سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(24)

زیان بار

در این بخش در مورد نشانه هایِ رفتاریِ فردی که متکلّف است  سخن گفته شده است ، و متکلّف به فردی اطلاق می شود که خود را در معرض کارهای بیهوده و بی فایده قرار می دهد (1) ، و بیهوده در اینجا به کاری اطلاق می شود که سود معقول و خدا پسندانه ای نداشته باشد

• اولین نشانه را تملّق ذکر کرده اند و تملّق به رفتاری اطلاق می شود که انسان در حضور کسی  ، با چرب زبانی چیزی را می گوید که در دلش نمی باشد (2) ، واین نوع رفتار از آن دسته رفتارهایی است که ظاهر و باطن انسان یکی نمی باشد و اگر بخواهیم آن را ریشه یابی کنیم به رذیله ی اخلاقی دروغ خواهیم رسید ، و به یقین چنین رفتاری بر خلاف عزّت نفس در انسان خواهد بود و افرادی که شخصیت متزلزلی دارند به چنین رفتاری روی می آورند

• دومین نشانه را غیبت و بدگویی پشت سر دیگران ذکر کرده اند ، و این عمل از رفتار های زشت ِاخلاقی است که در غیاب کسی به بدگویی از او بپردازند ، چون بدگویی در نبودِ کسی ، فرصت دفاع کردن را از او می گیرد ، و بدیهی است که آبروی او نیز با اینکار در معرضِ ریختن قرار می گیرد و در مجموع می توان گفت غیبت کردن یک عمل نا جوانمردانه می باشد

• سومین نشانه را شماتت و سرزنش کردن دیگران ذکرکرده اند ، به این صورت که اگر کسی به مصیبتی گرفتار شود ، او را مورد سرزنش قرار داده و بر روی زخم او نمک می پاشند ، و بجای اینکه در حال سختی مرهمی برای درد های او باشند ، با سرکوفت زدن ، دردی بر دردهای او می افزایند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

سه نشانه برای مردان اهل تکلّف است : در حضور دیگران چاپلوسی می کند ، پشت سر دیگران بدگویی می نماید ، و در مصیبت سرزنش می کند (3)

-------------------

1-لسان العرب  ، ج 9  ، ص 306

2-مجمع البحرین ، ج5 ، ص 236

3-وَ إِنَّ لِلْمُتَکَلِّفِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلَاثَ عَلَامَاتٍ یَتَمَلَّقُ إِذَا شَهِدَ وَ یَغْتَابُ إِذَا غَابَ وَ یَشْمَتُ بِالْمُصِیبَة( تحف العقول ص 11)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(23)

نشانه های ایمان

در این سفارش به نشانه های انسان مؤمن اشاره شده است ، و مؤمن کسی است که به خداوند و آنچه توسط پیامبران علیهم السلام فرستاده ایمان آورد و بر اساس آن عمل کند

• اولین نشانه ی ایمان ،  نماز ذکر شده است ، نماز که یک برنامه ی عبادی است نشانه ی وجود ایمان در دل بنده است ، و از آنجایی که خداوند انسان را برای عبادت و بندگی آفریده است ، نماز مهمترین عملی است که تجلّی بخش فلسفه ی آفرینش در رفتار بنده است ، و از اینجا می توان فهمید که ایمان تنها در مرحله ی اعتقاد انسان خلاصه نمی شود بلکه در اعمال او نیز جلوه می کند

• دومین نشانه های ایمان را زکات ذکر کرده اند ، زکات ضمن اینکه کمک به نیازمندان جامعه است در عین حال یک عمل عبادی نیز محسوب می شود و برای ادای آن نیازمند نیت و انگیزه ی الهی می باشد ، و با همین انگیزه است که مؤمن ضمن اینکه به افراد نیازمند کمک می کند ، روح عبودیت را نیز در خود زنده نگاه می دارد

• سومین نشانه ی ایمان را روزه ذکر کرده اند ، روزه نیز از جمله اعمالی است که روح اخلاص را در انسان تقویت می کند ، زیرا روزه عملی است که نمود ظاهری مانند سایر عبادات  ندارد و کسی جز خداوند از روزه دار بودن انسان در واقع آگاه نیست ، از این جهت برای تربیت و سلوک معنوی انسان تأثیر بسزائی خواهد داشت

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! برای مؤمن سه نشانه است : نماز ، زکات و روزه (1)

-----------------------

1-یَا عَلِیُّ لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ الصَّلَاةُ وَ الزَّکَاةُ وَ الصِّیَام( تحف العقول ص 11)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(22)

بی نیازی و نیازمندی

در این بخش به جنبه ای از بی نیازی و نیازمندی اشاره می شود که از خصلت های روحی و روانی انسان ناشی می گردد

• نخست درخواست کردن از مردم و به تعبیر عرفی رو انداختن به مردم و نیازهای خود را از آنان درخواست کردن است ، زیرا انسان هایی که از عزّت نفس برخوردار هستند ، حاضر نمی شوند از نیاز های خود هر کسی را آگاه کنند و شخصیت آنان اجازه نمی دهد که با درخواست از مردم ، آبروی اجتماعی خود را از بین ببرند ، لذا در این سفارش در خواست کمتر از مردم را نوعی بی نیازی یا عزّت نفس می داند

• از سوی دیگر کسیکه دائماً برطرف شدن حاجت های خود را از مردم می خواهد و خود هیچ تلاشی برای برطرف کردن آنها انجام نمی دهد را نوعی دچار فقر شدن معرفی نموده است ، زیرا این رفتار حاکی از کمبودهای شخصیتی در افراد است که آنان را وادار می کند آبروی اجتماعی را به راحتی کنار گذاشته و دست نیاز به پیش این و آن دراز کنند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! کم حاجت خواستن از مردم ، بی نیازی حاضر و بسیارحاجت خواستن از مردم خواری و ذلّت ، و فقر حاضر و آماده است (1)

------------------------

1-یَا عَلِیُّ قِلَّةُ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ النَّاسِ هُوَ الْغِنَى الْحَاضِرُ وَ کَثْرَةُ الْحَوَائِجِ إِلَى النَّاسِ مَذَلَّةٌ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ( تحف العقول ص 10)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(21)

اسلام کامل

در این بخش به اعمالی اشاره می شود که باعث کامل شدن دین انسان است ، به تعبیر دیگر اسلام در هر فرد دارای مراحلی از پایین تا بالا می باشد و اعمال صالحی که از روی ایمان و معرفت انجام می شود ، موجب کامل شدن دین در وجود آدمی است

• نخست صداقت و راستی است که از صفات کلیدی در وجود آدمی می باشد و صداقت ریشه ی بسیاری از صفات نیکی است که در انسان پدید می آید ، صفاتی چون وفاداری ، اخلاص ، امانتداری ، یکرنگی و اعتماد ، صداقتی که نه تنها در زبان بلکه در رفتاروکردارآدمی نیز بازتاب خواهد داشت

• سپس شکرگزاری از نعمت هایی است که خداوند به انسان ارزانی داشته است  ، شکر گزاری معمولاً همراه با قدر شناسی و قدرشناسی از معرفتی که به خداوند و نعمت های اوست ناشی می شود ، بنابراین شکر گزاری از معرفت خالی نیست  ، و دامنه ی این شکر به شکرگزاری از مخلوق نیز می رسد

• پس از آن به صفت حیاء اشاره می شود ، حیاء یک حالت بازدارنده در وجود انسان است که آدمی را از انجام زشتی ها دور می کند و تا حیاء در انسان نباشد ، دین انسان کامل نخواهد شد ، چون بخش مهمی از دین پرهیز از بدی ها و زشتی ها است

•  و بالاخره یک مسلمان نیاز به ارتباط با همکیشان و همنوعان خود را دارد و تا اخلاق نباشد ، تمی توان یک رابطه ی سالم و رضایت بخش با دیگران داشت ، وجود اخلاق روابط انسان را بگونه ای قابل قبول تنظیم نموده و به بهبود روابط انسانی کمک می کند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

چهار چیز در هرکسی باشد ، اسلامش کامل می گردد : راستی ، سپاسگزاری ، حیا و اخلاق نیک (1)

--------------------------

1-یَا عَلِیُّ أَرْبَعٌ مَنْ یَکُنْ فِیهِ کَمَلَ إِسْلَامُهُ الصِّدْقُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحَیَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ( تحف العقول ص 10) 

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(20)

مجازات فوری

در این بخش به انجام کارهایی اشاره می شود که مجازات آنها به تأخیر نمی افتد و در همین دنیا عقوبت آن دامنگیر افراد می شود ، البته باید توجه داشت که از مجازات آنان ممکن است دیگران آگاه نشوند، بنابراین کسی نگوید فلانی که این همه بدی کرد زندگی خوبی دارد ، چون بنا نیست از مجازات این افراد همه آگاه شوند ، علاوه بر اینکه مجازات هر فرد به تناسب خودش انجام می شود هر چند دیگران از آن اطلاعی نداشته باشند

• نخست فردی است که به او نیکی می شود و او بجای نیکی با بدی پاسخ می دهد ، زیرا انسان در برابر خوبی دیگران چند گزینه پیش رو دارد ، یکی آن است که در برابر خوبی ، خوبی می کند که مطلوب همین است ، یکی دیگر آن است که در برابر خوبی دیگران هیچ رفتاری انجام نمی دهد ، نه سپاسگزاری می کند و نه بدی، این مورد هر چند بر خلاف آداب معاشرت است  ولی نسبت به فرض مسئله ، یک درجه بهتر است ولی اگر فردی در برابر نیکی دیگران به بدی پاسخ داد ، این رفتاری ناشایست و از باب نمک خوردن و نمک دان شکستن است ، که بازتاب بدی در زندگی انسان دارد که با آن مواجه خواهد شد

• و فردی که به او ستمی نمیشود ولی او به دیگران ستم می کند ، اینگونه افراد از لحاظ روانی و فکری دارای مشکلات و کمبود هایی هستند که راه جبران آن را درانتقام گرفتن از دیگران می دانند ، و فکر می کنند مسئول نداشتن و یا عقب ماندگی آنان دیگران هستند ، لذا با ستم کردن به دیگران و یا پایمال نمودن حقوق آنها می خواهند به اهداف خود در زندگی دست پیدا کنند که در همین دنیا مجازات خود را به شیوه ی مناسبی که خداوند از آن آگاه است خواهند دید

• و فردی که با او پیمانی بسته می شود که بنای یک طرف، عمل به پیمان است ولی فرد مقابل از اول بنا ندارد که به پیمان خویش عمل کند و به دنبال فریب دادن و خیانت نسبت به فرد دیگر است و کار این افراد شبیه کلاه بردارانی می باشد ، که هدفشان از انجام یک معامله نیرنگ و خیانت است

• و کسیکه با او ارتباط خویشاوندی (صله رحم) برقرار می شود ولی او در عوض ارتباط خود را با خویشاوندان قطع می کند ،  خویشاوندانی چون پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو، عمه ، دایی و خاله و ... که این مورد نیز در همین دنیا باز تاب بدی برای فردی دارد که قطع رحم می کند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! چهار چیز است که مجازات سریعی دارد : فردی که به او نیکی می کنی و او جواب نیکی را به بدی می دهد ، و فردی که تو به او ستم نمی کنی ولی او به تو ستم می کند ،  و فردی که با او پیمان می بندی و بنای وفا داری نسبت به او داری ولی بنای او خیانت نسبت به تو است ، و کسیکه با او رابطه ی خویشاوندی  برقرار می کنی ولی بنای او قطع رابطه ی خویشاوندی با تو است (1)

----------------------

1-یَا عَلِیُّ أَرْبَعٌ أَسْرَعُ شَیْ‏ءٍ عُقُوبَةً رَجُلٌ أَحْسَنْتَ إِلَیْهِ فَکَافَأَکَ بِالْإِحْسَانِ إِسَاءَةً وَ رَجُلٌ لَا تَبْغِی عَلَیْهِ وَ هُوَ یَبْغِی عَلَیْکَ وَ رَجُلٌ عَاقَدْتَهُ عَلَى أَمْرٍ فَمِنْ أَمْرِکَ الْوَفَاءُ لَهُ وَ مِنْ أَمْرِهِ الْغَدْرُ بِکَ وَ رَجُلٌ تَصِلُ رَحِمَهُ وَ یَقْطَعُهَا( تحف العقول ص 10)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(19)

بی فایده و بر باد رفته

در این سفارش به کارهایی اشاره شده که انجام آنها بی فایده است و چه بسا هزینه ای را به انسان تحمیل خواهد کرد و می توان از آن پیشگیری نمود

• نخست آن است که انسان پس از سیر بودن باز مشغول خوردن شود ، که اینکار نه تنها فایده ی غذایی برای انسان ندارد ، چه بسا موجب اختلال در دستگاه گوارش انسان و گاه منجر به بیماری می گردد

• در زمان های گذشته که وسائل روشنایی مانند امروز وجود نداشت ، اگر استفاده از نور طبیعی مانند نور ماه در تاریک شب وجود داشت ، دیگر نیازی به روشن کردن چراغ نبود و از همان نور طبیعی برای برطرف کردن نیاز خود استفاده می کردند ، امروزه نیز اگر شرایط استفاده از نور خورشید در طول روز باشد نیازی به استفاده از نور های مصنوعی نمی باشد مگر در مواردی که چنین امکانی وجود نداشته باشد ، لذا در طراحی ساختمان ها به میزان بهره گیری آنها از نور خورشید توجّه می شود

• یکی دیگر از کارهای بی فایده ، زراعت کردن در زمین شوره زار است ، که هم باعث نا بودی بذر می شود ، هم موجب از بین رفتن مال و زحمتی می شود که صرف این کار گردیده است و شبیه اینکار نصیحت کردن کسانی است که دل های آنها سخت شده و هیچ پند و موعظه ای در آنها اثر ندارد

• و بالاخره کار نیک نسبت به افرادی که شایسته ی پذیرش نیکی ما نمی باشند ، که معمولاً اینها افراد ناسپاسی هستند که قدر شناس خوبی و نیکی ای که به آنها می شود نیستند و گاه پاسخ نیکی را به بدی می دهند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! چهار عمل بی فایده است و هدر می رود : خوردن پس از سیری ، چراغ در نور ماه ، زراعت در زمین شوره زار ، و نیکی به کسیکه اهل آن نیست (1)

-------------------------

1-یَا عَلِیُّ أَرْبَعٌ یَذْهَبْنَ ضُلَّالًا الْأَکْلُ بَعْدَ الشِّبَعِ وَ السِّرَاجُ فِی الْقَمَرِ وَ الزَّرْعُ فِی الْأَرْضِ السَّبِخَةِ وَ الصَّنِیعَةُ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهَا( تحف العقول ص 10)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(18)

نجات و هلاکت

در این بخش به چیزهایی که باعث هلاکت و یا نجات انسان است اشاره می شود که با دقت در آنها می یابیم این موضوعات جنبه ی معنوی برای انسان دارد

هلاک کننده های انسان عبارت است از :

• نخست  هوا و هوس های انسان است که همان تمایلات درونی به چیزهایی می باشد که مطابق با رضایت خداوند نیست ، و کششی درونی ، انسان را به دنبال آن می کشاند ، و اگرانسان نیز به این جاذبه های درونی توجّه کند و به دنبال آن حرکت نماید باعث زمین خوردن او خواهد شد ، از جمله آنها : تمایلاتی از جنس شهوت وخشم می باشد که انسان را به وادی هلاکت می افکند

• بخل نیز که یکی از رذائل اخلاقی است مانع آن خواهد شد که انسان مال خویش را در راه کسب خشنودی خداوند  انفاق نماید و آن را فقط برای خود و اطرافیان خود خواسته و دیگران را از آنچه دارد محروم سازد ، از جمله  بخل باعث می شود انسان از پرداخت حقوق واجب الهی که در مال و دارایی اوست ، خود داری ورزد و از این جهت با حکم الهی مبنی بر انفاقِ مالِ خویش مخالفت نماید ، گرچه باید توجّه داشت بخل تنها جنبه ی مالی ندارد بلکه می تواند جنبه های دیگری نیز داشته باشد مانند بخل علمی که بر اثر آن از یاد دادن علمِ خود به کسانی که به علم او نیازدارند پرهیز می کند

• خود بینی و خود خواهی و تنها خود را دیدن و دیگران را ندیدن نیز باعث هلاکت انسان می گردد ، معمولاً این حالت زمانی برای آدمی پیش می آید که انسان دارای امتیازی مادی و معنوی باشد ، مثلاً فردی که اهل عبادت است ، تصوّرکند نزد خداوند دارای مقام بالایی است و از این جهت خود را برتر از دیگران بداند ، یا بپندارد از نظر علمی از دیگران بالاتر است و آنان را پایین تر از خود ببیند

نجات دهنده های انسان عبارت است از :

• انسان تلاش کند در حالت خشنودی و خشم از مسیر عدالت خارج نشود و مراقب باشد کاری نکند که ناحق و باطل است و خداوند از آن کار خشنود نیست ، مثلاً وقتی از کسی یا چیزی خشنود است ، باعث نشود حق دیگران را بگیرد و به او بدهد ، و دیگران را از حقی که دارند محروم نماید ، ویا اگر به دلیلی از دیگران نا خشنود و عصبانی است ، موجب نشود ، حق آنان را نادیده بگیرد و آنان را از حقی که دارند محروم نماید

• انسان ها از لحاظ اقتصادی در شرایط یکسانی نمی باشند ، گاهی دارند و در رفاه هستند و گاهی ندارند و در فقر می باشند ولی لازم است میانه روی را در هیچ حالی ترک نکنند ، میانه روی باعث می شود در حال داشتن نه بخل  ورزند و نه به اسراف روی آورند همانگونه که میانه روی موجب می شود انسان در حال فقر ، بیش از توانایی خود کاری نکند که از عهده ی آن بر نمی آید و بدین سبب خود را در شرایطی بحرانی قرار دهد

• انسان چه در آشکار و چه در پنهان از مخالفت خداوند هراس داشته باشد ، گویا خداوند را می بیند (هر چند خداوند با چشم سر قابل رؤیت نمی باشد) ، چون اگر کسی وجود دیگری را در کنار خود احساس کند به هر کاری دست نمی زند و شرم و حیا باعث می شود از بسیاری از کارها در حضور او خودداری کند ، بنابراین  هراس از خداوند ، موجب نجات انسان از گناهان و نا فرمانی او خواهد شد  

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی سه چیز هلاک کننده و سه چیز نجات دهنده است ، امّا هلاک کننده ها : هوا و هوسی است که پیروی شود ، بخلی است که اطاعت شود ، و خود بینی انسان ؛ وامّا نجات دهنده ها : عدالت ورزیدن در حالت خوشنودی و خشم ، میانه روی در حال بی نیازی و فقر ، و از خداوند در پنهان وآشکار بگونه ای هراس داشته باشی که گویا او را می بینی و اگر او را نبینی ، او تو را می بیند ( و آگاه است ) (1)

-------------------------

1-یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ فَأَمَّا الْمُوبِقَاتُ فَهَوًى مُتَّبَعٌ وَ شُحٌّ مُطَاعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ أَمَّا الْمُنْجِیَاتُ فَالْعَدْلُ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدُ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ خَوْفُ اللَّهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاک( تحف العقول ص 10)

  سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(17)

گریه پنهانی

در این سفارش به گریه ی پنهانی انسان بر گناه خویش اشاره می شود

• گریه یک حالت عاطفی و روانی در وجود انسان است که گاه برای اشتباهات و خطاهای انسان در طول زندگی ، اتفاق می افتد ، و از این جهت چنین گریه ای سودمند و مطلوب است ، چون نشانه ی پشیمانی و باز گشت از گناه و علامت رشد معنوی در وجود انسان است ، به خصوص اگر این گریه پنهانی باشد و کسی جز خداوند از آن آگاه نباشد ، و اینکه در متن این سفارش آمده است : خوشا بحال چهره ای که بر گناه خود می گیرد ، در حقیقت نشان از مطلوبیت آن و تشویق به چنین گریه ای می باشد

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! خوشا بحال کسیکه خداوند او را ببیند و او در حال گریه بر گناهی باشد که فقط خداوند از آن آگاه است (1)

-------------------------

  1-یَا عَلِیُّ طُوبَى لِصُورَةٍ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهَا تَبْکِی عَلَى ذَنْبٍ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَى ذَلِکَ الذَّنْبِ أَحَدٌ غَیْرُ اللّه( تحف العقول ص 10)

 سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(16)

چشم های گریان

در این بخش به یک حالت عاطفی در وجود آدمی اشاره می کند که در جهان آخرت برای انسان پیش می آید که نتیجه ی اعمال  او در این دنیا می باشد و آن اشک ریختن بخاطر گناهانی است که انجام داده است به تعبیر دیگر اشک ریختن همان حالت پشیمانی است که در آخرت برای انسان پدید می آید ولی این گریه کردن در آنجا برای او سودی ندارد مگر اینکه در دنیا برای گناهان خود اشک بریزد و توبه کند

• نخست به این موضوع اشاره می شود که هر چشمی در آخرت گریان است مگر سه چشم ، نخست چشمی که در راه خدا ، بیدار مانده و نخوابیده است ، این بیدار ماندن در راه خدا مفهوم عامی است که بر کارهای خدا پسندانه ی بسیاری دلالت می کند ، اعمالی چون : نماز شب ، مراقبت از بیماران ، مراقبت از مرزهای مسلمانان و هر کاری که نفعی برای بندگان خدا در آن است که نیاز به بیدار ماندن در شب داشته باشد ، و نتیجه ی آن در آخرت این است که چنین فردی مورد توجّه خداوند قرار می گیرد و چشم او روشن خواهد شد

• دومین چشمی که در آخرت گریان نیست ، چشمی است که از حرام های الهی فروکاسته شود ، البته باید توجّه داشت مفهوم فروکاستن چشم ، گاهی به عضوِ دیدن یعنی چشم دلالت دارد و بر این اساس انسان به چیزهایی که حرام است نگاه نمی کند وگاه فروکاستن چشم به خودداری کردن و دست برداشتن از کاری دلالت دارد و بر اساس آن انسان از هر کار حرامی دست برمی دارد( چشم می بندد) چه مربوط به نگاه کردن باشد و چه مربوط به هر کار دیگری مثل شنیدن ، گفتن ، رفتن و ...

• سومین چشمی که در قیامت گریان نیست ، چشمی است که در دنیا از ترس خداوند ، اشکش جاری شود ، مقصود از ترس در اینجا ترس از مجازات خداوند یا ترس از  خشم و عذاب الهی است که البته این ترس برای کسی است که به خداوند ، وعده ها و تهدید هایی که خداوند در قرآن نموده است ایمان داشته باشد ، درفرازی از زیارت امین الله چنین می خوانیم که : «خداوندا ! به کسی که از ترس تو گریان گردد ، رحم خواهد شد » (1) در اینجا مناسب است به گریه ی دیگری که در آخرت برای انسان سودمند است اشاره شود و آن گریه بر مصائب امام حسین علیه السلام است ، در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله است که به دخترگرامیشان حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند : ای فاطمه ! هر چشمی در قیامت گریان است مگر چشمی که بر مصیبت  امام حسین علیه السلام گریسته باشد که آن در قیامت به نعمت های بهشتی شاد و خندان است (2)

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! هر چشمی در قیامت گریان است مگر سه چشم : چشمی که در راه خدا بیدار بماند ، چشمی که از حرام الهی فرو کاسته شود ( وبه آن نگاه نکند ) و چشمی که از ترس خداوند اشک ریزان گردد (3)

------------------------

1-وَ عَبْرَةَ مَنْ بَکَى مِنْ خَوْفِکَ مَرْحُومَة( زیارت امین الله )

   2-یَا فَاطِمَةُ کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا عَیْنٌ بَکَتْ عَلَى مُصَابِ الْحُسَیْنِ فَإِنَّهَا ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِیمِ الْجَنَّةِ(بحارالأنوار ج : 44 ص : 293)

3-یَا عَلِیُّ کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَعْیُنٍ عَیْنٌ سَهِرَتْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَیْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ عَیْنٌ فَاضَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ( تحف العقول ص 10)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(15)

محصول چهار عمل

در این بخش به محصول چهار عمل انسان اشاره شده است:

• معمولاً رسیدن به قدرت همراه با خود رأیی و استبداد رأی است ، و هنگامیکه انسان فقط به رأی و نظر خود اکتفا کند و خود را از آراء دیگران بی نیاز ببیند ، زمینه ی سقوط و انحراف او فراهم خواهد شد ، و کمتر کسی پیدا می شود که ضمن رسیدن به قدرت ، چنین استبدادی نداشته باشد و بخواهد از نظر دیگران در جریان قدرت و حکومت خویش بهره مند شود ، و اگر به تاریخ مراجعه و احوال حاکمان را مطالعه نماییم ، خواهیم دید که این موضوع ( استبداد رأی) باعث سقوط بسیاری از آنها شده است مگر افراد خود ساخته و تربیت شده ای که بر هوای نفس خویش تسلط داشته و از نظرِ حکیمانه ی دیگران در جریان قدرت خویش بهره مند شوند

• و در این راستا کسی که با دیگران مشورت نکند ، احتمال اینکه اشتباه نموده و پس از آن پشیمان شود ، وجود دارد ولی اگر انسان پیش از اقدام به هر کاری با افراد عاقل و پرهیزکار مشورت نماید ، احتمال خطا و لغزش او اندک و از پشیمانی در آینده پیشگیری خواهد نمود

• و یکی از موضوعاتی که انسان بارها در طول زندگی خود آن را تجربه نموده است ، بازتاب و عکس العمل رفتاری است که انجام می دهد به تعبیر دیگر انسان به هر گونه رفتار کند ، پاسخی مناسب با آن را دریافت خواهد نمود ، خواه بدی کند یا خوبی ،او بگونه ای مناسب ، عکس العمل رفتار خود را در این دنیا و نیز در دنیای دیگر دریافت خواهد نمود

• سپس به موضوع فقر ، و پیامدی که در زندگی انسان دارد اشاره فرموده و از آن به «مرگ بزرگتر» یاد کردند ، البته باید توجّه داشت یک قسم از فقر ، فقر مادی است ولی بخش مهمتر آن فقر معنوی است به گونه ای که انسان از لحاظ دینی ضعیف و ایمان و عمل او در مرحله ی پایینی قرار گرفته باشد

•  با توجّه به آنچه که در این سفارش گفته شد انسان باید مراقب باشد که در هنگام رسیدن به قدرت گرفتار خود رأیی نشود ، پیش از اقدام به هر کاری ، با دیگران مشورت نماید و به خوبی عمل کند تا نتیجه ی خوبی ببیند و پایه های ایمانی و اعتقادی خود را تقویت نماید

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

چهار چیز در کنار چهار چیز است : کسیکه به قدرت رسد خود رأی گردد ، و کسیکه مشورت نکند پشیمان شود ، هر گونه که با دیگران عمل کنی با تو نیز چنان عمل کنند و (بدان) فقر مرگ بزرگ تر است ، از ایشان سوال شد ؛ آیا مقصود نداشتن پول ( دینار و درهم) است ؟ حضرت فرمودند : (مقصود) فقر دینی است (1)

-------------------------

1-أَرْبَعٌ إِلَى جَنْبِهِنَّ أَرْبَعٌ مَنْ مَلَکَ اسْتَأْثَرَ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَشِرْ یَنْدَمْ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ وَ الْفَقْرُ الْمَوْتُ الْأَکْبَرُ فَقِیلَ لَهُ الْفَقْرُ مِنَ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ فَقَالَ الْفَقْرُ مِنَ الدِّین‏(تحف العقول ص 9)