دعای حضرت مهدی علیه السلام(7)

در کتاب های دعا ، نیایشی کوتاه از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده که دارای مضامین اخلاقی برای اصناف و گروه های مختلف است ، که در اینجا برای آشنایی با این دعا ، به اختصار ، توضیحاتی در مورد فرازهای آن ذکر شده است .

وَ امْلَأْ قُلُوبَنَا بِالْعِلْمِ وَ الْمَعْرِفَةِ

(خدایا) دل های ما را از علم و معرفت لبریز فرما

دانش و معرفت

• برای توضیح این بخش از دعا از روایتی که امام کاظم علیه السلام به هشام فرمودند استفاده می کنیم ، حضرت در ضمن روایتی طولانی به هشام فرمودند : «وَ لَا نَجَاةَ إِلَّا بِالطَّاعَةِ» : نجات و رستگاری فقط با اطاعت از خداوند تحقق می یابد ، « وَ الطَّاعَةُ بِالْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ» : و اطاعت از خداوند با علم و دانش انجام می شود و علم هم با یادگیری پدید می آید ، « وَ مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ بِالْعَقْل‏» : و با عقل می توان علم و دانش را شناخت و فهمید و از آن آگاه شد  ، «یا هِشَامُ قَلِیلُ الْعَمَلِ مِنَ الْعَالِمِ مَقْبُولٌ مُضَاعَفٌ وَ کَثِیرُ الْعَمَلِ مِنْ أَهْلِ الْهَوَى وَ الْجَهْلِ مَرْدُود» : ای هشام ، عمل اندک از انسان عالم وآگاه ، پذیرفته شده و چند برابر محاسبه می گردد و عمل زیاد از انسان های نادان وهواپرست پذیرفته نمی شود و مردود است (1)

• همانگونه که در روایت امام کاظم علیه السلام مشاهده می شود ، راه نجات ورستگاری ، اطاعت از خداوند معرفی شده است ، همانطور که در بخش آغازین دعای حضرت مهدی علیه السلام نیز نخستین درخواست از خداوند توفیق اطاعت می باشد (اللهمَّ ارزُقنا توفیقَ الطاعةِ) ، اما نکته ی مهمی که در اینجا مطرح است این است که اطاعت از خداوند چگونه تحقق پیدا می کند ؟ در این روایت می گوید با علم و دانش است که می شود خداوند را اطاعت نمود نه با جهل ونادانی . !  ، در گام بعدی این علم را باید آموخت و فرا گرفت و باید آن را دنبال نمود وجستجو کرد و به اصطلاح این علم اکتسابی است ، به عنوان مثال : یاد گیری حلال وحرام به انسان کمک می کند که از دستورات خداوند اطاعت نماید .

• در مرحله ی بعد بحث معرفت مطرح است ، در روایتی که ذکر شد ، حصول این معرفت را توسط عقل می داند ، یعنی انسان با کمک قدرتِ عقلِ خود به یک شناخت وفهمی می رسد که به آن معرفت اطلاق می شود ، هر چند که بعضی میان علم ومعرفت فرقی قائل نشده اند(2) ولی در این روایت بین آندو تفاوتی قائل شده است ؛ علم را وابسته به تعلّم و یاد گیری دانسته ولی معرفت را به درک عقلانی انسان مرتبط دانسته است ، هر چند که می توان گفت : علم و معرفت در تعامل با یکدیگر و از نظر مفهومی به یکدیگر نزدیک می باشند .

• در مجموع در مورد این فراز از دعا می توان گفت : درخواست علم و معرفت فراوان ، نشاندهنده ی اهمیتی است که در دین مبین اسلام برای کسب علم ودانش و درک و فهمیدنِ  انسان قائل شده است و نمی خواهد که عبادت و بندگی انسان از روی جهل ونادانی و بدون علم ومنطق و صرفاً از روی تقلید وتعصّب بوده باشد .

خلاصه : در این فراز از دعا ، از خداوند در خواست علم و معرفتی شده که دل و جان انسان را سیراب نماید ،  و این موضوع نشاندهنده اهمیتی است که اسلام برای علم ودانش قائل و نقشی است که در اطاعت آگاهانه  از خداوند دارد .

پرسش : چرا در دعای حضرت مهدی علیه السلام از خداوند ، در خواست علم ومعرفت شده است ؟

پاسخ : در خواست علم ومعرفت با فراز های پیشین دعا در ارتباط است ، به این معنا که اطاعت از خداوند باید آگاهانه صورت بگیرد و شناخت حرمت هایی که در دعا به آن اشاره شد وابسته به علم ومعرفت است و بالاخره دور شدن از معصیتی که در خواست شد بدون شناخت معاصی تحقق نمی یابد .

-------------------

    1-الکافی  ج   1    ص 17    کتاب العقل و الجهل

   2-التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص: 21