76-چگونه می توان به سعادت ابدی دست یافت ؟

پاسخ :

• بطور کلی سعادت دنیا و آخرت ، مشروط به ایمان و عمل صالح می باشد ، عمل صالح نیز دارای مصادیق و شاخه های متعددی است که در قرآن کریم به جنبه های مختلف آن پرداخته شده است ، از جمله در آیه ی 22 سوره ی رعد به چند نمونه از اعمال صالح که باعث سعادت أُخروی می شود اشاره شده (1) که نخستین آن : صبر کردن و شکیبایی ورزیدن برای خداوند است ، این صبر کردن می تواند نسبت به بلایا و سختی هایی چون فقر و بیماری باشد ، و می تواند صبر در انجام تکالیف الهی باشد ، زیرا برخی از تکالیف ممکن است دشواری هایی داشته باشد ، که افراد مؤمن این دشواری ها را به جان می خرند تا امر خداوند را اطاعت نمایند ، دومین عمل : برپا داشتن نماز است که آن را با شرایطش ، به صورت دائم و مستمر انجام می دهند ، سومین عمل ، انفاق کردن در پنهان و آشکار است ، البته باید توجّه داشت ، انفاق هر چیز به تناسب خود آن چیز است مثلاً ، انفاق علم ، انتشار آن ؛ انفاق مقام و منصب ، حاجت مردم را بر آوردن ؛ انفاق مال ، بخشش آن ، انفاق سیاست ، مدیریت صحیح امور می باشد (2)
• چهارمین عمل : در مقابل بدی ، خوبی کردن است ، و این موضوع می تواند شامل بدی های خود انسان یعنی گناهان باشد ، که اگر گناهی انجام داد ، پس از آن عمل خداپسندانه ای انجام دهد تا اثر گناه را تخفیف دهد ، یا خوبی در برابر بدی دیگران است ، که اگر در حق ما بدی نمودند ، ما در مقابل انتقام نگیریم بلکه با  خوبی جواب بدی را بدهیم که این عمل جزء مکارم اخلاقی می باشد .(3)
• با دقّت در نمونه هایی که قرآن کریم از آنها سخن به میان می آورد ، مشاهده می کنیم که این صفات هم در جامعه ی بزرگتر مصداق دارد و هم در جامعه کوچکتر یعنی محیط خانواده ، از این رو خانواده ی قرآنی خانواده ای است که در آن صبر و شکیبایی بر مشکلات وجود دارد ، مشکلاتی چون بیماری یا فقر و سختی های دیگر زندگی ، علاوه بر اینکه در خانواده ی قرآنی همه اعضای آن اهل برپا داشتن نماز می باشند ، و دیگر اینکه از آنچه دارند انفاق می کنند ، یعنی نه تنها نیاز های خود را برطرف می کنند بلکه در صورت توان ، نیاز های دیگران را نیز برطرف می نمایند ، و در نهایت ، اهل انتقام گرفتن از یکدیگر نمی باشند و اگر از یکدیگر بدی دیدند ، با بدی ، جواب بدی را نمی دهند ، بلکه با خوبی و به خوبی جواب بدی را می دهند .

‏-------------------

1-وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار : آنان که بخاطر( کسب رضایت) ذات الهی ، شکیبایی کردند و نماز را برپا داشتند ، و از آنچه روزیشان کردیم ، در پنهان و آشکار انفاق نمودند و بدی ها را با خوبی کنار زدند ، برای آنان در عاقبت سرای نیکوی الهی خواهد بود .

2-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏3، ص: 80

3-الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج‏2، ص: 127

 75-بهترین نوع رفتار با دیگران چگونه است ؟

پاسخ :

• خداوند متعال در آیه ی 199 سوره ی اعراف ، رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را به مکارم اخلاق توصیه می کند و می فرماید : خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین‏ : عفو و گذشت را پیشه ی خود ساز ، و به کارهای پسندیده فرمان ده ، و از نادانان دوری نما ، و از آنجایی که پیامبر (ص) الگوی برای همه ی مردم می باشد ، سزاوار است ، مردم این صفات را سرمشق رفتارهای اجتماعی خود نمایند ، به ویژه بکار گیری آنها در  کوچکترین واحد اجتماعی یعنی خانواده ، اعم از همسران نسبت به یکدیگر، یا والدین و فرزندان نسبت به همدیگر
• در این توصیه ها ، نخست از عفو و گذشت سخن گفته شده ، زیرا زندگی اجتماعی و رفتار انسان ها خالی از خطا و اشتباه و نادیدن گرفتن حقوق دیگران نمی باشد ، که در اولین گام بهتر است با دیده ی چشم پوشی و نادیده گرفتن خطای دیگران با آنان روبرو شویم و از انتقام گرفتن و تلافی کردن پرهیز نماییم ، در مرحله ی بعد توصیه شده که دیگران را به کارها ، و رفتار های اخلاقی و آداب و رسوم پسندیده سفارش نماییم ، البته در آغاز ، خود باید ، چنین باشیم ، تا سفارش دیگران به رعایت آنها ، از تأثیر بیشتری برخوردار باشد ، و در گام بعدی ، اگر با افرادی سر و کار داریم که اهل منطق و تشخیص رفتارهای درست و صحیح نیستند و به موضع اشتباه خود پا فشاری می کنند ، از خشونت نسبت به آنان و شدت عمل به خرج دادن دوری نموده و با مدارا با آنها رفتار نماییم ، در مجموع رعایت این توصیه های اخلاقی ، زندگی کردن و ارتباط با دیگران را برای انسان آسان تر و لذت بخش تر خواهد کرد .‏

74-چرا در روز قیامت مال و فرزندان به انسان سودی نمی بخشد ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم از زبان حضرت ابراهیم علیه السلام می فرماید : ( روز قیامت) روزی است که مال و فرزندان سودی به انسان نمی بخشد * مگر کسی که در نزد خداوند با قلبی سالم حاضر گردد (1) و این به این علت است که در آخرت فقط ایمان و عمل صالح به سود انسان خواهد بود ، لذا اگر فردی اهل نجات نباشد ، در آنجا ، مالی ندارد که آن را بدهد و خود را از عذاب خلاص کند و همچنین فرزندان انسان ، اگر بتوانند در دنیا رنج و ناراحتی را از انسان دور نمایند ، امّا در آخرت چنین توانایی را ندارند و فقط ایمان و عمل هر انسانی است که به داد او خواهد رسید ، امّا اگر انسان ایمان به خدا داشته باشد و در کنار آن عمل صالح انجام داده باشد ، اینها می توانند باعث نجات او شوند ، با این فرض ، اگر کسی مال خود را در دنیا در راه خداوند انفاق نماید و واجبات مالی خود را بپردازد و به نیازمندان کمک نماید و همچنین فرزندان صالحی تربیت کند ، اینها جزء اعمال نیک او محسوب خواهد شد که می تواند برای او سود مند باشد .

------------------

1-یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُون *‏ إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیم (شعراء/ 88 و 89)‏

73-چگونه همسر و فرزندان مایه ی روشنی چشم انسان می گردند ؟

پاسخ :

• خداوند در آیه ی 74 سوره فرقان از زبان بندگان شایسته ی خویش این در خواست را ذکر می نماید که : " آنان کسانی هستند که می گویند : پروردگارا از همسران و فرزندان ما ، (آنچه) مایه ی روشنی چشم ( ما می باشد) به ما عطا کن و ما را پیشوای پرهیز کاران قرار ده " (1) مفسرین گفته اند :  مقصود از اینکه همسر و فرزند انسان نور چشم انسان باشند به این معنا است که آنان از جمله ی نیکان و پرهیزکارانی باشند که از خداوند اطاعت نموده و انسان مؤمن با دیدن آنها مسرور و خوشحال گردد و در نتیجه از خشم و عذاب الهی نجات و رهایی یابند (2) و اینکه انسان مؤمن چنین در خواستی را می کند نشاندهنده ی آرزو و آرمان اوست که می خواهد نسل نیکوکاری از او باقی بماند که هم برای خود آنان مفید باشد و هم برای پس از مرگ او ، تا در ثواب اعمال نیکی که آنان انجام می دهند شریک باشد . البته باید توجّه داشت که دعا برای چنین موضوعی به این معنا نیست که انسان در این جهت تلاشی نکند ، بنابراین وظیفه اوست که ضمن استمداد از خداوند ، همسری مؤمن و صالح را انتخاب نماید و پس از اینکه فرزندی نصیب او شد ، در تربیت او کوتاهی نکند .

-------------------

‏1-وَ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً

2-التفسیر المبین، ص: 478

‏72-چگونه باید خانواده ی خود را به انجام نیکی ها تشویق و از انجام بدی ها بازداشت ؟

پاسخ :

• خانواده ، نزدیکترین افراد جامعه ، نسبت به انسان است و صلاح و زیان هر فرد تا اندازه ای به خانواده ی انسان مربوط می شود ، از طرفی هر انسانی نسبت به تربیت و راهنمایی خانواده ی خود مسئول است و لازم است در حدِ توان خود به این امر اقدام نماید ، برای اینکار هم باید با رفتار خود آنان را به انجام نیکی ها تشویق نماید و هم با گفتار خود ، و هیچکدام انسان را بی نیاز از دیگری نمی کند ، به این معنا که در هر مورد و نسبت به هر فردی نمی توان فقط به عمل و رفتار اکتفا نمود و از به زبان آوردن برخی از مسائل خود داری کرد ، و همچنین فقط نمی توان حرف زد و از نظر عمل و رفتار ، الگوی مناسبی برای خانواده ی خود نبود ، خداوند می فرماید : یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُون‏ *کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُون : ای کسانی که ایمان آورده اید ، چرا چیزی را می گویید که انجام نمی دهید * اینکه چیزی را بگویید که انجام نمی دهید ، خشم خداوند را موجب می گردد ( و بسیار ناپسند است ) (1) بنابر این کسانی که می خواهند در تربیت و راهنمایی افراد خانواده از موفقیت بیشتری برخوردار باشند ، لازم است علاوه بر گفتار شایسته از عمل شایسته نیز بهره مند باشند .

---------------------------

1-صف/2 و3‏

71-آیا فرزند صالح برای انسان ، باقیات صالحات است ؟

پاسخ :

• مفسرین در توضیحِ باقیات صالحات گفته اند که آنها اعمالی است که انسان انجام می دهد و ثواب آنها برای او می ماند ، و مصادیقی برای آن ذکر کرده اند : مانند نماز های پنجگانه یا گفتن ذکر : " سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر " و بطور کلی هر عبادتی که برای خداوند انجام پذیرد از جمله باقیات صالحات است (1) در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شده : ارثی که خداوند برای بنده ی مؤمن خود قرار می دهد ، فرزند صالحی است که برای او استغفار کند (2) بر این اساس ، می توان گفت : تلاشی که یک انسان برای تربیت شایسته ی فرزند خود انجام می دهد ، در حقیقت عمل او محسوب می شود که نتیجه ی آن را هم در این دنیا می بیند و هم در دنیای دیگر ، از این رو تربیت فرزند صالح نیز یکی از باقیات صالحات برای انسان محسوب می گردد .

----------------------

1-المفردات فی غریب القرآن، ص: 139

2-رک : تفسیر اثنا عشری، ج‏2، ص: 91 (میراث اللّه من عبده المؤمن ولد صالح یستغفر له‏)

70-قرآن کریم چگونه نسل ناشایست را توصیف می کند ؟

• پاسخ :
• بطور کلی نسلِ انسان از جهت اعتقاد و عمل می تواند ، نسلی شایسته و می تواند نسلی ناشایست باشد ، و این موضوع ، جدایِ از تاثیری که تربیت هرانسانی نسبت به فرزندان و نسل خویش دارد ، بستگی به اختیار و راهی است که هر فردی برای زندگی و آینده ی خود ، بر می گزیند ، از نظر قرآن کریم ایمان و عمل صالح یک ارزش و بی ایمانی و عمل ناشایست یک امر بدون ارزش می باشد ، لذا قرآن کریم نسل و گروهِ ناشایستی را که پس از انسان به این دنیا پا نهاده و مسیر نادرستی را طی می کنند مورد مذّمت قرار می دهد و می فرماید : فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا : پس از آنان نسلی بد ، پدید آمده که نماز را ضایع ساخته و از شهوت ها پیروی نمودند ، که به زودی ، با کیفر گمراهی خود روبرو می شوند (1)
• قرآن کریم هنگامیکه از برخی از پیامبران الهی و پیروان صالح آنان نام می برد و از آنها تعریف می کند از نسلی سخن می گوید که پس از آنها پدید آمده و از مسیر آنان منحرف شده و با انحراف خود نماز و عبادت الهی را ضایع نموده ، کنار گذاشته و یا به آن اهمیت ندادند و پس از آن ، از نفس امّاره ی خویش پیروی نموده و به سمت حرام های الهی تمایل پیدا کردند (2)

--------------------

1-مریم/59

2-التفسیر المبین، ص: 402‏

69-چرا انسان به خانواده ی خود وابسته است؟

پاسخ : 

• انسان موجودی اجتماعی است و در نهاد او گرایش به جمع و همنوعان خویش وجود دارد ، از این رو یکی از دلایل تشکیل خانواده ، همین گرایش انسان است ، و وابستگی به خانواده نیز از همین جا ناشی می شود ، امّا در عین حال این وابستگی می تواند گرفتار افراط و تفریط شود ، لذا تا آنجا که وابستگی به خانواده در حد متعادل خود باشد یک امر لازم و سازنده خواهد بود و بخشی از نیازهای عاطفی و روانی انسان را تامین خواهد نمود ، یکی از معیارهایی که می تواند ، سطح وابستگی و علاقه به خانواده را تعیین نماید ، معیار های الهی است ، در قرآن کریم کسانی را که به خاطر وابستگی به خانواده از جهاد در راه خدا و اطاعت فرمان خدا و رسول ، کوتاهی می کردند مورد سرزنش قرار می دهد (1)
• از سوی دیگر علاقه و وابستگی به خانواده ، محدود به این دنیا نمی باشد ، بلکه می تواند در جهان دیگر نیز ، تحقق یابد ، قرآن کریم به مؤمنانی که در دنیا ، اهل صبر و نماز و انفاق بوده اند ، وعده ی بهشت می دهد ، و این وعده تنها به خود آنان محدود نمی شود بلکه شامل هر کس از خانواده ی آنان که صلاحیت داشته باشد نیز می شود (2) ، و این به علت آن است که سرور و شادمانی اهل بهشت کامل گردد (3) ، زیرا در جمع خانواده بودن برای انسان یک امر مطلوب و رضایت بخش خواهد بود .

---------------------

1-توبه/24

2-جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ : آنان  و هر کس از پدران و همسران و فرزندانشان که شایستگی داشته باشند در بهشتی جاودانی اقامت می گزینند ، و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می شوند .(رعد/23)

3-مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج‏6، ص: 89‏

68-چرا والدین نگران آینده ی فرزندان خود هستند ؟

پاسخ :

• ثمره ی ازدواج و زندگیِ مشترک ، فرزندی است که محصول خانواده است ، و خداوند محبت و علاقه ی به فرزند را در وجود پدر و مادر قرار داده و بر اساس این علاقه ، پدر و مادر اقدام به تربیت و بزرگ نمودن فرزند خود می کنند ، و طبیعی است که نگران آینده ی او باشند و تمام تلاش و سعی خود را برای اینکار بکار گیرند ، زیرا فرزند بخشی از وجود والدین و نتیجه ی زندگی آنان است و پدر و مادر ادامه ی زندگی خود را در نسل خویش مشاهده می کنند .
• در این راستا شایسته است ، پدران و مادران ، هم احساس مسئولیت نسبت به آینده ی مادی فرزندان خود نمایند و هم احساس وظیفه نسبت به آینده ی معنوی آنان داشته باشند ، ولی آنچه بیشتر مشاهده می شود نگرانی آنان نسبت به آینده ی مادی فرزندان است ، و آنچه کمتر مشاهده می شود ، نگرانی آنان نسبت به آینده ی معنوی فرزندان می باشد ، در صورتیکه باید این نگرانی نسبت به هر دو جنبه باشد ، هر چند احساس مسئولیت ، نسبت به مسائلِ معنویِ فرزندان از اعتقادات ، باورها و رفتارهای اخلاقی از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا سعادت ابدی انسان وابسته به آن می باشد ، قرآن کریم نگرانی و احساس مسئولیت حضرت یعقوب علیه السلام را نسبت به آینده ی معنوی و اعتقاداتِ فرزندان خویش چنین نقل می کند که این پیامبر الهی در آخر عمر خویش از آنان سؤال می کند که پس از من چه چیزی را می پرستید ؟ ، که آنان پاسخ می دهند : ما خداوند یکتا را می پرستیم و تسلیم فرمان او خواهیم بود . (1)

-------------------

1-أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنیهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدی قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون ( بقره/133) : آیا شما در زمان مرگ یعقوب حاضر بودید ؟ که از فرزندان خویش پرسش نمود ، که پس از من چه می پرستید ؟ آنان گفتند : ما خدای تو و خدای پدران تو ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را که خدای یکتا است می پرستیم و تسلیم فرمان او هستیم .‏

67-چرا تبلیغ و بیان حق را نخست باید از خانواده شروع نمود ؟

پاسخ :

• خانواده و خویشاوندان انسان نزدیکترین افراد جامعه نسبت به انسان هستند ، لذا مسئولیت انسان نسبت به آنان در اولویت نسبت به دیگران قرار گرفته است ، این مسئولیت تنها در امور مادی نیست ، بلکه آنان در امور معنوی نیز مقدّم هستند ، و انسان ، نخست باید از آنان شروع نماید و سپس به سراغ دیگران رود ، به ویژه کسی که مسئولیت تعلیم و تربیتِ افراد جامعه را به عهده دارد ، این وظیفه نسبت به او از تاکید و اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود ، خداوند نیز به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید : وَ أَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأَقْرَبین‏ : و خویشاوندان نزدیک خود را بیم ده (و هشدار نما) (1) بر این اساس ، پیامبر(ص) خویشاوندان نزدیک خویش را فرا خواند و آنها را از عذاب الهی بیم داد و سپس فرمود : چه کسی (از شما) پشتیبان من است ( تا پس از من) وصیّ و جانشین من باشد ؟ پیامبر(ص) این سخن را سه بار تکرار کردند و در هر بار همه سکوت نمودند ، جز امام علی علیه السلام که در هر بار دعوت پیامبر(ص) را قبول فرمود (2)

--------------------

1-شعراء/214

2-الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج‏2، ص: 442