100-مطالعه احادیث اهل بیت علیهم السلام چه تأثیری بر اخلاق و رفتار انسان دارد ؟

پاسخ :

• پس از قرآن کریم ، بسیاری از معارف اسلامی از طریق روایاتی از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است که امروز در اختیار ما می باشد و بخش عظیمی از این روایات در باره مسائل اخلاقی و معاشرت افراد در زندگی می باشد و به یقین مطالعه و تعمّق در آنها هم در کسب معارف دینی و هم در اخلاق و رفتار ما می تواند مؤثر باشد ، امام رضا علیه السلام فرمودند : خداوند رحمت کند بنده ای را که امر ما اهل بیت علیهم السلام را زنده نماید ، از ایشان سؤال شد : چگونه امر شما را زنده می نماید ؟ حضرت فرمودند : علوم ما اهل بیت علیهم السلام را فرا گیرد و به مردم بیاموزد ، زیرا مردم اگر زیبایی های سخنان ما را دریابند از ما پیروی خواهند نمود (1) و امام صادق علیه السلام به یکی از اصحاب خود فرمودند : آیا در نشست و برخاست خود ، احادیث ما را با یکدیگر بازگو می کنید ؟ او پاسخ داد : بلی ، سپس حضرت فرمودند : من این مجالس را دوست دارم ، پس امر ما اهل بیت علیهم السلام را زنده نمایید ، خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده نماید ...(2)

----------------------

1-قَالَ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا قُلْتُ کَیْفَ یُحْیِی أَمْرَکُمْ قَالَ یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ یُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا (وسائل‏ الشیعة ج : 27 ص : 92)

2- قَالَ تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ تِلْکَ الْمَجَالِسُ أُحِبُّهَا فَأَحْیُوا أَمْرَنَا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا...(وسائل‏ الشیعة   ج  12   ص  20) 

   99-چرا برخی از افراد ، توصیه های اخلاقی را جدّی نمی گیرند ؟

پاسخ :

• از یک نظر می توان انسان ها را به انسان های آینده نگر و غیر آینده نگر تقسیم نمود ، انسان های آینده نگر می توانند آینده ای را که ندیده اند پیش بینی نموده و مطابق آن رفتار مناسبی را برای آن در نظر بگیرند ، مثلا کسیکه در موضوعات اقتصادی از آینده نگری بهتری برخوردار است ، می تواند تصمیمات درستی بگیرد ، و جلوی ضرر و زیان اقتصادی را بگیرد و یا از سود اقتصادی بهره مند شود ، ولی کسیکه از آینده نگری لازم بر خوردار نباشد ، ممکن است ورشکسته شود و سرمایه خود را نیز از دست بدهد ، در توصیه های اخلاقی نیز چنین است مثلاً کسیکه بتواند آینده رفتار های غیر اخلاقی و ضرر و زیان دنیوی و اخروی  آن را پیش بینی کند و به آن ایمان داشته باشد از ارتکاب آنها خود داری می کند ولی کسیکه دچار چنین پیش بینی نباشد و یا از باور ضعیفی برخوردار باشد ، توصیه های اخلاقی را جدّی نمی گیرد .

 98-آیا شرکت در کلاس درس اخلاق یا جلسه ی مباحث اخلاقی در رفتار و کردار انسان تأثیر گذار است ؟

پاسخ :

• انسان دارای دو خصوصیت است ؛ یکی ویژگی تاثیر پذیری است و یکی ویژگی اختیار است ، بر اساس  ویژگی اول ، از همان دوران کودکی روند تاثیر پذیری از خانواده و سپس محیط آغاز می گردد و تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا می کند ، هر چند در دوران بزرگسالی از شدّت آن کاسته می شود ، و بر اساس ویژگی دوم انسان موجودی دارای اختیار است که آنچه را بخواهد انجام می دهد و آنچه را نخواهد انجام نمی دهد ، از آنچه بخواهد تاثیر می پذیرد و از آنچه نخواهد تاثیر نمی پذیرد .
• از سوی دیگر توصیه های اخلاقی از یک نظر مثل توصیه های بهداشتی است ، گرچه یکی از آنها برای سلامت جسم انسان است و یکی دیگر برای سلامت روح انسان است ، و همانطور که توصیه های بهداشتی برای سلامت عمومی لازم است ، توصیه های اخلاقی نیز برای سلامت اخلاقی جامعه لازم است ، و همانگونه که برخی از مردم توصیه های بهداشتی را جدی نمی گیرند ، برخی از آنها نیز توصیه های اخلاقی را جدی نمی گیرند ، ولی وجود چنین افرادی باعث نمی شود انسان از آموزش های بهداشتی و اخلاقی خود را محروم نماید و یا این آموزش ها بی فایده باشد .

97-آیا در قرآن کریم اشاره ای به بحث خود سازی شده است ؟

پاسخ :

از نگاه کلی می توان گفت ؛ قرآن کریم کتاب تربیت انسان و کتاب خود سازی است ، امّا در عین حال آیاتی در قرآن به صورت مستقیم وغیر مستقیم به این موضوع اشاره دارد :

1. -خداوند در سوره ی "شمس" قسم های متعدّدی به خورشید ، ماه ، روز ، شب ، آسمان ، زمین و نفس آدمی را ذکر می کند و پس از این همه سوگند می فرماید : کسیکه تهذیب نفس نمود و نفس و روح خود را پاک کرد ، رستگار می شود و کسیکه نفس و روح خویش را آلوده ساخت نومید و محروم خواهد گردید . (1)
2. - خداوند در سوره "مائده" ، افراد مؤمن را مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید ، مراقب نفس خود باشید و در جهت اصلاح آن و پاک سازی آن از گمراهی و آلودگی اقدام نمایید  :  "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ" (2) و (3)
3. - خداوند در سوره "نجم" ، افراد مؤمن را مورد خطاب قرار می دهد و به آنها تذکّر می دهد از خود ستایی بپر هیزند چون خود ستایی بر خلاف خود سازی و تهذیب نفس است و انسان را تدریجاً فریفته و آلوده به رذائل اخلاقی می گرداند ؛  لذا می فرماید :" فَلا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى‏ " : نفس خود را پاکیزه نپندارید چون او (خداوند) داناتر به افرادی است ( که در واقع) پرهیزکار هستند (4) و (5)

-----------------------

1-سوره شمس آیات 1-10

2-مائده /105 

3-ر.ک : إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 130

4-نجم/32

5-رک : الأصفى فی تفسیرالقرآن، ج‏2، ص: 1227

 96-خود سازی چیست و چگونه خود سازی نماییم ؟

پاسخ :

• خود سازی به معنای آراستن خود به صفات و اخلاق نیکو که از آن تعبیر به تهذیب نفس نیز می نمایند ، تهذیب نفس نیز به معنای دورکردن اخلاق بد و ناشایست از فکر و روح و رفتار و آراستن آنها به صفات شایسته می باشد ، به مجموعه ی این رفتارها که فردی در رابطه با خود بکار بندد ، خود سازی می گویند ، بنابراین در خود سازی چند مرحله وجود دارد :

1. -اراده و قصد جدّی برای اصلاح رفتار(دغدغه مندی)
2. -شناخت صفات ناشایست و عادت های ناپسند خود
3. -تلاش برای حذف و کنار گذاشتن رفتار های منفی
4. -کوششی برای آراستن خود به صفات مثبت

• در روایتی از امام کاظم علیه السلام وارد شده است که به یکی از اصحاب خود فرمودند : کسیکه هر روز خود را محاسبه نکند از ما نیست (اگر محاسبه نمود و دید ) عمل خوبی انجام داده ، آن را بیشتر نماید ، و اگر عمل بدی انجام داد از خداوند آمرزش طلبد و بازگشت نماید . (1)
• در روایتی وارد شده که بهترین بندگان خداوند کسی است که پنج ویژگی در او باشد : اگر نیکی نمود ، خوشحال باشد ، و اگر بدی نمود ، طلب آمرزش کند ، و اگر به او عطا و بخشش شد سپاسگزاری نماید ، و اگر به بلایی گرفتار شد صبر نماید ، و اگر مورد ستم قرار گرفت اهل بخشش باشد . (2)

--------------------

1-مستدرک ‏الوسائل   ج  12  ص   153

2-بحارالأنوار   ج  75  ص   206

95-آیا انجام عبادات واجب و مستحب بر روی اخلاق و رفتار عبادت کننده تاثیر دارد ؟

پاسخ :

• انجام عبادات روح عبادت و بندگی و اطاعت از دستورات الهی را در وجود انسان زنده نگاه داشته و با استمرار آن این حالت را در انسان تقویت می نماید ، روحیه ی اطاعت ، منشأ و ریشه ی تمام خصلت ها و ویژگی های مثبت در انسان است ، علاوه بر اینکه هر عبادت ویژگی خاصی را در انسان ایجاد می نماید ، مثلاً نماز هم حالت تواضع و فروتنی را در انسان به وجود می آورد و هم به فرموده ی قرآن انسان را از بدی ها و زشتی ها باز می دارد ، یا روزه هم اراده ی انسان را تقویت می نماید و هم حالت خویشتنداری و  تسلّط بر رفتار ها را در آدمی به وجود می آورد و یا پرداخت زکات و خمس هم کمک به نیازمندان جامعه است و هم حالت بخل را از انسان دور نموده و روحیه سخاوتمندی را در انسان تقویت می نماید ، بنابر این ضمن اینکه انجام عبادات ، ادای تکلیف و وظیفه است ، بر روی روحیات و اخلاق عبادت کننده نیز تأثیر مثبت بر جای می گذارد .

94-آیا انجام عبادتی ما را از انجام عبادات دیگر بی نیاز می کند ؟

پاسخ :

• هر عملی که به دستور الهی انجام می شود و رضایت خداوند را نیز به دنبال دارد و انسان در انجام آن نیت الهی داشته باشد به معنای عام کلمه عبادت محسوب می شود ، از میان عبادات برخی واجب و لازم شمرده شده است و برخی مستحب به شمار می آید ، عباداتی که واجب است را انسان نباید ترک کند چون در انجام آن الزام وجود دارد ولی در انجام عبادات مستحب الزامی وجود ندارد و اگر کسی آن را انجام دهد از بهره ی مادی و معنوی آن بهره مند خواهد شد ،  هر عبادتی نیز که از سوی خداوند برای بندگان تشریع شده  ، هدف و مصلحتی در انجام آن وجود دارد که فقط با انجام آن عبادت ، مصلحت آن تأمین خواهد شد ، مثلاً در زکات و انفاق به فقرا ، خاصیتی است که با روزه گرفتن حاصل نمی شود و در روزه گرفتن خاصیتی است که با دادن زکات حاصل نمی شود  و همینگونه در سایر عبادات ، در این راستا اگر صله رحم را واجب کرده اند یا  آزار و اذیت والدین را ممنوع کرده اند برای تقویت پیوند های خویشاوندی است لذا کسی نمی تواند بگوید من به پدر و مادرم نیکی می کنم ولی از سوی دیگر بگوید : این کافی است و دیگر نیازی به خواندن نماز نیست و از این باب است حرف عده ای که می گویند دلت پاک باشد و نیازی به خواندن نماز نداری !!!

93-آیا ترک عبادات ، ناسپاسی محسوب می شود ؟

پاسخ :

• همانگونه که در قرآن کریم ذکر شده ، هدف از آفرینش ، عبادت و بندگی خداوند است  ، خداوند می فرمایند : "وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون‏ " : من جنّ و انسان را جز برای عبادت نیافریدم  (56) ؛ امام سجاد علیه السلام هم می فرمایند : خدایا ایام و روزهای زندگی من را در مسیرهدف آفرینش من (که عبادت و بندگی) است قرار بده (2) از این رو خداوند بخشی از عبادات را از روی لطف خود بر بندگان واجب نموده است که انسان ها بر اثر انجام آن ، از مسیر بندگی خارج نگردند ، حال اگر بنده ای عبادتی را که انجام آن واجب است ترک نماید ، هم مرتکب گناه شده است و به همان اندازه از مسیر بندگی خارج شده است .
• از سوی دیگر یکی از اقسام شکر ، شکر عملی است ، به این معنا که انسان تمام توانایی های خود و اعضا و جوارح خود را در مسیر بندگی و رضایت خداوند بکار بگیرد ، حال اگر کسی عبادتی را که خداوند واجب نموده است ترک نماید در حقیقت در عمل ناسپاسی نموده است ، پس پاسخ به سؤال فوق این است که ترکِ عباداتِ واجب هم گناه است و هم ناسپاسی عملی .

----------------------------

1-ذاریات/56

2-صحیفه سجادیه (دعای مکارم الاخلاق)

92-آیا خداوند نیازی به شکرگزاری انسان دارد ؟!

پاسخ :

• خداوند وجودی بی نیاز است و به هیچ چیزی نیازی ندارد ، بنابراین شکر گزاری بندگان ، هیچ نفعی برای خداوند ندارد و همچنین ناسپاسی آنان ضرری به خداوند نمی رساند ، همانگونه که ایمان بندگان ، سودی را به خداوند نمی رساند و کفر آنان ، زیانی را متوجه خداوند نمی کند ؛ گرجمله کائنات کافر گردند/ بر دامن کبریاش ننشیند گرد ؛ ایمان و کفر و شکر گزاری و ناسپاسی بندگان ، نفع و ضرری که دارد به خود بندگان بر می گردد و انسان برای رسیدن به کمال و سعادت نیازمند ، ایمان و شکر گزاری است و کفر و ناسپاسی ، انسان را از قُرب خداوند دور می کند و او را گرفتار شقاوت خواهد نمود .

91- شکرگزاری از نعمت های خداوند ، دارای چه آثار و برکاتی می باشد ؟

پاسخ :

• صاحب نظران معتقد هستند که شکر گذاری از نعمت دهنده یک واجب عقلی است ، لذا عقل دلالت دارد و شهادت می دهد که شکرِ نعمت هایِ خداوند واجب است (1) ، هرچند نعمت های خداوند آنقدر بی شمار است که به فرموده ی قرآن کریم ، قابل شمارش نمی باشد (2) ، و پیامبر صلی الله علیه وآله در ضمن دعایی می فرمایند : ای خدایی که ... شکرگزاری سپاسگزاران از ادای شکر او ناتوان است ! (3) ، امّا در عین حال خداوند بر اساس فضل و رحمتی که نسبت به بندگان دارد بر اثر شکرگزاری ، نعمت های آنان را می افزاید ، امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید : به کسیکه نعمت شکرگزاری عطا گردد ، افزایش هم عطا خواهد شد ، چون خداوند عزّ و جلّ می فرمایند : "َّ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ " : اگر سپاسگزاری نمایید ، نعمت شما را می افزایم (4) ، در روایات هم به شکر گزاری توصیه شده است : امام صادق علیه السلام می فرمایند : کسیکه در هنگام صبح چهار بار " الحمد لله رب العالمین " بگوید ، شکر آن روز را بجا آورده است ، و کسیکه در هنگام شب چهار بار " الحمد لله رب العالمین " بگوید ، شکر آن شب را بجا آورده است (5) ، رسو لخدا صلی الله علیه وآله فرمودند : هر گاه بنده ای بگوید : "الْحَمْدُ لِلَّهِ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ " فرشتگان دست از نوشتن ثواب این ذکر بر می دارند ، خداوند از آنها در باره ی اینکارشان باز خواست می کند ، آنان می گویند ما فقط توانایی نوشتن آنچیزی را داریم که از آن با خبریم ، امّا این بنده گفته : سپاس خدا را آنچنان که اهل حمد است و ما نمی دانیم که چقدربنویسیم که شایسته خداوندیت باشد و این موضوعی است که فقط خود از آن دانایی ! (6)

------------------------

1-أعلام الدین ص 41

2-نحل/18

3-َ وَ عَجَزَ عَنْ شُکْرِهِ شُکْرُ الشَّاکِرِین (بحارالأنوار   ج  91  ص   131)

4-الکافی   ج  2  ص   95

5-ثواب الاعمال ص 13

6-مستدرک ‏الوسائل ج : 5 ص : 30