56-کدام شادمانی در دنیا ، غم و اندوه دائمی در پی دارد ؟

پاسخ :

• خداوند در قرآن کریم ، از کسانی سخن می گوید که در دنیا و در میان خانواده ی خویش ، در غفلت بوده و سرگرم مادیات و شادمان از لذت های دنیا بوده و اصلاً اهمیتی برای آخرت قائل نبودند ، و گمان می کردند به سوی خداوند بازگشت نخواهند کرد که سرانجام آنها دوزخ می باشد و بجای آن شادمانی باطل در غم و اندوه دائمی بسر می برند ، مفسّرین در مورد این آیه گفته اند (1) ، این افراد یا خود چنین بوده اند و یا اینکه هم خود و هم خانواده ی آنان با هم در حال غفلت و شادمان به مادیات بوده و آخرت را فراموش کرده و انکار می نمودند (2) ، از این آیه می توان استفاده نمود که گاه مجموع یک خانواده ، افراد غافلی هستند و این بخاطر این است که معمولاً انسان از فضای حاکم در خانواده ی خویش تأثیر می پذیرد ، به عکس این موضوع نیز  فردی است که به آخرت ایمان دارد و به عبادت و بندگی خدا مشغول است که خداوند در عوض تلاش و رنجی که در  اینکار کشیده ؛ در آخرت او را شادمان نموده و از نعمت های جهان دیگر او را بهره مند می نماید (3)

-----------------

1-وَ أَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِه ؛ فَسَوْفَ یَدْعُوا ثُبُورا ؛ وَ یَصْلى‏ سَعیراً ؛ إِنَّهُ کانَ فی‏ أَهْلِهِ مَسْرُوراً ؛ إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ یَحُورَ : و اما کسیکه نامه اعمالش به دست چپش داده شود ، پس بزودی آرزوی مرگ خواهد نمود ، و در آتش سوزان در خواهد آمد ، او در میان خانواده ی خویش شادمان ( و در غفلت) بود ، و گمان می کرد به سوی خداوند باز نخواهد گشت ( انشقاق آیات 10 تا 14)

  2-تفسیر جوامع الجامع، ج‏4، ص: 466

3-مختصر مجمع البیان، ج‏3، ص: 541

 55-حضرت اسماعیل علیه السلام ، خانواده ی خود را ، نسبت به رعایت چه موضوعی تأکید می کرد ؟

پاسخ :

• قرآن کریم بخش هایی از زندگی پیامبران گذشته را برای انسان ها بیان می کند تا درس و الگویی برای آنان باشد و آن را در زندگی خود بکار گیرند ، خداوند در سوره ی مریم آیه ی 55 می فرماید : وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا : او دائماً خانواده و خاندان خویش را به انجام نماز و ادای زکات ، فرمان می داد ، و خود مورد رضایت خداوند بود ، از این آیه ی شریفه می توان استفاده نمود که والدین نسبت به اعتقادات و دین و اخلاقِ خانواده و خاندان خود مسئولیت دارند ، به ویژه کسانی که از جایگاه بالاتری بر خوردارند این وظیفه نسبت به آنان تاکید بیشتری دارد .
• از آنجایی که به فرموده ی قرآن هدف از آفرینش انسان ، عبادت و بندگی است ، و یکی از جلوه های عبادت ، نماز است ، لذا پیامبران الهی نسبت به خانواده ی خود احساس مسئولیت کرده و به آنان در انجام این واجب الهی ، تذکّر و یاد آوری می نمودند ، علاوه بر اینکه به فکر نیازمندان جامعه نیز بوده ، ضمن اینکه خود به آنان کمک می کردند ، به خانواده و خاندان خویش نیز توصیه می کردند از طریق پرداخت زکات و انفاق ، از آنان دستگیری نمایند .

 54-خداوند چگونه حضرت ایوب (ع) را مورد آزمایش قرار داد ؟

پاسخ :

• حضرت ایوب علیه السلام از پیامبرانی است که در صبر و شکیبایی به عنوان یک الگو مطرح می شود ، و از طریقِ از دست دادن فرزندان و اموال و دارایی خود ، مورد آزمایش قرار می گیرد و حتی سلامتی خود را از دست داده و مدتی دچار بیماری سختی می شود ، امّا با این حال زبان به شکایت باز نمی کند و مانند انسان های ناسپاس ، زبان به ناشکری باز نمی کند ، بلکه بر تمام این مصائبی که بر او وارد می شود صبر می نماید. لذا در سرگذشت حضرت ایوب (ع) مشاهده می کنیم ایشان از طریق از دست دادن اعضای خانواده ی خود مورد امتحان قرار می گیرد ، و مرگ عزیزانش باعث نمی شود ، دست از باورهای خود بردارد و طریق ناسپاسی را بپیماید ، لذا دست به دعا برداشته و با لطافت و احترام خاصی به خداوند عرضه می دارد : وَ أَیُّوبَ إِذْ نادى‏ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ : و ایوب را ( به یاد آور) که پروردگار خود را خواند و گفت ، پروردگارا ! به من رنج و آسیب رسیده ، و تو مهربان ترین مهربانان هستی (1) ، خداوند نیز دعای او را مستجاب می گرداند و خانواده و دارایی او را ، به او باز می گرداند و بیشتر از قبل نیز به او می بخشد (2) و بدین ترتیب از امتحان الهی سربلند بیرون می آید .

----------------------

1-انبیاء/83

2-فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ ذِکْرى‏ لِلْعابِدین‏ : پس دعای او را اجابت کردیم ، و آسیب و مشکل او را بر طرف نمودیم ، و خانواده او و همانند آنان را به او بخشیدیم ، تا رحمتی از جانب ما و مایه ی تذکّری برای عبادت کنندگان باشد ( انبیاء/84)

 53-مقصود از اینکه اموال و فرزندانِ انسان فتنه است ، چه می باشد ؟

پاسخ :

• فتنه به معنای گرفتار شدن و امتحان و آزمایش بکار رفته است (1) ، خداوند در قرآن کریم می فرماید : إنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ : همانا اموال و فرزندان شما وسیله ی آزمایش شما هستند (2) زیرا ( در برخی از افراد ) مشاهده می شود که به واسطه ی مال و دارایی و یا فرزندان خود به جرم و گناه می افتند و از این طریق مورد آزمایش قرار می گیرند (3) برخی از مفسرین ، مقصود از فتنه را در  اینجا به معنای دوستی و محبّتی دانسته اند که انسان را از حق و عملِ خیر باز دارد، لذا مال و فرزند ، نباید انسان مؤمن را از وظیفه ی واجبی که در برابر خداوند ، امّت و وطن خود دارد ، مانع شود (4) برخی از مفسرین گفته اند : این آیه در مقام تهدید و توبیخ گروهی از مسلمانان است که چون مال و فرزندان آنان در مکه بوده و نگران این بوده که مبادا از ناحیه ی کفار قریش به آنان ضرر و آسیبی برسد ، لذا دست به خیانت زده و قصد و تصمیمی را که پیامبر صلی الله علیه و آله داشت ، به دشمن خبر دادند (5)

-------------------

1-مجمع البحرین، ج‏6، ص: 293

2-انفال/28

3-رک : مجمع البحرین، ج‏6، ص: 293

4-تفسیر الکاشف، ج‏3، ص: 469

5-رک : انوار درخشان ج 7 ص 297

 52-مسئولیت مادی و معنویِ انسان در برابر فرزندان چیست ؟

پاسخ :

• انسان هم در باره جنبه های مادی و جسمیِ فرزندان خود دارای مسئولیت است و هم در برابر تربیت دینی و اخلاقی آنان ، امام سجاد علیه السلام در دعای 25 صحیفه ی سجادیه از خداوند برای تربیت فرزندان خویش یاری می طلبد و می فرماید : خداوندا ! من را بر تربیت و آموختن ادب و نیکی نمودن به فرزندان یاری فرما (1) به این معنا که انسان وظیفه تربیت و پرورش فرزندان خویش را به عهده دارد و در عین حال توفیق اینکار و آماده شدن اسباب و مقدمات این وظیفه را از خداوند در خواست می نماید ، و در فرازی دیگر می فرمایند : خداوندا ! جسم و دین و اخلاق فرزندانم را به سلامت بدار (2) که در اینجا حضرت هم به جنبه ی رشد و سلامت جسم ِفرزندان خویش توجّه نموده است و هم به سلامت دین و اخلاق آنان ، به تعبیر دیگر می توان گفت سلامت جسم مقدمه است ، تا در بستر آن به سلامت دین و اخلاق توجّه شود ، زیرا آنچه در سعادت ابدی انسان نقش دارد ، دین و اخلاق است و سلامت جسم وسیله و مقدمه ای برای رسیدن به آن می باشد ، لذا حضرت ابراهیم علیه السلام برای اینکه فرزندان او اهل عبادت و بندگی خداوند باشند از خداوند در خواست می کند آنان را برپا دارنده ی نماز قرار بده : رَبِّ اجْعَلْنی‏ مُقیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ : پروردگارا ! من و از فرزندانم را بر پا دارنده ی نماز قرار بده و دعایم را قبول فرما (3)

-------------------

1-وَ أَعِنِّی عَلَى تَرْبِیَتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ وَ بِرِّهِم‏

2-وَ أَصِحَّ لِی أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْیَانَهُمْ وَ أَخْلاَقَهُم‏

3-ابراهیم/40

 51-نیاز روحی انسان به داشتن همسر ، چیست ؟

پاسخ :

• انسان غیر از نیاز غریزی و جنسی ، دارای نیاز های روانی و روحی نیز هست که آن نیاز را می توان نوعی نیاز به انس و الفت و خو گرفتن با همنوعان خود دانست که در این راستا داشتن همسر ، نمونه ی روشنی از این همزیستی و معاشرتی است که در آن انس و الفت گرفتن را در بالاترین حد می توان مشاهده نمود ، لذا از همان روزی که اولین انسان آفریده شد ، در کنار او همسرش نیز خلق گردید که علاوه بر تکثیر نسل بشر ، انسان از تنهایی بیرون آید و در کنار بشری همانند خود بتواند به آرامش و اطمینان برسد ، لذا خداوند در سوره ی اعراف آیه ی 189 ، می فرماید : هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها : او کسی است که شما را از یک فرد آفرید و از جنس او همسرش را قرار داد تا در کنار او آرامش یابد . و یا در آیه ی دیگری خداوند به حضرت آدم (ع) و همسرش فرمان می دهد که هر دو با یکدیگر در بهشت ساکن شوند و از میوه ها و نعمت های آنجا استفاده نمایند (1) ، که در این آیه نیز هم به همزیستی و همراهی با همسر اشاره شده و هم به نیاز مادی انسان به غذا و خوراک .

-------------------

1-وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمین :  و به آدم گفتیم : تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و فراوان از آنچه می خواهید بخورید ( و استفاده کنید) اما نزدیک این درخت نشوید که در اینصورت از ستمکاران باشید (بقره/35)

50-مقصودِ قرآن کریم از مشارکت شیطان با انسان ، چیست ؟

پاسخ :

• قرآن کریم در سوره ی اسراء آیه ی 64 از مشارکت شیطان با انسان در اموال و اولاد سخن می گوید (َ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد ) مفسّرین در توضیح آیه ی شریفه گفته اند : مقصود از مشارکت شیطان با انسان در اموال و دارایی ،  به این صورت است که مالی را که خداوند برای برطرف کردن نیاز های طبیعی انسان قرار داده ، از راه نا مشروع و حرام بدست آورد ، که با اینکار غرض شیطان نیز بر آورده شده است ، و یا اینکه مالی را از راه حلال بدست آورد ولی در مسیر اطاعت از خداوند آن را بکار نگیرد ، که در اینصورت ، شیطان نیز از آن بهره برده است .
• و مقصود از مشارکت شیطان در فرزندان به این معنا است که فرزندی از راه نا مشروع متولد شود ، و یا اینکه از راه مشروع و حلال تولّد یابد ، ولی او را تربیتی نا مناسب و ناشایست کند و بر اساس آداب و تربیت الهی او را پرورش ندهد که در اینصورت سهمی به شیطان اختصاص داده است . (1) از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده که برخی از بچه های خردسال را نگاه نموده و فرمودند : وای به فرزندان آخر زمان از دست پدرانشان ! ، سؤال شد از دست پدران مشرک آنها ؟ حضرت فرمودند : خیر ، بلکه از دست پدران مؤمن آنها ، پدرانی که هیچیک از واجبات دین را به آنها آموزش نمی دهند ، و اگر خودِ فرزندان ، چیزی از آن را یاد گیرند ، آنها را منع می کنند ، ( و در عوض) به بهره ی اندکی از دنیا ( و مسائل مادی ) برای آنها راضی می شوند ، ( آگاه باشید ) من از آنها جدا هستم و آنان نیز از من جدایند .

---------------------

1-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏13، ص: 146

 2-روی عن النّبیّ صلّى اللّه علیه و آله انّه نظر إلى بعض الأطفال. فقال: ویل لأولاد آخر الزّمان من آبائهم. فقیل: یا رسول اللّه من آبائهم المشرکین؟ فقال: لا، بل من آبائهم المؤمنین. لا یعلّمونهم شیئا من الفرائض. و إذا تعلّموا أولادهم منعوهم، و رضوا عنهم بعرض یسیر من الدّنیا، فأنا منهم بری‏ء و هم منی براء ( تفسیر المعین ج 3 ص 1523)

49-توجّه به نیازهای مادی و معنوی خانواده ، در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام چگونه بوده است ؟

پاسخ :

• همانگونه که در تاریخ ذکر شده ، حضرت ابراهیم (ع) همسر و فرزند خود (هاجر و اسماعیل ) را به سرزمین مکه که سرزمین خشک و بی حاصلی  و خالی از سکنه بوده و خانه ی خدا کعبه در آنجا قرار داشته آورده ، و در آنجا ساکن می گرداند ، البته همانگونه که برخی از مفسرین ذکر کرده اند ، این کار به فرمان خداوند بوده تا در اثر سکونت هاجر و اسماعیل(ع) در این مکان ، انتشار دعوت و ابلاغ رسالت الهی از این مکان به سایر نقاط صورت گیرد ، و شاید سکونت این مادر و فرزند در این مکان خشک و بی حاصل برای جلب نظر رهگذران بوده که به مرور زمان ، توجّه بیشتری به این مکان توحیدی صورت پذیرد (1)
• سپس حضرت ابراهیم (ع) علت انتقال خانواده ی خود را به این مکان ، بر پا داشتن نماز و عبادت الهی ذکر می کند ، تا در اثر حضور آنان در این مکان مقدّس بر انجام نماز ، مداومت ورزیده و آن را با شرائطش بر پا دارند (2) و از آنجایی که حیات مادی انسان به تأمین غذا نیز وابسته است (3) از خداوند برای آنها در خواست روزی نیز می کند ، زیرا مردم از طریق آمدن به آنجا هم عبادت نموده و هم به امر تجارت می پردازند و خواه نا خواه در اثر توجّه و حضور مردم در این مکان ، روزی های مختلف به این مکان سرازیر خواهد شد . لذا حضرت ابراهیم(ع) هم به مسائل معنوی که عبادت خداوند است توجّه نموده و هم به تأمین غذا و روزی برای خانواده
• لذا در سوره ی ابراهیم (ع) ، این پیامبر الهی چنین دعا می کند :رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ : پروردگارا ! من برخی از فرزندان خویش را در سرزمینی بی حاصل در کنار خانه ی محترم تو ، ساکن گردانده ام ، تا نماز را برای پای دارند ، پس دلهای گروهی از مردم را متوجّه آنان گردان ، و از میوه ها روزی شان گرداند ، باشد که شکرگزار نعمت هایت باشند (4)

-------------------

1-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏3، ص: 136

2-مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج‏6، ص: 122

3-تفسیر الکاشف، ج‏4، ص: 452

4-ابراهیم/37

 48-از نگاه قرآن کریم ، محدوده ی تلاش برای خانواده ، تا کجاست ؟

پاسخ :

• انسان هم دارای نیاز های مادی می باشد و هم دارای نیاز های معنوی ، آنچه در غالب مردم مشاهده می شود ، توجّه بیشتر به نیاز های مادی است که برای آنان ملموس و محسوس است ، و در مجموع إقبال و توجّه کمتری به نیاز های معنوی خود دارند ، از این رو قرآن کریم ، به انسان ها تذکّر می دهد که اشتغال به تأمین نیاز های مادی ، شما را از توجّه به نیاز های معنوی باز ندارد و از این جهت ، دچار غفلت نگردید ، زیرا آنچه برای انسان ، اصل است ، سعادت ابدی می باشد ، و تأمین نیاز های مادی مقدمه ی دست یابی به کمال انسانی است که در معنویات تجلّی پیدا می کند ، بنابر این تلاش برای تأمین نیاز های خانواده از همسر و فرزندان ، نباید به اندازه ای باشد که انسان را از توجّه به یاد خدا و تکالیف و واجبات الهی آنگونه که شایسته است باز دارد .
• خداوند در قرآن کریم می فرماید : یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ  : ای کسانیکه ایمان آورده اید ، دارایی و فرزندان شما ، شما را از یاد خداوند باز ندارد و به خود مشغول نسازد ، که هر کس چنین نماید ، از زیانکاران باشد (1)

--------------------------

1-منافقون/9

 47-از نگاه قرآن کریم انسان چه نوع مسئولیتی در قِبال خانواده ی خود دارد ؟

پاسخ :

• آنچه در غالب نقاط جهان و خانواده ها مشاهده می شود ، این است که والدین برای ادامه ی زندگی و بقای خانواده ی خود تلاش می کنند ، تا نیاز های اولیه و اساسیِ زندگی آنان را تأمین نمایند ، تا آنها رشد نموده ، بزرگ شوند و بتوانند زندگی مستقلی را بدون نیاز به والدین ، آغاز کنند ، و این موضوع را به صورت غریزی در حیوانات نسبت به فرزندان خود نیز مشاهده می کنیم ، امّا آنچه در برخی از خانواده ها مورد غفلت قرار می گیرد ، بحثِ تربیت دینی و اخلاقی فرزندان است که سعادتِ ابدی آنان وابسته به آن می باشد .
• خداوند متعال در سوره ی تحریم آیه 7 ، خطاب به اهل ایمان می فرماید ، خود و اهل و عیال و کسانی که سرپرستی آنان به شما سپرده شده است را از آتش دوزخ حفظ کنید (1) به این معنا که آنان را بگونه ای تربیت نموده و آموزش دهید که نسبت به وظایف و تکالیف الهی احساس مسئولیت نموده  و در انجام آن کوتاهی نکنند و از انجام کارهای ناپسند و گناهان ، دوری نمایند ، و با اخلاق و رفتارِ خدا پسندانه ای ، تربیت شوند ، بنابراین انسان در آغاز نسبت به خانواده ی خود مسئولیت و وظیفه دارد ، همانگونه که وظیفه ای هم نسبت به دیگر افراد و جامعه خواهد داشت (2)

----------------------

1-یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُون : ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده ی خود را از آتشی که آتشگیره ی آن مردم و سنگ ها می باشد حفظ کنید ، آتشی که فرشتگانی خشن و سختگیر بر آن گمارده شده که در انجام فرمان خدا نافرمانی نمی کنند و به آنچه مامورند عمل می نمایند .‏

2-رک :  مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج‏11، ص: 185