سفارش های رسول خدا صلی االله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام
(2)
هیچ چیز مانند اینها نمی باشد !
در این بخش از سفارش ها ، به تعیین مواردی پرداخته شده ، که برای انسان ها در رسیدن به کمال از اهمیت بیشتری بر خوردار است ، از جمله به این موارد اشاره شده است :
- معمولاً تصور انسان ها از فقر و نداشتن ، معطوف به فقر اقتصادی است ، در حالیکه جهل و نادانی که همان نداشتن علم و معرفت است ، سخت ترین فقر است که می توان آن را فقر فرهنگی دانست ، و بسیاری از مشکلات اجتماعی و اخلاقیِ انسان ریشه در چنین فقری دارد
- غالباً انسان ها ، سود و زیان را در باره ی مال و دارایی ِ مادی در نظر می گیرند ، در حالیکه هیچ سرمایه ای چون عقل ، سود آور نمی باشد ، زیرا با عقل است که انسان می تواند سرمایه های مادی و معنوی خویش را درجهتی بکار گیرد که سود آور باشد و مال و دارایی به تنهایی ، قدرت تفکر و اندیشیدن ندارد !
- از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است ، همواره از تنهایی و تنها ماندن ، نگران بوده است و مقصود از این تنهایی ، این است که ارتباط انسان با دیگران گسسته شود ، در این سفارش به نقش عُجب و خود بینی در تنها ماندن انسان اشاره شده است ، زیرا کسی که خود را می بیند ، دیگران را نمی بیند و در ذهن و روح خود جایی را برای توجه به نقش و تاثیر دیگران در زندگی و پیشرفتِ خود قائل نیست ، لذا از این جهت در تنهایی وحشتناکی قرار می گیرد ، و وحشتناک بودن آن بدین جهت است که اخلاق ناپسندی در فکر او راه پیدا کرده است
- از سوی دیگر هر انسانی در زندگی نیاز به یک پشتیبان دارد که در موارد نیاز به کمک او بشتابد ، البته مقصود از این پشتیبان ، کمک های فکری است که از سوی فردی آگاه به انسان شود ، تا انسان از اشتباهات و لغزش های خسارت بار درامان باشد ، و این پشتیبانی ، مشورت کردن با افرادی است که بتوانند راهنمایی درستی در جهات مادی و معنوی برای انسان داشته باشند
- همانگونه که ذکر گردید عقل سود مند ترین سرمایه برای انسان است که هم دنیای انسان را آباد می کند و هم آخرت انسان را ، ولی به شرطی که عقل را بکار انداخت و بدون فکر و اندیشه کاری را انجام نداد ، یکی از جنبه هایی که می توان در آن اندیشه نمود ، آینده نگری و در نظرگرفتن نتیجه و عاقبت کارها می باشد ، که از آن به «تدبیر کردن» تعبیر می شود ، لذا کسیکه چنین آینده نگری را داشته باشد ، کمتر دچار لغزش و اشتباه خواهد شد و از سلامت مادی و معنوی بیشتری بهره خواهد برد
- در این راستا یکی از جنبه های ، عاقبت اندیشی ، در نظر گرفتن سودمندی اخلاق پسندیده و زیان های اخلاقِ ناپسند برای انسان است ، چون اینگونه آینده نگری باعث می شود ، انسان تلاش کند ، رذایل اخلاقی را از خود دور ، و خود را به فضائل اخلاقی بیاراید ، زیرا هیچ شرافت و فضیلتی برای انسان همچون اخلاق نیک نیست ، و اگر چنین اخلاقی در شخصیت انسان رسوخ پیدا نماید ، موجب ارزشمندی انسان در زندگی دنیا و کمک به آبادی آخرت انسان خواهد شد
- و همانگونه که در فراز های قبل ملاحظه شد ، عقل و اندیشه ، نقش فراوانی در رشدِ معنوی و اخلاقی انسان ، به عهده دارد و لازمه ی این موضوع آن است که ما مسیر عبادت و بندگی خدا را بر اساس فکر و اندیشه ، بنا کنیم و عبادت ما از روی اندیشه و تفکر باشد ، که از ارزش بالاتری بر خوردار خواهد بود
پیامبر صلی االله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند:
:یا علی ! هیچ فقر و نداری مانند جهل و نادانی نیست ، و مالی سودمند تر از عقل نمی باشد ، و تنهایی هراسناکی به مانند خود بینی نمی باشد ، و پشتیبانی بهتر از مشورت کردن نیست ، و عقلی چون آینده نگری نمی باشد ، و شرافتی مانند اخلاق نیک نیست ، و عبادتی مانند فکر کردن نمی باشد(1)
_________________
1- یَا عَلِیُّ إِنَّهُ لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لَا وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ وَ لَا مُظَاهَرَةَ أَحْسَنُ مِنَ الْمُشَاوَرَةِ وَ لَا عَقْلَ کَالتَّدْبِیرِ وَ لَا حَسَبَ کَحُسْنِ الْخُلُقِ وَ لَا عِبَادَةَ کَالتَّفَکُّر(تحف العقول ص 6)
