همگام با قرآن

پندهای لقمان به فرزندش

وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى‏ وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی‏ عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لی‏ وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصیرُ

(لقمان/14)

و ما به انسان سفارش کردیم که نسبت به پدر ومادر خویش نیکی نماید (به خصوص مادر) که در دوران بارداری (هر روز) ضعف بیشتری را تحمّل می کند ، و در طول دو سال (با تحمّل سختی) به او شیر داده و سپس او را از شیر می گیرد  (لذا به انسان سفارش کردیم) که شُکرگزار من (که آفریننده توهستم) و شکرگزار پدر ومادرت باش ،( وبدان ) بازگشت تو به سوی من است ( ومن اعمالت را محاسبه خواهم کرد)

نیکی به پدر و مادر

• مفسرین قرآن ، این آیه و آیه ی بعد را " معترضه" می دانند که  از اصلِ موضوع که پندهای لقمان به فرزندش بوده ، به علّت اهمیت نیکی به والدین ، خارج شده و در آیات بعدی دوباره به اصل موضوع می پردازد ، از این رو می فرماید : ما در رابطه با پدر ومادر به انسان سفارش نمودیم ، و معمولاً توصیه و سفارش به امری صورت می گیرد که از اهمیتی بر خوردار است که نباید در باره ی آن دچار غفلت و فراموشی گردید ، و از آن رو که پدر ومادر زحمات زیادی را برای فرزندان خود ، به جان می خرند تا فرزندشان بزرگ شده و به نتیجه برسد ، و در این میان ، ممکن است فرزندان این نیکی ها را نادیده گرفته و بر اثر غفلت ، زحمات آنان را به فراموشی سپارند ، خداوند نیکی به آنان را به انسان یاد آوری می نماید .
• در این آیه ، نخست سفارش به نیکی به والدین شده وسپس نسبت به زحماتی که مادر در دوران بارداری وسپس در دوران شیر خوارگی برای انسان متحمّل می شود اشاره نموده و از این راه ، احترام ونیکی نسبت به مادر را مورد تأکید قرار می دهد ، و در این راستا به انسان توصیه می کند که در برابر نعمت هایی که خداوند به او ارزانی داشته شکر گزار باشد که از جمله ی آنها بر خورداری از نعمت والدینی است که از او مراقبت می کنند و پس از توصیه به شکر گزاری از خداوند ، سفارش به سپاسگزاری از والدین خویش می نماید . و سپس به انسان گوشزد می نماید که که بازگشت او به سوی خداوند است و خداوند او را در برابر اعمالی که انجام داده باز خواست خواهد نمود که از جمله ی آنها رفتار انسان با پدر ومادر خویش است .
• با توجّه به اینکه در این آیه ، شکر گزاری از خداوند و سپاسگزاری از والدین در کنار یکدیگر قرار گرفته شده ، در روایات به این موضوع اشاره گردیده که تا انسان از والدین خویش تشکّر نکند در حقیقت شکر خداوند را بجا نیاورده است (1) ودر این میان بر محبت ونیکی به مادر تأکید بیشتری شده است ، در روایت وارد شده که شخصی به نزد پیامبرصلی الله علیه وآله آمد و از ایشان سؤال می کند به چه کسی نیکی کنم ؟ پیامبرصلی الله علیه وآله سه بار بر نیکی به مادر سفارش می نمایند و در چهارمین بار به نیکی به پدر سفارش می نمایند .(2)

پرسش : چرا در قرآن کریم پس از توصیه به سپاسگزاری از خداوند به سپاسگزاری از والدین سفارش شده است ؟

پاسخ : این موضوع نشان دهنده اهمیت و جایگاه پدر ومادر برای انسان است و حاکی از آن است که تا انسان سپاسگزار پدر ومادر خود نباشد ، از خداوند سپاسگزاری نکرده است .

----------------------

1-تفسیر نور الثقلین، ج‏4، ص: 201 حدیث 34 از امام رضا علیه السلام

2-تفسیر نور الثقلین، ج‏4، ص: 200 حدیث 26 از امام صادق علیه السلام