همگام با قرآن

مفهوم آیه الکرسی(12)

...یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاء...

(بقره/255)

خداوند آنچه را پیش روی مردم و آنچه را پشت سر آنان است می داند و آنان به چیزی از دانش خداوند احاطه ندارند جز به آنچه او بخواهد

علم خداوند

• این بخش از آیه الکرسی از علم و آگاهی خداوند نسبت به انسان سخن می گوید ، و می فرماید : خداوند از آنچه پیش روی انسان ها می باشد آگاه است ، و مقصود از آن : اعمالی است که انسان ها در زندگی خود انجام داده اند که گویا در مقابل آنان است ، و نیز خداوند از آنچه انسان ها پشت سر گذاشته اند ( از خوب و بد ) آگاه است که مقصود :آثار ی است که بعد از خود باقی گذاشته اند ، حال این آثار خیر باشد یا شرّ ، که خداوند از همه ی آنها با خبر است (1) برخی از مفسران گفته اند مقصود از (ما بین ایدیهم ) هر آنچیزی است که بوده و گذشته و مقصود از (ما خلفهم) هر آنچیزی است که هنوز نیامده وتحقق نیافته ، و خداوند از همه ی آنها آگاهی دارد (2)
• علاوه بر اینکه هیچکس از معلومات خداوند (3) و آنچه خداوند به آن علم دارد ،آگاهی نداشته و به آن احاطه نخواهد داشت  مگر به آنچه که خداوند بخواهد که از آن آگاه گردند ، در روایتی از امام باقر علیه السلام وارد شده : خداوند علم خاصی دارد وعلمی عام ؛ علم خاص علمی است که خداوند فرشتگان مقرّب و پیامبران مرسل را از آن آگاه نکرده است  و علم عام علمی است که خداوند فرشتگان مقرّب و پیامبران مرسل را از آن آگاه نموده است و آن علم از طریق پیامبر صلی الله علیه وآله به ما (اهل بیت) رسیده است(4 )

پرسش :مقصود از علم خاص خداوند ، چه علمی می باشد ؟

پاسخ : علم خاص خداوند علمی است که غیر از خداوند کسی از آن آگاه نمی باشد و در مقابل آن علم عام است که فرشتگان مقرب خداوند و پیامبران مرسَل و نیر ائمه علیهم السلام از آن آگاه می باشند (5)

-------------------------

1- تبیین القرآن، ص53

2-تفسیر الصافی، ج‏1، ص: 282

 3-در اینجا علم به معلوم تفسیر شده است ، زیرا علم خداوند عین ذات او می باشد و قابل تبعیض نبوده و استثناء بردار نیست ، لذا  "علم" تفسیر به "معلوم" گردید تا بشود از آن استثناء نمود(عالم الغیب فلا یظهر علی غیبه احدا الا من ارتضی من رسول : خداوند عالم به غیب است و  کسی را بر غیب خود آگاه نمی کند جز کسی از رسولان را که راضی باشد)مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج‏2، ص: 111

4-تفسیر اثنا عشری، ج‏1، ص: 456 (توحید صدوق، صفحه 138 (باب 10)، حدیث 14)

5-توحید صدوق ص 138 حدیث 15