دوری از معصیت را طلب نمود در گام بعد ، خود نیز باید از آن فاصله بگیرد ، بلکه وظیفه دارد بداند چه چیزهایی باعث نزدیک شدن انسان به گناهان می شود ؛ اگر دوستی ناشایست دارد باید از او فاصله بگیرد ، اگر چیزی میبیند یا می شنود که او را به گناه تشویق می کند ، باید از دیدن و شنیدن آنها خودداری کند ، که در اینصورت است که یاری خداوند را نیز به همراه خواهد داشت .

خلاصه : هنگامیکه از خداوند دور شدن از معصیت و نافرمانی در خواست می شود به این معنا است که انسان ضمن داشتن عزم و اراده  برای فاصله گرفتن از نافرمانی خداوند ، برای اینکار از خداوند نیز استمداد جوید ، و تعبیر به دور شدن از معصیت برای این است که معمولاً انسان گام به گام وتدریجی به گناهان نزدیک می شود .

پرسش :آیا دعا کردن برای دوری از گناه کافی است ؟

پاسخ :انسان برای دور ماندن از گناه تنها نباید به دعا کردن اکتفا نماید بلکه باید عزم واراده ی جدی همراه با تلاش عملی نیز برای دور ماندن از گناه داشته باشد ، در اینصورت است که با دعا کردن از یاری الهی نیز بهره مند خواهد شد .

دعای حضرت مهدی علیه السلام(1)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف وگروه های مختلف است ، در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن  ذکر شده است .

اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ

خدایا توفیق اطاعت( از فرامین خود را ) روزی ما گردان

توفیق طاعت

• این دعای شریف با درخواست توفیق از خداوند برای اطاعت آغاز می شود ،  به یقین مقصود از این اطاعت ، اطاعت از خداوند است ، و علت اینکه در ابتدا چنین در خواستی مطرح شده برای این است که با پیروی از دستورات الهی ، انسان در مسیر سعادت دنیا وآخرت گام بر خواهد داشت ، و اگر هر خیری در ادامه ی راه به بنده می رسد از همین جا آغاز می گردد ، می توان تصوّر کرد هنگامیکه انسان از خداوند اطاعت نکند در مسیر اطاعت از شیطان ، نفس امّاره و هوای نفس خویش قدم بر خواهد داشت .

• اگر در مفهوم نفس امّاره دقت نماییم به نکته ی مفیدی دست خواهیم یافت ، «امّاره» به معنای «بسیار فرمان دهنده» است و اینکه به چه چیزی فرمان می دهد ، گفته اند : امّارةٌ بالسُّوءِ یعنی بسیار انسان را به بدی فرمان می دهد ، و چنین نفس امّاره ای از درون انسان را به سوی بدی ها سوق می دهد و شیطان که یک موجود وسوسه گر است از بیرون به وسوسه می پردازد ، حال اگر این برون واین درون با یکدیگر هماهنگ گردد ، انسان را از خوبی ها و اطاعت از فرمان الهی باز خواهد داشت.

• وقتی انسان از خداوند توفیق را طلب می کند در حقیقت برعلم و قدرت الهی تکیه می نماید ،  خدایی که از خیر بنده ی خویش و راهی که بنده اش را به این خیر می رساند آگاه است و از سوی دیگر قادر و توانا است که اسباب رسیدن به این خیر را برای بنده اش فراهم کند ، لذا همواره توفیق از جانب خداوند است ومنشأ الهی دارد ، و اینکه انسان از خداوند توفیق می خواهد برای این است که انسان نمی تواند تنها بر اساس علم و قدرت محدود خود ، به هدف برسد واگر انسانی چنین پنداری دارد ، در حقیقت از لطف وعنایت های بیشمار الهی در طول زندگی خود غافل شده است .

• از سوی دیگر در این بخش از دعا ، از خداوند در خواست روزی شده : «اُرْزُقْنا» آنهم در خواست رزقی که جنبه ی معنوی دارد یعنی«اطاعت از خداوند» ، همانگونه که ما از خداوند روزی مادی می طلبیم ، در کنار آن از خداوند روزی معنوی طلب می نماییم ، و این دو نوع روزی (مادی و معنوی) لازم است در یک راستا باشد ، به این معنا اگر انسان رزق مادی از خداوند می خواهد برای رسیدن به معنویت است نه اینکه رزق مادی در جهتی خلافِ روزیِ معنوی بکار گرفته شود .

خلاصه : در بخش آغازین دعای حضرت مهدی علیه السلام از خداوند در خواست توفیق شده ، آنهم توفیق اطاعت از خداوند ، زیرا رسیدن به کمال و سعادت و هر خیری از دنیا و آخرت در اطاعت از دستورات الهی سرچشمه می گیرد و این اطاعت از خداوند ، روزیِ معنوی خواهد بود که نصیب بنده ای می گردد .

پرسش: چرا انسان از خداوند در خواست توفیق می کند ؟

پاسخ : توفیق یعنی خداوند انسان را به سوی مطلوبی که خیر است سوق دهد (1) و از آنجایی که علم و قدرت انسان محدود است و در مسیر رسیدن به کمال ، گاه خیر و صلاح خویش را تشخیص نمی دهد و در صورت تشخیص ، گاه راه های رسیدن به آن و موانعی که در راه است را نمی شناسد ، چاره ای ندارد جز اینکه از خداوند یاری طلبد تا خداوند اسباب رسیدن به آن را برای او فراهم نماید .

------------------

1-مجمع‏ البحرین ج : 5  ص :  247