101-تکبّر چیست و چه تاثیری در روابط اجتماعی دارد ؟

پاسخ :

• تکبّر حالت خود بینی و خود خواهی در انسان است که بر اثر آن فرد متکبّر خود را بزرگتر و بهتر از دیگران می بیند (1) و بدون شک با داشتن چنین حالتی ، مردم از او فاصله خواهند گرفت ، هر چند ممکن است در ظاهر مردم به او نیازمند باشند و به علت نیازشان مجبور به ارتباط با او باشند ولی چنین شخصی در دل مردم جایی نخواهد داشت ، و از سوی دیگر معمولاً تکبّر همراه با فخر فروشی به دیگران نیز هست که در اینصورت قبح و زشتی تکبّر ، افزوده خواهد شد.
• شخص متکبّر ضمن اینکه جایگاه اجتماعی خود را از دست می دهد ، نزد خداوند نیز محبوبیتی نخواهد داشت ، و بالاترین تکبّر ، تکبّر نسبت به خداوند است که بر اثر آن شخص متکبّر از قبول حق خودداری نموده و اعتراف به عبادت و بندگی خداوند نمی کند (2) خداوند در قرآن کریم می فرماید : ْ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُوراً ، همانا خداوند شخص متکبّر و فخر فروش را دوست ندارد (3)
• نقطه ی مقابل تکبّر ، تواضع و فروتنی می باشد ، که یک فضیلت اخلاقی محسوب می شود ، چه تواضع در برابر خداوند و دستورات او ، و چه تواضع در برابر خلق خداوند به ویژه ، تواضع و فروتنی در برابر اعضای خانواده که زمان بیشتری را با آنان سپری می کند ، که بر اثر آن دل های آنان به یکدیگر نزدیک شده و محیطی تؤام با صفا و صمیمیت را در محیط خانواده ایجاد می کند.

---------------------

1-المفردات فی غریب القرآن، ص: 696

2-همان ص 697

3-نساء/36

100-اسراف چیست و شامل چه مواردی می شود ؟

پاسخ :

• اسراف به معنای آن است که انسان از حدّ اعتدال خارج شود ، و به سمت افراط تمایل پیدا کند ، برخی اسراف را به معنای انفاق کردن در راهی که اطاعت خدا محسوب نمی شود دانسته اند ، خواه کم باشد ، یا زیاد (1) و برخی اسراف را استفاده (خوردن) از چیزی دانسته اند که حلال نمی باشد (2) در مجموع می توان گفت در فرهنگ اسلامی اسراف نوعی افراط و زیاده روی است که از مرز اعتدال گذشته باشد و مورد رضایت خدا نباشد ، بنابراین اگر انسان در آمد خویش را صرف کار حرامی کند ، در حقیقت از مرز حلال گذشته و در آمد خود را ( از نظر معنوی) بیهوده مصرف کرده لذا شامل اسراف می شود ، لذا در روایات به اندازه نگاه داشتن در دخل و خرج توصیه شده است ، امام باقر علیه السلام کمال را در سه چیز می دانند : آگاهی در دین ، صبر در مصیبت و اندازه نگاه داشتن در معاش ( مدیریت اقتصادی) (3) از این رو می توان گفت یکی از شرایط خانواده مطلوب از نظر اسلام خانواده ای است که از ریخت و پاش جلوگیری کند و مدیریت صحیح و خدا پسندانه ای در هزینه های زندگی خود داشته باشد ، خداوند نیز در قرآن کریم می فرماید : کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین‏ : بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند اسراف کاران را دوست ندارد (4)

-------------------

1-لسان العرب ج 9 ص 148

2-مجمع البحرین ج5 ص69

3-التفسیر المعین للواعظین و المتعظین، ص: 561

4-اعراف/31

99-گذشت چه نقشی در روابط میان انسان ها دارد ؟

پاسخ :

• شاید برخی تصور کنند ، که اگر از خطای دیگران گذشت نماییم ، باعث می شود دیگران از انسان سوء استفاده نمایند و باز به خطا و اشتباه خود ادامه دهند ، ولی باید توجّه داشت موارد گذشت از خطای دیگران متفاوت است و بسته به شرایط تغییر می کند ، مثلاً اگر کسی برای اولین بار است که اشتباهی را انجام می دهد و اشتباه او بگونه ای است که قابلیت بخشش برای آن وجود دارد و احتمال دهیم که گذشت ما موجب آگاه شدن او از اشتباه خود باشد ، در اینجا گذشت کردن مطلوب است ، از سوی دیگر باید به جایگاه افرادی که گذشت می کنند نیز توجّه نمود مثلاً کسی که دیگران او را الگویی برای خود می دانند و رفتار او می تواند برای دیگران درس باشد ، از خطاهای بزرگی هم که در حق او انجام می دهند نیز گذشت می کند ، همانگونه که حضرت یوسف علیه السلام از برادرانی که قصد کشتن او را داشتند نیز گذشت نمود وحتی آنها را مورد سرزنش خود نیز قرار نداد ، خداوند در قرآن از زبان حضرت یوسف علیه السلام ، خطاب به برادران می فرماید : قالَ لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ : گفت ، امروز ، هیچ سرزنشی بر شما نیست ، خداوند شما را می آمرزد ، و او مهربان ترین مهربانان است (1) این رفتار حضرت یوسف علیه السلام می تواند درسی برای همه ی افراد جامعه و به خصوص اعضای خانواده باشد که نسبت به یکدیگر کینه جو نبوده و در صدد انتقام گیری و دشمنی با یکدیگر نباشند و گذشت ، سر لوحه ی رفتار آنان نسبت به یکدیگر باشد .

--------------------

1-یوسف/92

98-یتیم به چه کسی اطلاق می شود ، و چگونه باید با او رفتار نمود ؟

پاسخ :

• یتیم به کسی اطلاق می شود که پدرخویش را از دست داده و هنوز به سن بلوغ نرسیده است (1) و از این جهت در قرآن کریم به نیکی نسبت به یتیمان توصیه شده چون آنان سرپرست خویش را از دست داده و نیاز بیشتری به مراقبت های مادی و معنوی دارند ، هر چند مراقبت های معنوی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود ، لذا خداوند در قرآن کریم فرموده است : فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ : پس یتیم را با قهر از خویش مران (2) زیرا یتیم به خاطر کودکی و ضعفی که دارد ، قدرت دفاع از حق خویش را ندارد و این موضوع برخی از افراد را به طمع می اندازد که حقوق مادی یا معنوی آنان را نادیده گرفته و در حق آنان ستم نمایند ، لذا قرآن کریم از این موضوع نهی فرموده است .

---------------

1-تذکره الفقهاء ج 5 ص 435

2-الضحی/9 (در آیه شریفه هر چند خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله است ولی مقصود عموم مردم هستند)( الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1453)

97-مقصود از سنّت های بر جای مانده ی از انسان چیست و چه نتیجه ای برای انسان خواهد داشت ؟

پاسخ :

• مقصود از سنّت های بر جای مانده ی از انسان ، روش ها و برنامه هایی است که پس از مرگِ انسان از او باقی می ماند و نتیجه و پیامد آن به انسان خواهد رسید ، اگر سنت و روش پسندیده ای باشد ، ثواب و پاداش معنوی به انسان می رسد و اگر سنت ناپسندی باشد ، کیفر آن برای او خواهد بود ، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُم‏ : ما آنچه را انسان ( برای خود) پیش می فرستد و آثار ( نیک و بدی ) که از خود بر جای می گذارد( برای او) ثبت می کنیم (1) برخی از مفسرین مقصود از "آثار" را شامل اعمالی می دانند که پس از مرگِ آنان سنت می شود و دیگران به آن عمل می کنند ، خواه نیک باشد یا بد (2)  و برخی برای "آثار مثبت" به دانشی که به دیگران بیاموزد یا قدمی که به سوی مسجد برداشته می شود مثال آورده و برای " آثار منفی" به ترویج امر باطل و تاسیس ظلم و ستم به مردم مثال زده اند (3) و یکی از مصادیق آثار مثبت را تربیت فرزندان صالح دانسته اند (3) که باعث می شود هر عمل خیری انجام دهند ، والدین آنان نیز از کارِ خیر آنها بهره مند شوند.

--------------------

1-یس/12

2-تفسیر جوامع الجامع، ج‏3، ص: 382

3-الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1032

4-من هدى القرآن، ج‏11، ص: 101

96-مقصود از راه های سلامت که در قرآن کریم از آن سخن می گوید چیست ؟

پاسخ :

• خداوند به وسیله ی رهنمودهای قرآن و پیامبر (ص) کسانی را که در مسیر خشنودی او قدم می گذارند بشارت می دهد که به راه های سلامت هدایت نماید(1) ، و مقصود از راه های سلامت آنگونه که مفسرین گفته اند : معنای جامعی است که هر نوع سلامتی را شامل می شود ، مانند : سلامتی در دین ، سلامتی در دنیا و آخرت ، و سلامت فرد و جامعه (2) یا سالم ماندن عقل از جهل و نادانی و سلامت نفس از طمع ، کینه ، دروغ و مکر و نیرنگ ، یا سلامت خانواده از تربیت فاسد و نادرست (3) البته باید توجه داشت راه یابی به راه های سلامتی که قرآن از آن سخن می گوید بر پایه ی پیروی از دستورات حیات بخش قرآن و پیامبر صلی الله علیه و آله حاصل می شود .

--------------------

1-یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیم‏ (مائده/16)

2-تقریب القرآن إلى الأذهان، ج‏1، ص: 621

3-تفسیر الکاشف، ج‏3، ص: 34

95-مقصود از زندگی پاکیزه ای که قرآن کریم از آن سخن می گوید ، چه نوعی از زندگی است ؟

پاسخ :

• خداوند متعال در سوره ی نحل آیه ی 97 می فرماید : هر مرد و زنی که عمل صالح و شایسته انجام دهد و مؤمن نیز باشد ، او را با زندگی پاکیزه ای ، زنده می داریم ( زندگی پاکیزه ای به او می بخشیم ) و در آخرت بر اساس بهترین عملی که انجام می دادند ، پاداش آنان را خواهیم داد (1) .  امّا اینکه مقصود از این زندگی پاکیزه چه نوعی از زندگی می باشد ، مفسرین اقوال مختلفی در باره ی آن ذکر کرده اند ، از جمله  گفته اند : مقصود از این زندگی ، زندگی همراه با قناعت و رضایت است (2) البته باید توجّه داشت که وقتی از قناعت و رضایت سخن گفته می شود ، این موضوع تنها مخصوص افرادی که از نظر مالی ضعیف هستند ، نمی باشد ، بلکه قناعت و رضایت برای همه ی اقشار جامعه مصداق دارد ، چه از نظر مالی ، در سطح بالایی باشند یا نباشند ، زیرا هر کس با توجّه به امکاناتی که دارد می تواند قانع و راضی باشد و میتواند قناعت و رضایت نداشته باشد ، زیرا بارها دیده شده افرادی که امکانات بسیاری در زندگی دارند ، به آنچه دارند راضی نیستند ، و داشته های مادی آنان ، آرامش را برای آنان به ارمغان نیاورده است . پس می توان گفت یکی از جلوه های ( حیات طیبه ) و زندگی پاکیزه ، بهره مندی از آرامشی معنوی است که در سایه رضایت به نعمت هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده حاصل می شود .

-----------------

1-مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُون

2-الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص: 364‏