94-الگوی رفتاری افراد مؤمن در جامعه نسبت به یکدیگر چگونه باید باشد ؟

پاسخ :

• قرآن کریم افراد مؤمن را نسبت به یکدیگر ، مهربان و دلسوز معرفی می نماید : مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم : محمد(ص) فرستاده ی خداوند است و کسانی که همراه او هستند ، نسبت به کافران ( دشمنان ) شدید و قاطع هستند و نسبت به همدیگر رحیم و مهربان می باشند (1) بر این اساس شایسته است افراد مؤمن در جامعه نسبت به یکدیگر با مهربانی ، رحم و عطوفت و احساسات انسانی رفتار نمایند ، و از تندخویی و رفتارهای خشونت آمیز با یکدیگر پرهیز نمایند ، هر چند شرایط فردی و اجتماعی می تواند بر رفتار انسان ها تأثیر گذارد و آنان را از مرز اعتدال خارج نماید و آنان را دچار افراط و تفریط نماید که بر اثر آن یا دچار بی تفاوتی نسبت به یکدیگر گردند و یا به دشمنی و کینه جویی نسبت به یکدیگر بپر دازند ، ولی باید توجّه داشت این امر مجوّز آن نیست که انسان آنطوری که بخواهد با دیگران رفتار نماید ، بلکه لازم است همواره الگوی رحمت و مهربانی را مورد توجّه قرار داده و اگر از آن دور گردید ، خود را به رعایت آن وادار نماید ، و این امر در خانواده که اساس آن بر صمیمیت و مهربانی نسبت به یکدیگر بنیان نهاده شده ، از تأکید بیشتری بر خوردار است .

---------------------

1-فتح/28‏

 93-مقصود از همیاری در نیکوکاری و پرهیزکاری ، چیست ؟

پاسخ :

• قرآن کریم در سوره مائده آیه ی دوم می فرماید : وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان‏ : یکدیگر را بر نیکی و تقوا یاری نمایید ، ولی بر گناه و ستم کاری یاری نکنید ، این عبارت بخشی از آیه ی دوم سوره ی مائده می باشد و صرف نظر از موردی که آیه در باره ی آن نازل شده است یک حکم کلی را در تفکر اسلامی ارائه می دهد و آن حکم این است که : افراد مؤمن لازم است در هر همکاری اجتماعی به هدف آن همکاری توجّه نمایند بر اساس آن ، لازم است  در مشارکت اجتماعی نیکی رساندن به دیگران و رعایت حدود الهی باشد ، نه اینکه همکاری و یاری رساندن در جهت ظلم و ستم به دیگران و گناه و تعدّی به حقوق دیگران باشد ، خواه این تعاون و همکاری در محیط بزرگتر جامعه باشد ، یا در محیط کوچک خانواده ، از این رو یاری رساندن به همسر و فرزندان ، شایسته است در جهت رشد مادی و معنوی آنان باشد ، بنابر این کسیکه تلاش می کند خانواده از  نظر مادی در رفاه باشند تا آبروی آنان حفظ شود و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنند و همچنین کمک به بالا بردن اخلاق و معنویت و اعتقادات خانواده ، همه مصداقی از یاری رساندن به آنان در جهت نیکوکاری و پرهیز کاری خواهد بود .

92-مقصود از عفت کلام در روابط اجتماعی چیست ؟

پاسخ : 

• در عرف به کسیکه از سخنان زشت و ناسزا پرهیز می کند می گویند عفت کلام دارد و به کسیکه سخنان آلوده و قبیح بر زبان جای می کند می گویند عفت کلام ندارد ، از این رو می توان گفت : هر سخنی که بر زبان انسان جاری می شود ، می تواند یک جنبه ی سلبی داشته باشد و یک جنبه ی ایجابی ، مقصود از جنبه ی سلبی ، این است که حرف ناشایست بر زبان انسان جاری نشود ، و مقصود از جنبه ی ایجابی ، این است که محتوای سخن انسان ، آراسته و پسندیده باشد ، بنابر این سخنان انسان مشمول یک سری باید ها و نباید ها می باشد ، خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید : وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً : و با مردم به نیکی سخن بگویید (1) که این آیه شریفه به جنبه ی بایدهای گفتار اشاره دارد که بر اساس آن لازم است هم خوب سخن گفت و هم سخن خوب بر زبان جاری نمود .
• و از سوی دیگر به نباید ها نیز اشاره شده است ، مانند آیه ی شریفه که می فرماید : لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ کانَ اللَّهُ سَمیعاً عَلیماً : خداوند دوست ندارد که کسی صدایش را با گفتن عیب دیگران بلند نماید ، مگر کسی که مورد ستم قرار گرفته باشد ( و بخواهد داد خود را نزد قاضی و حاکم بستاند) و خداوند شنوا و دانا می باشد (2)
• بر اساس این آیه کسی نباید به بیان عیب های دیگران بپردازد مگر کسی که مورد ظلم و ستم قرار گرفته و بخواهد در محکمه نزد قاضی و حاکم ، حق خود را از ظالم بستاند ، البته باید توجه داشت غیبت کردن ، فحش و ناسزا گفتن در هر صورت زشت است ، حتی اگر کسی چنین سخنانی را به انسان گفته باشد (3)
• در هر صورت عفت کلام داشتن امری مطلوب و پسندیده است ، چه در جامعه و چه در محیط خانواده ، به ویژه نسبت به همسر و فرزندان ، لذا کسیکه در محیط خانواده عفت کلام نداشته باشد ، هم باعث آزردن اعضای خانواده می شود و هم الگوی خوبی برای فرزندان خویش نخواهد بود .

-------------------

1-بقره/83

2-نساء/148

3-رک : أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏4، ص:253 

91-چه تفاوتی میان عیب جویی و انتقاد سازنده وجود دارد ؟

پاسخ :

• انتقاد به معنای بیان نقاط منفی و مثبت برای اصلاح رفتار است ، به این معنا که هم جنبه های مثبت رفتار کسی بیان شود تا آنها را تقویت نموده و تداوم بخشد و هم جنبه های منفی رفتار فردی گفته شود ، تا آنها را برطرف نماید ، بنابر این در انتقاد سازنده قصد آبرو ریزی یا تحقیر کسی وجود ندارد و انتقاد کننده از روی خیر خواهی و به قصد اصلاح به صورت خصوصی و به شیوه ی بیانی مناسبی از کسی انتقاد می نماید ، ولی عیب جویی با نیت خیر خواهی نبوده بلکه از روی بدخواهی یا حسادت و با قصد تحقیر و کوچک کردن کسی و برای ریختن آبروی فردی صورت می پذیرد ، خواه این موضوع در جامعه بزرگتر و در سطح گسترده صورت پذیرد ، همانگونه که امروز در فضای مجازی شاهد آن هستیم ، که قبح و زشتی و گناه آن بسی بزرگتر خواهد بود ،  و خواه در محیط کوچکی مانند خانواده و فامیل اتفاق بیفتد که بر اساس آن دو همسر به صورت مستمر از یکدیگر یا والدین نسبت به فرزندان و یا فرزندان از والدین عیب جویی نموده  و از این طریق همدیگر را تحقیر یا مسخره می نمایند ، که حاصل چنین رفتاری دامن زدن به اختلافات خانوادگی و از بین رفتن صمیمیت در محیط خانواده خواهد بود ، قرآن کریم به مؤمنین چنین توصیه می فرماید : وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُم‏ : از یکدیگر عیب جویی نکنید و به یکدیگر طعنه نزنید (1)

-------------------

1-حجرات /11

90-قرآن کریم برای نهی از تمسخر دیگران به چه نکته ای اشاره نموده است ؟

پاسخ :

مسخره کردن یک رفتار ناپسند اخلاقی است ، و به عملی اطلاق می شود که بر اساس آن فردی را تحقیر یا در نظر دیگران خوار نمایند ، خواه با گفتن باشد یا اشاره کردن یا تقلید از او ، بگونه ای که باعث خنده ی دیگران گردد (1) ، قرآن کریم می فرماید هیچ گروهی دیگری را و هیچ زنی زن دیگر را مسخره نکند ، زیرا چه بسا فردی که مورد تمسخر قرار گرفته است ، نزد خداوند از مسخره کننده بهتر باشد  (2) ، علاوه بر اینکه مسخره کردن نوعی اهانت نسبت به دیگری می باشد و با احترام متقابل در میان افراد جامعه منافات دارد ، حتی اگر در محیط کوچکی مانند خانواده باشد ، چه در رابطه ی دو همسر با یکدیگر و چه در ارتباط والدین با فرزندان ، و این رفتار باعث می شود در روابط بین اعضای خانواده سردی و دلخوری به وجود آید و زمینه اختلاف میان آنان را فراهم خواهد نمود .

---------------------

1-رک : المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏18، ص: 321

2-یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ ( حجرات /11)

 89-جستجو کردن از عیوب دیگران چه پیامدهای فردی و اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• ‏هنگامیکه از جستجو کردن از عیوب دیگران سخن به میان می آید ، مقصود عیب و نقص های اخلاقی و رفتاری و یا جسمی است که پنهان است و کسی از آنها با خبر نمی باشد ، و فردی که از آنها جستجو می کند قصد آن دارد که آنها را آشکار نماید و از این طریق ، آبروی فردی را ببرد و از ارزش او در نظر دیگران بکاهد ، این کار قطعاً از نظر اخلاقی کاری ناپسند و زشت می باشد که موجب می شود آبروی انسانی از بین برود و حسّ اعتمادی که دیگران به او دارند ، به بی اعتمادی تبدیل گردد ، حتی اگر کسی که به دنبال عیوب مردم می باشد ، برای کنجکاوی باشد و قصد آن را نداشته باشد که عیوب او را برای دیگران بازگو کند ، باز هم از نظر اخلاقی کاری قبیح است زیرا او هم چنین اجازه ای نداشته که در امور خصوصی و پنهان دیگران بدون ضرورت و دلیل ، تفتیش و تفحص نماید لذا قرآن کریم می فرماید : وَ لا تَجَسَّسُوا : در امور دیگران جستجو نکنید ( تا عیبی پیدا کنید ) (1) البته باید توجه داشت که این موضوع می تواند در خانواده نیز مصداق داشته باشد ، زیرا هر یک از اعضای خانواده دارای حریمی خصوصی است که بدون ضرورت نباید وارد حریم دیگران شد و از اسرار دیگران پی جویی نمود ، هر چند نزدیک ترین فرد به انسان باشد .

---------------------

1- حجرات/12 

 88-گمان بد ، چه تاثیری در روابط اجتماعی بین افراد دارد ؟

پاسخ :

• گمان موضوعی است که در ابتدا جنبه ی ذهنی دارد ،  و میتواند جنبه ی عملی و رفتاری به خود بگیرد ، گمان می تواند ، مثبت و خوب باشد ، و می تواند گمان بد و منفی باشد ، آنچه به عنوان یک اخلاق ناپسند از آن سخن گفته می شود ، گمان بد بردن به افراد است ، و گمان ، به امری ذهنی اطلاق می شود که به حد علم و اطمینان نرسیده و ممکن است از یک اشتباه و حدس نادرست در باره ی فردی در ذهن ایجاد شده باشد ، و اگر گفته می شود از برخی از گمان ها باید دوری نمود ، مقصود گمان های بد در باره ی افراد است ، و راه چاره ی آن هم این است که نباید به این نوع از گمان ها توجّه نمود و نباید به آن ترتیب اثر داد ، زیرا با ترتیبِ اثر دادن به گمان هایی که ناپسند است ممکن است فردی از خیری محروم گردد و یا شرّی به کسی برسد به ویژه اگر انسان نسبت به افراد خانواده ی خود بد گمان باشد وبدون دلیل قابل اعتماد ، نسبتی را در ذهن خود به آنها می دهد که بیشتر بر اساس بددلی و افکار منفی و حساسیت های فردی ، ایجاد شده باشد ، که در اینصورت اگر درمان نشود ، ممکن است به بحرانی در زندگی تبدیل شود ، قرآن کریم می فرماید : ای کسانی که ایمان آورده اید ، از بسیاری از گمان ها بپرهیزید ، زیرا برخی از گمان ها گناه است (1)

------------------

1-یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ( حجرات/18)‏

 87-خوشامدگویی چه نقشی در روابط اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• در هر ملت و فرهنگی آداب و گفتار خاصی در هنگام ملاقات افراد با یکدیگر وجود دارد که از آن تعبیر به خوشامد گویی می شود ، در مکتب اسلام در مقامِ خوشامد گویی به سلام کردن در هنگام ملاقات با افراد توصیه شده که بار معنایی بسیاری نیز دارد ، سلام از نام های الهی است (1) ، علاوه به معنای صلح و آشتی و سلامتی ، قدس و پاکی و دور بودن از عیب نیز می باشد ، در قرآن کریم است که اگر به شما تحیت و خوشامدی گفته شد ، شما به بهتر از آن پاسخ دهید یا حداقل به همان میزان ، به آنان تحیت و خوشامد گویید (2) ، این موضوع یعنی خوشامد گویی ، نقش مهمی در ایجاد روابط مثبت ، تداوم دوستی ، توجّه و محبت نسبت به افراد ایفا می کند ، حتی این موضوع در خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است و چه زیبنده است که اعضای خانواده هر روز به یکدیگر سلام نموده ، در هنگام ورود به خانه به هم خوشامد گفته و به استقبال یکدیگر بشتابند .

------------------

1-حشر/23

2-وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَسیباً : و هنگامیکه به شما تحیت و سلامی گفته شد ، شما آن را به بهتر از آن یا (حداقل ) مثل آن پاسخ دهید ، که همانا خداوند هر چیزی را محاسبه می کند (نساء/86)

 86-مشورت چه نقشی در زندگی و روابط اجتماعی انسان دارد ؟

پاسخ :

• انسان هر چه دانا و با تجربه هم باشد ، هیچگاه از مشورت کردن در امور زندگی خود با دیگران بی نیاز نخواهد بود ، و این موضوع به محدودیت های علمی و عملی انسان ها مربوط می گردد ، از این رو یکی از چیز هایی که می تواند تا حدودی از دامنه ی این محدودیت ها بکاهد ، مشورت کردن با دیگران و استفاده از فکر و تجربه ی دیگران است ، تا در تصمیم گیری ها و انتخاب های خود ، کمتر دچار اشتباه شده ، و از آسیب های احتمالی در آینده پیشگیری نماید ، در این راستا یکی از چیز هایی که مانع استفاده از نظر دیگران است ، موضوع خود خواهی و خودرأیی است که چنین فردی خود را بی نیاز از فکر و نظر دیگران می داند و چه بسا موجب بروز مشکل برای خود و دیگران خواهد شد .
• یکی از مواردی که مشورت کردن با افراد آگاه ، با تجربه و خیر خواه برای انسان سودمند است ، بحث انتخاب همسر است ، هر چند موارد مشورت محدود به این مورد نمی باشد و شامل تمام امور زندگی انسان خواهد بود ، امّا این یک مثال است برای اینکه نشان داده شود ، انتخاب نادرست در این زمینه و بدون مشورت با افراد آگاه ، گاه آینده انسان را تباه نموده و انسان را از اهداف عالی خود در زندگی باز می دارد ، لذا توصیه ی قرآن به افراد مؤمن آن است که آنان کارهایشان را با مشورت در میان خودشان به سامان می رسانند (1)

------------------

1-وَ أَمْرُهُمْ شُورى‏ بَیْنَهُمْ : آنان کارهایشان با مشورت میان خود ، انجام می گردد ( شوری/38)  

 85-رفتار و گفتار انسان ، تابع چه الگویی باید باشد ؟

پاسخ : 

• در جریان طبیعی و عادی زندگی آنچه که به عنوان یک معیار می توان به آن توجّه نمود ، موضوع اعتدال است ، به این معنا که تا ضرورت خاصی پیش نیامده ، انسان نباید از جانب اعتدال در مشی اجتماعی خویش خارج شود ، و خود را دچار افراط و تفریط نماید ، مثلاً در راه رفتن که یک رفتار طبیعی برای انسان است در شرایط عادی نباید با شتاب و عجله ، همراه باشد و نه شایسته است با کندی صورت گیرد ، مگر در مواردی که فرد در شرایطی است که در آن لحظه باید شتاب کند و یا شرایط ویژه ای دارد که تند رفتن برای او امکان پذیر نمی باشد ، بلکه توصیه شده با وقار و تواضع حرکت نماید ، البته باید توجه داشت یک موقع است از راه رفتن بر روی پا ، سخن گفته می شود و یک موقع است که مقصود از رفتن ، رفتار اجتماعی فرد است که در آن صورت نیز لازم است از افراط و تفریط به دور باشد ، مورد دیگر که موضوع بحث اعتدال است سخن گفتن و میزان صدا و لحن سخن می باشد که لازم است در روابط اجتماعی با دیگران و حتی اعضای خانواده ، از بلند کردن صدا و فریاد زدن در شرایط عادی ، پرهیز نمود چون این نوع رفتار به دور از ادب و گاه آزار دهنده برای دیگران خواهد ، لذا در پند و اندرزی که لقمان به فرزند خویش می دهد به او توصیه می کند در راه رفتن میانه رو باشد و از بلند کردن صدای خود بپرهیزد و برای درک بهتر این موضوع ، صدای بلند و گوش خراش را به برخی از حیوانات تشبیه می کند که صدای نا خوشایندی دارند . (1)

--------------------

1-وَ اقْصِدْ فی‏ مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیر : و در راه رفتن خویش میانه رو باش ، و از صدای خود بکاه زیرا بدترین صداها ، صدای خران است ( لقمان/19)