دعای هشتم صحیفه سجادیه
اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ ........ سَوْرَةِ الْغَضَبِ
خداوندا از شدت خشم به تو پناه می برم
(2)
خشم خود را کنترل کن !
- هنگامیکه انسان دچار حالت هیجانی خشم می شود ، با توجّه به شدت چنین حالتی ، میزان خود کنترلی او بر قوای ذهنی و رفتاری خویش بطور طبیعی کاهش پیدا نموده ، و پس از آن نیازمند آن است که بتواند توانایی مهارکردن خود را نسبت به ذهن و رفتار خویش بیفزاید ، تا از آسیب های جسمی و روانی، فردی و اجتماعی ، مادی و معنویِ خشم خویش به سلامت عبور نماید .
- خشم اگر بر وجود انسان غلبه پیدا نماید ، پرخاشگری را در گفتار و رفتار آدمی می افزاید و به مرور زمان ، بر روابط اجتماعی تاثیر منفی داشته و موجب می گردد دیگران از برقراری روابط صمیمانه با انسان پرهیز نمایند به ویژه اگر این موضوع در درون خانواده اتفاق بیفتد بر ارتباط مؤثر اعضای خانواده تاثیرنامطلوبی بر جای خواهد داشت و به کدورت و تیرگی روابط دامن خواهد زد
- باید توجّه داشت اگر در دعا ، از خشم به خداوند پناه برده می شود به این معنا نیست که انسان دست روی دست گذاشته و برای مهار خشم در وجود خویش ، هیچ تلاشی نکند بلکه به این معنا است که با استمداد از خداوند در صدد ، کنترل خشم خویش بر آید.
دعای هشتم صحیفه سجادیه
اللّهُمَّ انّى اعُوذُ بِکَ مِنْ هَیَجانِ الْحِرْص
خدایا من از طغیان حرص به تو پناه می برم
(1)
حریص مباش !
- در این بخش از دعا ، از طغیان و غلبه ی حرص ، به خداوند پناه برده می شود ، و در این نیایش ضمن اینکه از یک صفت ناپسند اخلاقی سخن گفته شده ، در کنار آن با پناه بردن به خداوند برای دور بودن از چنین حالتی ، از خداوند یاری طلبیده شده است ، به بیان دیگر انسان به تنهایی و با تکیه به توانایی های خود ، نمی تواند از اخلاق ناپسند پرهیز نماید و لازم است از کسی که تمام هستی و توانایی های خود ، از جانب اوست ، استمداد طلبد ، علاوه بر اینکه وقتی از پناه بردن سخن گفته می شود ، به این معنا است که انسان می خواهد در برابر آسیب ها و تهدید ها ، خودش را در جای مطمئن و امنی قرار دهد ، و این موضوع ( پناهندگی) اشاره به محدودیت ها و ضعف های انسان نیز دارد .
- واژه ی حرص دلالت بر نوعی اصرار و پافشاری برکاری را دارد ، این اصرار گاهی نسبت به عمل خیری است ، و گاه این پافشاری نسبت به عمل ناپسندی می باشد ، مثلاً در روایت گفته شده اگر کسی از کار زشت خود توبه می کند ، برای جبران آن ، بر انجام کار خیر ، اصرار و حرص بورزد (1) و یا اینکه در قرآن کریم ، یکی از صفات پیامبر صلی الله علیه و آله را «حریصٌ عَلیکُم» ذکر می کند ، یعنی پیامبر(ص) بر ایمان آوردن مردم اصرار و پافشاری می ورزید (2) با توجّه به آنچه گفته شد ، حرص نسبت به هر چیزی که انسان را از فضائل اخلاقی دور کند ، مذموم و ناپسند شمرده شده است ، مانند حرص ورزیدن در گرد آوری مادیات ، امام علی علیه السلام فرمودند : بر حذر باش از حرص و آز ، چون آن سرآمد هر پستی ، و ریشه ی هر رذیلت ( اخلاقی) است (3)
- صفت حرص اگر در انسانی تحقق پیدا کند ، یکی از لغزش گاه های مهم و عواملی خواهد بود که او را به سوی گناهان و خطاهای دیگر سوق داده و چه بسا موجب هلاکت مادی و معنوی او نیز باشد امام علی علیه السلام می فرمایند : با حرص زیاد ، اخلاق زشت گردد (4) ، حتی این حرص و طمع اگر در خانواده ای راه پیدا کند ، زمینه دور شدن خانواده از ارزش های معنوی و اخلاقی را فراهم نموده و آنان را نسبت به ادای حقوق و وظایفی که نسبت به دیگر اعضای خانواده دارد ، باز خواهد داشت .
-------------------------
1-... وَ الْحِرْصُ عَلَى الْخَیْر (بحار الأنوار ج1 ص 120 )
2-توبه/128(إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن ص 212 )
3-إیاک و الشره فإنه رأس کل دنیة و أس کل رذیلة(غرر الحکم ص 296)
4- بالشره تشان الأخلاق (غرر الحکم ص 296)
سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام
(40)
پسند تو ، پسند دیگران !
در این سفارش به معیار و ضابطه ی رفتار با دیگران پرداخته شده است :
- همواره در بین انسان ها معیارهایی برای ارتباط بهتر با دیگران وجود داشته که برخی از آنها جنبه اخلاقی و مربوط به آداب و رسوم و برخی نیز جنبه ی قانونی به خود گرفته است ، در روایات اسلامی نیز توصیه هایی اخلاقی برای ارتباط با افراد جامعه مطرح شده است ، از جمله روایاتی است که معیار را پسند و ناپسندی دانسته که هر کس برای خود در نظر می گیرد ، و از آنجایی که غالب انسان ها در رفتار و عملکرد خویش منافع و سود شخصی خود را دنبال می کنند ، همین موضوع می تواند معیاری برای در نظر گرفتن منافع دیگران و همنوعان انسان باشد.
- یکی از چیزهای که در این رابطه مورد توجّه قرار می گیرد ، بحث احترام متقابل است که شامل بسیاری از جنبه های زندگی و روابط اجتماعی می گردد ، بر این اساس همانگونه که غالب انسان ها دوست دارند رفتاری احترام آمیز با آنها صورت پذیرد ، خود نیز موظّف می باشند با دیگران نیز رفتاری تؤام با احترام داشته باشند ، این موضوع هم شامل روابط خانوادگی با همسر ، فرزند ، پدر و مادر و برادر و خواهر و سایر بستگان می شود ، و هم شامل رفتار با همسایگان و همشهریان و هر انسان دیگری در هر جای دنیا می گردد ، و به راستی اگر همین موضوع (احترام متقابل) مورد توجّه قرار گیرد ، بسیاری از مشکلات اجتماعی برطرف خواهد شد .
پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :
یا علی ! هرچه را برای خود نمی پسندی ، برای دیگران نیز مپسند ، و آنچه را برای خود می پسندی برای برادرت نیز بپسند ، تا در حکم و رفتار خویش عادل باشی ! ، و نزد اهل آسمان ( فرشتگان) محبوب و نزد اهل زمین ( مردم) مقبول (و دوست داشتنی) باشی ! و سفارش من را به یاری و خواست خداوند متعال به یاد داشته باش (1)
------------------
1-یَا عَلِیُّ مَا کَرِهْتَهُ لِنَفْسِکَ فَاکْرَهْ لِغَیْرِکَ وَ مَا أَحْبَبْتَهُ لِنَفْسِکَ فَأَحِبَّهُ لِأَخِیکَ تَکُنْ عَادِلًا فِی حُکْمِکَ مُقْسِطاً فِی عَدْلِکَ مُحِبّاً فِی أَهْلِ السَّمَاءِ مَوْدُوداً فِی صُدُورِ أَهْلِ الْأَرْضِ احْفَظْ وَصِیَّتِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى(تحف العقول ص 15)
