سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(29)

رفتار عاقلانه

در این بخش به رفتارهای یک انسان عاقل در زندگی اشاره شده است :

• نخستین رفتاری را که یک شخص عاقل در زندگی انجام می دهد آن است که به اصلاح وضع زندگی و معیشت خود بپردازد ، و اگر فردی توانایی اصلاح شرایط اقتصادی و زندگی خود را داشته باشد ولی در عین حال آن را رها نموده و توجّهی به بهبود وضعیت معیشت خود نکند ، کار عاقلانه ای انجام نداده است

• دومین رفتاری که یک فرد عاقل لازم است بدان توجّه نماید آن است که برای زندگی خود در جهان آخرت که هدف اصلی از آفرینش انسان است  قدمی بردارد و توشه ای فراهم کند ،  و مقصود از توشه در مرحله ی نخست انجام واجبات و کنار گذاشتن حرام های الهی است ، و در مرحله ی بعد انجام کارهای مستحب مانند کمک کردن به افراد نیازمند است

• سومین کاری که انسان عاقل انجام می دهد ، کارهایی است که برای او لذت بخش است ولی لذت آن حرام نیست بلکه لذت حلال است ، زیرا به هر حال انسان در زندگی نیازمند خوشی ها و ساعت های فراغتی است که از آنها برای انجام سایر برنامه های خود نیرو می گیرد ولی توجّه دارد کاری نکند که موجب نارضایتی خداوند را فراهم نماید

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

سزاوار است که عاقل در انجام سه کار همّت گمارد : یا معیشت خود را اصلاح کند  یا گامی برای آخرت خود بردارد یا به کار لذت بخشی بپردازد که حرام نباشد (1)

----------------------

1- وَ لَیْسَ یَنْبَغِی لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّم(تحف العقول ص 11)‏

    سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(28)

نشانه های تنبل

در این بخش به علامت های فرد تنبل اشاره می شود و تنبل به کسی گفته می شود که در انجام کارکند است و کارها را یا انجام نمی دهد و یا از روی بی میلی به کاری می پردازد

• فردی که تنبل است در انجام کار سستی می کند تا جایی که در انجام وظیفه ی خود کوتاهی نموده و کار را کامل و درست انجام نمی دهد ، زیرا در انجام برخی از کارها زمان بسیار مهم است و اگر در وقت خودش به انجام نرسد کار به صورت ناقص در می آید ، و نتیجه ی این کوتاهی باعث می شود عملی که می خواهد انجام دهد تباه و بی فایده گردد و گاه بر اثر این تباه شدن گرفتار گناه نیز می شود

• این موضوع در تمام کارهای مادی و معنوی قابل تصور است همانگونه که این امر شامل حق الله و حق الناس نیز می گردد ، مثلاً در رعایت حقوق دیگران اگر انسان سستی و تنبلی کند چه بسا حق آنان از بین رفته و به سادگی قابل جبران نباشد ، همچنین  در انجام حق الله مثل انواع عبادت ها که وقت خاصی برای بجا آوردن آن وجود دارد ، اگر انسان کوتاهی کند ممکن است عبادتی از او فوت شود و چه بسا اگر از روی عمد و توجّه باشد دچار گناه نیز بشود

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

برای تنبل سه نشانه است : سستی کند ، تا به کوتاهی در انجام کار بینجامد ، و کوتاهی کند تا کار تباه گردد و تباه کند تا به گناه دچار شود(1)

----------------------

1-لِلْکَسْلَانِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَتَوَانَى حَتَّى یُفَرِّطَ وَ یُفَرِّطُ حَتَّى یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّى یَأْثِم(تحف العقول ص 11)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(27)

نشانه های منافق

در این سفارش به علامت های فرد منافق اشاره شده و هنگامیکه از منافق سخن به میان می آید به افرادی اشاره دارد که ظاهر و باطن آنان با یکدیگر متفاوت است و این افراد خود را بگونه ای نشان می دهند که در واقع چنین نیستند

• نخست به ویژگی دروغگو بودن آنان پرداخته شده که وقتی سخن می گویند برخلاف واقعیت حرف می زنند و سخنان آنان مطابقت با آنچه هست ندارد ، آنان برای منافع زود گذر خویش به دروغ روی آورده اند و چون اهل نفاق هستند ، به ناچار از راستگویی که باطن آنها را نشان می دهد ، پرهیز می کنند

• در همین راستا، نه تنها زبان آنان از راستگویی فاصله گرفته ، در رفتار خویش نیز از راستی و درستی دور می باشند ، از این رو افراد قابل اعتمادی نخواهند بود و اگر کسی به آنان اعتماد کند به او وفا دار نبوده و به او خیانت می کنند

• تفاوتی که در ظاهر و باطن افراد منافق می باشد آنها را به جایی رسانده که اگر وعده ای دهند ، به آن وفا نخواهند کردو به قول معروف آدم های بد قولی می باشند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

منافق سه نشانه دارد : وقتی حرف می زند  دروغ می گوید ، اگر به او اعتماد شود خیانت می کند ، و اگر وعده دهد بر خلاف آن عمل می کند (1)

-----------------------

1-وَ لِلْمُنَافِقِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا ائْتُمِنَ خَان(تحف العقول ص 11)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(26)

خود نمایی

در این بخش از سفارش به نشانه های فرد ریا کار و خودنما اشاره می شود ، خود نمایی معمولاً از کمبود توجّه که یک نیاز روانی در انسان است ناشی می گردد ، و چنین فردی برای برطرف کردن نیاز خود ، به رفتار هایی می پردازد که از خود واقعی او سرچشمه نگرفته بلکه یک خود غیر واقعی را به نمایش می گذارد ، تا مورد توجّه و تحسین دیگران قرار گیرد

• نشانه ی چنین فردی آن است که هنگامیکه در حضور مردم است  ، خیلی با نشاط و با انگیزه است و با اشتیاق به کار و فعالیت می پردازد چون می خواهد به چشم مردم بیاید و دیده شود ، امّا زمانی که از دید مردم خارج شد و در تنهایی قرار گرفت ، دیگر انگیزه و علاقه ای را که در جمع داشت از خود بروز نمی دهد ، و همیشه انتظار دارد که در تمام کارهایش تحسین شود و مورد توجّه قرار گیرد

• چنین افرادی اگر به خود درونی و شخصیت باطنی خویش توجّه کنند و بدانند که اگر کار نیک  و ارزشمندی را انجام دهند ، از علم و آگاهی الهی پنهان نمی ماند و اگرکارها را برای خداوند و با انگیزه ی الهی انجام دهند ، مورد الطاف خداوند قرار خواهند گرفت و خداوند کاری می کند که دل های بندگان نیز متوجّه آنان گردد ، دیگر نیازی به خود نمایی برای آنها باقی نخواهد ماند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

• برای ریا کار سه نشانه است : زمانیکه نزد مردم است با نشاط و انگیزه است ، و هنگامیکه تنهاست کسل و بی رغبت است و دوست دارد در تمام کارها مورد ستایش قرار گیرد (1)

--------------------------

1-لِلْمُرَائِی ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَنْشَطُ إِذَا کَانَ عِنْدَ النَّاسِ وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ وَ یُحِبُّ أَنْ یُحْمَدَ فِی جَمِیعِ أُمُورِ(تحف العقول ص 11)

     سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام

(25)

نشانه های ستمگر

در این قسمت به نشانه هایی که شخص ستمگر دارد اشاره می شود تا اگر کسی چنین نشانه هایی را دارد از ستمگری دست بردارد و یا اینکه اگر در معرض مبتلا شدن به چنین صفاتی است از آن دوری نماید

• نخستین علامت آن است که شخص ستمگر با ظلم به کسانی که زیر دست او هستند چیره می شود و از این طریق به آنها زور می گوید و حق آنها را پایمال می کند چه این افراد اعضای خانواده او باشند یا کارمند و کارگری باشند که زیر دست او کار می کنند

• دومین نشانه ی ستمگر آن است که کسانی را که بالای دست او هستند ، نا فرمانی می کند و به دستور و یا خواست آنان عمل نمی کند ، البته روشن خواهد بود این مورد ناظر بجایی است که افراد بالا دست او بر اساس قانون و شرع خواسته هایی از او داشته باشند و او در این موارد از آنها تبعیت نمی کند

• سومین علامت ستمگر آن است که با ظالمان و ستمگران دیگر همراهی و از آنان پشتیبانی می کند ، هر چند ممکن است بطور مستقیم با آنان نیست و لی به صورت غیر مستقیم در ظلم آنها شریک است و همینکه آنان را تأیید  وتشویق می کند ، کافی است که از جمله ی آنها محسوب می گردد

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

 و برای ظالم سه نشانه است : بر زیر دست خود با ستمگری چیره می شود ، و با فرمانی با بالا دست خود رفتار می کند ، و ستمگران را پشتیبانی می کند (1)

----------------------

1-وَ لِلظَّالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَقْهَرُ مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ وَ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ یُظَاهِرُ الظَّلَمَة (تحف العقول ص 11)