59-آیا کنجکاوی در کار دیگران رفتاری غیر اخلاقی است ؟

پاسخ :

• در زندگی اجتماعی رفتار انسان ها در مقابل چشم دیگران است ، و بخشی از رفتار هایی که جنبه ی عمومی دارد ، برای سایرین قابل مشاهده است  و خواه ناخواه مردم در باره ی آنچه می بینند و مشاهده می کنند ، در ذهن خود قضاوت های مثبت یا منفی خواهند داشت ، در کناررفتارهای عمومی ، هر فرد در حیطه ی زندگی شخصی خود نیز کارها و برنامه هایی دارد که مربوط به خود اوست و جنبه ی عمومی ندارد ، طبیعی خواهد بود که کنجکاوی دیگران در اینگونه امور ، امری غیر قابل قبول خواهد بود  ، امّا باید توجه داشت همواره گروهی از افراد نسبت به بخشی از کارها و امور شخصی انسان مسئولیت هایی دارند که کنجکاوی در آنها را توجیه می کند مانند : کنجکاوی والدین در رفتارهای فرزندان خود ، یا کنجکاوی معلّم و مربّی در رفتارهای کسانی که مسئولیت تعلیم وتربیت آنها را دارند که مناسب است نام آن را نظارت بگذاریم که اگر در حد متعارف و به دور از افراط و تفریط باشد ، امری قابل قبول خواهد بود .

58-رابطه ی حق تقدّم با احترام متقابل ، چگونه است ؟

پاسخ :

• احترام متقابل که نوعی ارزش گذاری اجتماعی و حرمت قائل شدن و محترم شمردن حقوق دیگران است ، مصادیق متعدّدی دارد که حداقل بخشی از آن در مورد حق تقدّم ، تحقق می یابد ، به عنوان مثال : یکی از مصادیق حق تقدم ، رعایت نوبت در دریافت خدمات اجتماعی است ، زیرا در بخش وسیعی از این خدمات ، کسانی که زودتر به مراکز ارائه خدمات بیایند نسبت به کسانی که دیرتر مراجعه می کنند در اولویت هستند ، و این موضوع را ما در خرید های روزانه و یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی مشاهده می کنیم ، حال اگر کسی رعایت نوبت را در اینگونه مسائل نکند ، حقوق دیگران را نادیده گرفته و به مقتضای احترام متقابل رفتار نکرده است .

57-چرا در نیکی به والدین ، حق تقدّم را به مادران داده اند ؟

پاسخ :

• گر چه نیکی نمودن به پدرومادرهر دو لازم و واجب است امّا مادران به خاطر زحماتی که در دوران بارداری ، وضع حمل ، دوران شیر خوارگی و همچنین تربیت فرزند ، تحمّل می کنند از این نظر مقدّم می باشند لذا وقتی فردی از رسولخدا صلی الله علیه وآله سوال می کند که به چه کسی نیکی کنم ، پیامبر صلی الله علیه وآله سه بار می فرمایند به مادرت و برای بار چهارم می فرمایند به پدرت ، و این حدیث نشان دهنده ی حقّی است که مادران در نیکی نمودن فرزندان به آنها نسبت به پدران دارند (1)

--------------------------

1-فهذا الحدیث یدلّ على تقدیم الوالدة على الوالد فی البرّ(غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج‌5، ص: 439)

56-رعایت حقّ تقدّم چه نقشی در زندگی اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• در زندگی اجتماعی به دلایل مختلف عرفی ، اخلاقی ، دینی یا قانونی ، برخی افراد از رجحان و مزیتی نسبت به دیگران برخوردارند که در اصطلاح به آن حق تقّدم گفته می شود ، مثلاً افراد بیمار، یا معلول و کهنسال در توجّه به نیازهایشان نسبت به افراد سالم و جوان اولویت دارند ، یا افرادی که از نظر مالی در فقر شدید به سر می برند ، در رسیدگی و تأمین احتیاجشان نسبت به کسانی که در حد متوسط هستند ، رجحان دارند ، یا کودکان در توجّه به نیازهایشان نسبت به بزرگسالان در اولویت هستند ، حتی در قوانین راهنمایی و رانندگی و عبور و مرور برای برخی از وسایل نقلیه نسبت به برخی دیگر ، حق تقدّمی را تعریف کرده اند ، و این ضرب المثل که گفته می شود :"چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است " از این همین جا ناشی شده که رسیدگی به حال خانواده و نزدیکان و تأمین احتیاجات آنان نسبت به دیگران رجحان دارد و به تعبیر دیگر ، این عبارت ، توضیحی برای حق تقدّم می باشد. و بطور کلی رعایت حق تقّدم ، توجّه به اولویّت ها را در زندگی اجتماعی در دستور کار قرار داده ، و حقوق کسانی را که نیاز بیشتری به کمک دارند مورد توجّه قرار می دهد . حتی در باب انفاق و بخشش ، اگر مادر و پدر ، یا خواهر و برادر و خویشاوندان انسان ، نیازمند باشند بر دیگران مقدّم می باشند (1)

  --------------------------

  1-عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَى ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ أُمَّکَ وَ أَبَاکَ وَ أُخْتَکَ وَ أَخَاکَ ثُمَّ أَدْنَاکَ فَأَدْنَاکَ‌  (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج‌7، ص: 240)

55-آیا ابراز علاقه ی زبانی در جبران محبت کافی است ؟

پاسخ :

• بدون شک حداقل ابراز محبت و کم هزینه ترین آن  اظهار محبت زبانی است ،  واگر راه های دیگری نیز برای ابراز محبت وجود دارد ، به این معنا نیست که انسان از جبران محبت دیگران از طریق گفتن غفلت کند ، زیرا تاثیری که گاه در بیان می باشد در رفتارهای دیگر نمی باشد ، امّا در عین حال غیر از گفتن ، انسان می تواند از راه های دیگری محبت خود را ابراز یا محبت دیگران را جبران نماید ، مثلاً هدیه دادن ، کمک کردن ، وقت گذاشتن ، راهنمایی کردن ، سر زدن  و به عیادت رفتن ، و هر نوع توجّه مثبتی ، می تواند از راه های ابراز یا جبران محبت باشد .

54-چرا برخی ناتوان از جبران محبت های دیگران هستند ؟

پاسخ :

• محبت که یک میل درونی در وجود انسان است تا از طریقی آشکار نشود دیگران از چنین میلی نسبت به خود آگاه نخواهند شد ، بنابراین ممکن است ، فردی ، فرد دیگر را دوست داشته باشد ولی چون آن را ابراز نمی کند دیگران از این علاقه با خبرنمی شوند ، این علاقه همانگونه که می تواند در میان اعضای خانواده و همسران باشد ، می تواند در میان دوستان و همکاران انسان وحتی افرادی که نسبتی با ما ندارند نیز وجود داشته باشد ، حال اگر این علاقه ابراز نشود ، حتی فرزند یا همسر و دوست نیز ازآن با خبرنخواهند شد ، اشتباهی که در اینجا صورت می پذیرد آن است که برخی تصّور می کنند ، چون کسی را دوست دارند ، همین کافی است و از سوی دیگر نمی دانند که باید علاقه ی خود را به شیوه ی مناسبی ابراز نمایند ، و همین امر باعث می شود که افراد روابط گرم و صمیمانه ای با یکدیگر نداشته باشند و روابط آنان به سردی گراید ، واگر این مسئله در درون خانواده اتفاق بیفتد ، ممکن است باعث بروز مشکلاتی گردد ، حال اگر این محبت ابراز نمی شود ، ممکن است جنبه های مختلفی چون خجالت کشیدن یا آگاهی نداشتن از شیوه های ابراز محبت داشته باشد که عمدتاً این شیوه ها باید از دوران کودکی و در درون خانواده آموخته شود ، لذا یک وظیفه ی مهم تربیتی به عهده ی والدین این است که در عمل به فرزندان خود آموزش دهند که چگونه نسبت به اعضای خانواده ی خود ابراز محبت نمایند تا در آینده چنین توانایی و مهارتی را آموخته باشند .

53-چگونه پاسخ محبت دیگران را بدهیم ؟

پاسخ :

• جبران محبّت دیگران ، گاه آسان است و گاه دشوار ، مهم این است که ما به اندازه ی توانایی خود ، در صدد جبران آن باشیم ، ما نباید با این بهانه که نمی توانیم محبت های فراوان و زیاد دیگران را در حق خود جبران کنیم ، از حداقلی که می توانیم ، صرف نظر کنیم ، چه بسا دیدنِ  لطف ومحبت دیگران و به زبان آوردن آن ، برای کسیکه محبتی به ما نموده است بسیار با ارزش باشد و اینکار کوچک مایه ی دلگرمی برای او باشد ، ما نباید در برابر محبت های بی دریغ دیگران حالت طلبکارانه به خود بگیریم و آن را وظیفه ی آنها بدانیم ، نمونه ی آن را در محبت های بی دریغ پدران و مادران در حق فرزندانشان ، یا شریک زندگی در حق همسر خویش ، یا دوستی در حق دوست دیگر ، یا معلّم در حقّ دانش آموز خویش ، می توان مشاهده کرد ، گاه گفتن یک کلام کوچک چون : دست شما درد نکند ، یا گفتن : ما شرمنده ی محبت های شما هستیم ، برای او بسیار ارزشمند خواهد بود! .

52-چرا برخی از افراد از محبت انسان ، سوء استفاده می کنند ؟

پاسخ :

• انسان موجودی اجتماعی است ، و برای رفع نیازهای خود ، مجبور به ارتباط با سایر همنوعان خویش است ، بخشی از نیاز های انسان ، از نوعِ نیازهای عاطفی است ، از این رو ، انسان ها همانگونه که تمایل به دوست داشتن دیگران دارند ، تمایل دارند که مورد محبت و دوستی دیگران نیز قرار گیرند و زمانی روابط انسانی از یک توازن و تعادل بر خوردار خواهد شد که این تبادل و داد و ستد عاطفی در سطح قابل قبولی قرار گیرد امّا یک واقعیت اجتماعی نیز وجود دارد که نمی توان آن را  انکار نمود و آن این است که همه ی کسانی که به انسان اظهار علاقه  می کنند ، ممکن است علاقه آنان خالصانه نباشد ، بلکه از محبت انسان به آنان به عنوان پلی برای دست یابی به اهداف خود بهره می گیرند و به قول معروف از دوستی انسان ، سوء استفاده می کنند ، در اینجاست که آگاهی انسان از این موضوع باعث می شود که انسان هر چه زودتر راه سوء استفاده را بر آنان ببندد و بیش از این اجازه چنین رفتاری را به آنها ندهد  ، پس گاه این خود ما هستیم که اجازه سوء استفاده را به دیگران می دهیم ، لذا باید در محبت کردن به دیگران حد ومرز بشناسیم و تا حد امکان از قصد و نیت دیگران از اظهار دوستی ، آگاه گردیم که دچار زیان وخسارت نگردیم .

51-محبت نمودن به دیگران ، از چه جایگاه و ارزشی برخوردار است ؟

پاسخ :

• محبّت نمودن یکی از ویژگی های انسانی و جلوه ای از رحمت الهی است که در نهاد بشر قرار داده است ، و انسانی که به  مخلوقات الهی محبت می نماید ، در حقیقت لطفی را که خداوند در حق او نموده و رحمتی را که در وجود او قرار داده است به ظهور رسانده است و با اینکار به خداوند نزدیک تر و نزد او محبوبتر خواهد شد ، در روایتی از پیامبر صلی الله علیه وآله وارد شده ؛ هر گاه کسی به دوست وهمراه خود با نرمش و مهربانی بیشتری رفتار کند ، هم اجر و پاداش او بیشتر است و هم نزد خداوند محبوبتر خواهد بود (1) و یا فرمودند : در نرمش ومهربانی ، افزایش و برکت است و هر کس از لطف و نرمخویی محروم باشد ، از خیر محروم خواهد بود . (2)

----------------------

1-قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا اصْطَحَبَ اثْنَانِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِه(الکافی ج    2    ص 120)

2-إِنَّ فِی الرِّفْقِ الزِّیَادَةَ وَ الْبَرَکَةَ وَ مَنْ یُحْرَمِ الرِّفْقَ یُحْرَمِ الْخَیْرَ(الکافی  ج   2   ص  119)

50-تا چه اندازه و چقدر باید به دیگران محبت نمود ؟

پاسخ :

• محبت که میل درونی انسان نسبت به چیزی می باشد ، دارای مراتبی از کم تا زیاد است و هیچ واحد و میزانی دقیق برای اندازه گیری آن وجود ندارد  و همانگونه که وزن یا حجم را با کیلو و یا لیتر می سنجند ، نمی توان محبت را اینچنین مورد اندازه گیری قرار داد  ، بلکه تعیین اندازه محبت یک امر عرفی است و بر اثر تجربه فردی بدست می آید  مثلاً خوش رویی نمودن با دیگران ، یک محبت ابتدایی در روابط اجتماعی است ، و در مرحله بعد ، برطرف کردن نیازِ دیگران ، گامی بلندتر در محبت به آنان است ،  و پس از آن ، فداکاری کردن برای کسی ، محبت و لطفِ بزرگی نسبت به اوست .
• معمولاً در باره ی اندازه ی محبت گفته می شود ؛ به ظرفیت دیگران و میزان قدرشناسی مردم از محبتی که به آنان می شود ، باید نگاه کرد ، پس اگر مردم قدرِ محبّت هایی را که به آنان می شود ، دانستند ، انسان می تواند به محبت هایی که به آنان می کند ادامه دهد ، ولی اگر قدر شناس ِ محبّت های انسان نبودند ، انسان می تواند از محبت های خود به آنان کم نماید ، به ویژه اگر دیگران از محبت هایِ انسان سوء استفاده نمایند .
• گرچه استدلال فوق در بسیاری از موارد قابل قبول می باشد ولی همواره  مواردی یافت می شود که هدف بالاتری از محبت به دیگران وجود دارد که در آن صورت ، به میزان قدر شناسی دیگران نگاه نمی شود  ، بلکه به آنان محبت می شود ، هر چند که آنان ، پاسخ مناسبی به محبت انسان نمی دهند .
• در سیره پیامبرصلی الله علیه وآله و امامان معصوم علیهم السلام ، نمونه های بسیاری از این موضوع را می توان مشاهده نمود که آن بزرگواران  حتّی به دشمنان خود نیز محبّت می نمودند که این نوع محبّت ها با انگیزه ی جلب خشنودی خداوند و دوستی مخلوقات الهی و هدایت آنان به راه مستقیم صورت می پذیرفته است .