سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(14)

نتیجه چهار عمل

برخی از اعمال هستند که نتیجه برخی کارهای دیگر انسان است ، بطوریکه اگر انسان از آنها پرهیز کند ، گرفتار نتیجه ی نا مطلوب آنها نخواهد شد

• همه انسان هایی که در این دنیا زندگی می کنند ، چاره ای جز استفاده ی از دنیا ندارند ، و بدون استفاده از دنیا زندگی کردن امکان پذیر نیست ، امّا فرق است بین استفاده از دنیا برای تأمین نیازها و بین حرص زدن برای بدست آوردن دنیا بطوری که رسیدن به دنیا هدف اصلی انسان باشد و فرصتی برای کسب معنویت و آبادکردن آخرت نداشته باشد ، از سوی دیگر تمام کسانی که حریص به دنیا هستند ، اینگونه نیست که به دنیایی که آرزوی رسیدن به آن را دارند ، دست یابند ، لذا ممکن است نسبت به خداوند خشم گیرند که چرا ما به فلان چیز نرسیدیم ، و یا اینکه اگر بخشی از دنیا از آنها گرفته شد ، ممکن است باز نسبت به خداوند خشم گیرند که چرا از ما گرفتی ؟!

• از سوی دیگر اگر کسی به جای صبر در برابر مصیبتی که بر او وارد می شود ، زبان به شکایت باز کند و بجای اینکه به حکمت مصیبت هایی که در زندگی برای او پیش می آید ، توجّه کند ، فقط به شِکوه و شکایت روی آورد ، کار او بجایی خواهد رسید که از پروردگارش شکایت خواهد نمود

• و اگر کسی در برابر ثروتمندی خضوع و خشوع نماید ، بخش مهمی از دین خود را از دست خواهد داد ، البته باید توجّه داشت که احترام گذاشتن به افراد به خصوص در برابر ویژگی های معرفتی و اخلاقی و رفتاری آنان ، با احترام گذاشتن به فردی به خاطر فقط ثروت او تفاوت دارد ، بنابراین اگر به ثروتمندی که مال خود را در راه خدا انفاق می کند و به نیازمندان جامعه کمک می کند ، احترام بگذاریم در حقیقت به ویژگی های الهی و اخلاقی او احترام گذاشته ایم

• و اگر کسی آیات و نشانه های الهی را که خداوند فرستاده جدّی نگرفت و از آنها روی گردان شد ، و آیات را به مسخره و بازیچه گرفت و در برابر آنها تسلیم نگردید ، در آخرت از سعادت محروم  و در رنج ابدی باقی خواهد ماند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی! در تورات است که چهار چیز در کنار چهار چیز دیگر است : کسی که حریص به دنیا باشد ، نسبت به خداوند خشمناک گردد ؛ کسیکه از مصیبتی که به او وارد شده شکایت نماید ، از خداوند شاکی خواهد شد ؛ کسیکه بر ثروتمندِ( از خدا بی خبری) وارد شود و در برابر او خم گردد ، دو سوم دینش از بین خواهد رفت ؛ و کسیکه از این امت به آتش دوزخ در آید ، او از کسانی بوده که آیات الهی را به مسخره و بازیچه می گرفته است (1)

---------------------

1-یَا عَلِیُّ فِی التَّوْرَاةِ أَرْبَعٌ إِلَی جَنْبِهِنَّ أَرْبَعٌ مَنْ أَصْبَحَ عَلَی الدُّنْیَا حَرِیصاً أَصْبَحَ وَ هُوَ عَلَی اللَّهِ سَاخِطٌ وَ مَنْ أَصْبَحَ یَشْکُو مُصِیبَةً نَزَلَتْ بِهِ فَإِنَّمَا یَشْکُو رَبَّهُ وَ مَنْ أَتَی غَنِیّاً فَتَضَعْضَعَ لَهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ وَ مَنْ دَخَلَ النَّارَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَهُوَ مِمَّنِ اتَّخَذَ آیَاتِ اللَّهِ هُزُواً وَ لَعِباً (تحف العقول ص 9)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(13)

درهای نیکی

در این بخش به راه ها و مسیرهایی که انسان را به سمت نیکی ها سوق می دهد اشاره گردیده است

• در قسمت نخست به روح بخشندگی در وجود انسان اشاره شده است ، زیرا  اگر انسان روحیه ی بخشندگی داشته باشد ، با وجود آن به نیکی ها و خیرات بیشتری راه پیدا می کند ، بر خلاف زمانی که انسان بخیل باشد که بخل ، او را از کارهای نیک و خیری که برای او پیش می آید باز می دارد

• در مرحله ی بعد داشتن سخن پاکیزه است ، زیرا کسیکه با دیگران با کلام پاک و پاکیزه و به دور از الفظ بد و زشت سخن می گوید ، مردم نسبت به او متمایل و علاقه مند می شوند ، و به همین جهت دوستان بیشتری پیدا  نموده  و همه از او به نیکی و خوبی یاد می کنند ، ولی اگر کلام انسان پاک نباشد و به سخنان ناپسند و زشت آلوده باشد ، اسباب دشمنی دیگران را نسبت به خود فراهم نموده و مردم از گرد او پراکنده می شوند

• یکی دیگر از دریچه های ِ نیکی ، شکیبایی ورزیدن برآزار دیگران است ، زیرا زندگی کردن با مردم خالی از آزار آنان نسبت به یکدیگر نیست ،  هر چند که آزار دادن دیگران ( هر چند کوچک) از کارهای ناپسند اخلاقی است  ، ولی از سوی دیگر شکیبایی ورزیدن بر اذیت آنان در صورتی که امکان داشته باشد ، نیز امری مطلوب از نظر اخلاقی می باشد ، البته باید توجّه داشت انسان در صورت امکان و با توجّه به شرایط ، می تواند مانع آزار دیگران نسبت به خود باشد ، ولی همیشه چنین امکان و شرایطی فراهم نمی باشد که در این صورت صبر بهتر است

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! سه چیز از درها و راه های نیکی است : روح سخاوت داشتن ، سخن پاکیزه و صبر نمودن بر اذیت ( مردم)(1)

---------------------

1-     یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبِرِّ سَخَاءُ النَّفْسِ وَ طِیبُ الْکَلَامِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى‏ (تحف العقول ص 9)

 سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(12)

در سایه ی عرش الهی

برخی از اعمال هستند که انسان را در دنیا و آخرت مشمول لطف و رحمت الهی می گرداند که در این سفارش به برخی از آنها اشاره شده است

• هر انسانی براساس غریزه ای که در وجود او به ودیعه نهاده شده ( حُبّ ذات ) ، در صدد جلب منافع به سوی خود ، و برطرف کردن ضرر و زیان از خود می باشد ،  ولی همین غریزه اگر کنترل نشود و دچار افراط و تفریط گردد ، تبدیل به رذائل اخلاقی در وجود انسان خواهد شد ، حال در این روایت برای پیشگیری از دچار شدن به اخلاق ناپسند ، توصیه شده ، آنچه را برای خود می پسندی برای دیگران نیز بپسند ،  تا در سایه ی عمل به آن ، از خود خواهی رهایی یابد و به فکر دیگران نیز باشد

• در بخش دیگر سفارش شده که پیش از انجام هرکار و یا قبول هر پیشنهادی ، بسنجد که آن عمل ، مورد رضایت الهی هست یا نه ؟ ، چون با سنجش آن ، ندانسته یا ناخواسته دچارکار نا مشروع یا ناپسند  نخواهد شد و از لطف و توجّه خداوند نسبت به خود ، دور نمی گردد

• در مرحله ی بعد اگر عیبی را در اخلاق و رفتار دیگران مشاهده کرد ، پیش از اینکه به عیب جویی و قضاوت در باره ی دیگران بپردازد ، ببیند ، آیا این عیب در خودش وجود دارد یا نه ؟ لذا در ابتدا تلاش کند این عیب را از خودش برطرف کند ، و بطور کلی اگر انسان به دنبال اصلاح عیوب خویشتن باشد ، فرصت نمی کند به عیب جویی از دیگران بپردازد

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی !  سه تن باشند که در روز قیامت در سایه ی عرش خداوند باشند : مردی که برای برادرش آنچه را برای خود می پسندد ، دوست داشته باشد ؛ مردی که کاری برای او پیش آید ولی پیش از انجام آن ، ببیند آن کار مورد خشنودی خداوند هست یا نه ؟ ؛ مردی که از برادر خویش عیبی نمی گیرد تا اینکه آن عیب را از خودش برطرف نماید ، زیرا انسان هر گاه عیبی را از خود برطرف سازد ، عیب دیگری در او ظاهر می شود ( پس فرصت عیب جویی از دیگران را پیدا نخواهد کرد ) ، پس کافی است همیشه مشغول عیوب خویش باشد(1)

------------------------

    1-یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ أَحَبَّ لِأَخِیهِ مَا أَحَبَّ لِنَفْسِهِ وَ رَجُلٌ بَلَغَهُ أَمْرٌ فَلَمْ یُقْدِمْ فِیهِ وَ لَمْ یَتَأَخَّرْ حَتَّى یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ الْأَمْرَ لِلَّهِ رِضًا أَوْ سَخَطٌ وَ رَجُلٌ لَمْ یَعِبْ أَخَاهُ بِعَیْبٍ حَتَّى یُصْلِحَ ذَلِکَ الْعَیْبَ عَنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ کُلَّمَا أَصْلَحَ مِنْ نَفْسِهِ عَیْباً بَدَا لَهُ مِنْهَا آخَرُ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ فِی نَفْسِهِ شُغُلا (تحف العقول ص 9)

 سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(11)

پایه و اساس برای سایر اعمال

برخی از ویژگی ها هستند که نقش تعیین کننده و کامل کننده ای برای سایر اعمال دارند که در این سفارش به آنها اشاره شده است

• نخستین ویژگی بهره مندی از تقوا و پرهیزکاری می باشد این ویژگی که موجب می شود انسان از نافرمانیِ خداوند و گناهان پرهیز کند ، اگر در وجود آدمی نباشد ، در حقیقت تضمینی برای اطاعت از فرمان های الهی باقی نخواهد گذاشت ، چون هر اطاعتی در انسان صورت می پذیرد پایه و اساس آن پرهیز از گناه و نافرمانی می باشد

• دومین ویژگی ، داشتن علم و معرفتی که در سایه ی آن بتواند با رفتارهای نا بخردانه افراد نادان ، با بهترین روش روبرو گردد ، نه اینکه رفتاری همانند آنان داشته باشد که در اینصورت خود نیز نادانی کرده است

• سومین ویژگی را بهره مندی از عقلی دانسته اند که با آن بتواند با مردم با مدارا رفتار نماید ، به تعبیر دیگر انسان عاقل کسی است که بتواند با اخلاق و رفتارهای متفاوت مردم رفتاری سازگارانه در پیش گیرد و از تحمّل بالایی برخوردار باشد و بجای طرد مردم ، بتواند آنان را جذب و تاثیر مثبتی بر افکار و رفتار آنها داشته باشد

 پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! سه (ویژگی) است که اگر درکسی نباشد ، هیچ عملی برای او سامان نمی یابد : تقوایی که او را از نافرمانی خداوند باز دارد ، دانشی که با آن جهل نادان را از خود دور سازد ، عقلی که با آن با مردم مدارا کند (1)

--------------------

1- یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مَنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ لَمْ یَقُمْ لَهُ عَمَلٌ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ وَ عِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ السَّفِیهِ وَ عَقْلٌ یُدَارِی بِهِ النَّاس (تحف العقول ص 9)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(10)

پاداش دنیا و آخرت

برخی از اعمال می باشد که آثار آنها ، تنها برای آخرت نیست بلکه اثرآنها در دنیا نیز به انسان می رسد

• نخستین عمل  ، انجام مناسک حج است که آثاری برای آن در روایات بیان نموده اند ، مثلاً در روایتی از امام صادق علیه السلام  به سه اثر اشاره شده است : رهایی از آتش دوزخ ، پاک شدن از گناهان و محافظت از خانواده و دارایی (1) و در این سفارش به «رها شدن از فقر» در دنیا اشاره شده است

• دومین عمل صدقه دادن است که آثار فراوانی در دنیا دارد از جمله در روایتی از امام باقر علیه السلام به سه اثر اشاره شده است : برطرف کردن فقر ، افزایش عمر و برطرف کردن هفتاد نوع مرگ نا خوشایند ،که در اینجا فقط به «از بین بردن فقر» اشاره شده است (2)

• سومین عمل ارتباط با خویشاوندان است که در روایات آثار فراوانی برای آن ذکر کرده اند از جمله در روایتی  از امام باقر علیه السلام به چند ویژگی پرداخته شده است : پاکیزه ساختن اعمال ، برکت دادن به دارایی ، برطرف کردن بلا ، آسان کردن حساب قیامت ، افزایش عمر(3) که در این سفارش به افزایش طول عمر اشاره شده است

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! سه چیز است که ثواب آنها در دنیا و آخرت است : حج فقر را از بین می برد ، صدقه بلا را برطرف می سازد ، صله رحم عمر را می افزاید (4)

________________

1- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْحَاجُّ یَصْدُرُونَ عَلَى ثَلَاثَةِ أَصْنَافٍ فَصِنْفٌ یَعْتِقُونَ مِنَ النَّارِ وَ صِنْفٌ یَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ صِنْفٌ یُحْفَظُ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَذَلِکَ أَدْنَى مَا یَرْجِعُ بِهِ الْحَاجُّ

    (تهذیب‏الأحکام ج : 5 ص : 21)

 2-عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ الْبِرُّ وَ الصَّدَقَةُ یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدَانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعَانِ تِسْعِینَ مِیتَةَ السَّوْء

(ثواب‏الأعمال ص : 141)

3-قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ

(الکافی ج : 2 ص : 150)

4-یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ ثَوَابُهُنَّ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ الْحَجُّ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلِیَّةَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِیدُ فِی الْعُمُر(تحف العقول ص 7)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(9)

زیورهای الهی

برخی از اعمال است که وقتی انسان آنها را انجام دهد ، به زینت های الهی آراسته می شود ، گویا لباس جدیدی بر او پوشانده و مزیّن به پیراهه های الهی گردیده است

• نخست به دیدار برادران دینی شتافتن و از حال آنان با خبر گردیدن و نیاز آنان را برطرف کردن است ، چون به دیدار کسی شتافتن تنها ملاقات ظاهری نیست ، بلکه لازمه ی هر دیداری که از روی علاقه و انگیزه ی الهی صورت پذیرد ، برطرف کردن نیازی از نیازهای اوست و در هر صورت در این بازدید هم بازدید کننده سود می برد و هم کسی که به دیدار او می روند ، و نکته ی جالب این است که فرموده اند بازدید کننده ؛ زائر خداوند است و خداوند لطف و عنایت خاصی نسبت به زائر خود خواهد داشت و حاجت او را برآورده می سازد

• دومین موضوع را خواندن «تعقیب نماز» عنوان کرده اند ، تعقیب نماز که همان گفتن ذکر یا خواندن دعا و یا تلاوت قرآنی است که پس از نماز بجا آورده می شود ، انسان را به زینت الهی می آراید ، زیرا توقف پس از نماز ، عمل واجبی نیست بلکه درنگ کردن و تعقیبات را بجا آوردن یک عمل مستحبی است که به آن سفارش شده و آثار و برکات مادی و معنوی بسیاری نیز برای آن در نظر گرفته اند ، و هنگامیکه نماز گزار پس از ادای وظیفه ی واجب خود ، از محل عبادت خود حرکت نمی کند و همچنان به ذکر خداوند مشغول می شود ، مشمول لطف ویژه ی پروردگار خویش قرار می گیرد

• مورد سوم انجام مناسک حج است و کسیکه حج و عمره را بجا می آورد ، در حقیقت عازم دیدار خداوند شده است ، و کسیکه به دیدار الهی می شتابد ، میهمان خداوند است و خداوند کسانی را که به زیارت خانه ی او می آیند ، گرامی می دارد و نیاز های آنان را برطرف می سازد

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

• یا علی ! سه چیز از زیورهای الهی است ، مردی که برای خدا به زیارت برادر دینی خود می شتابد (که در حقیقت) او زائر خداوند است و بر خداوند است که زائر خویش را گرامی و حاجت او را روا سازد ، وکسیکه پس از نماز تا نماز دیگر به تعقیب نماز می پردازد که او میهمان خدا خواهد بود و برخداست که مهمان خویش را گرامی دارد ، و کسیکه به حج و عمره می رود ، ( به دیدار خداوند ) شتافته و ( مهمان خداست ) و برخداست که او را گرامی دارد (1)

--------------------

1-     یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مِنْ حُلَلِ اللَّهِ رَجُلٌ زَارَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللَّهِ فَهُوَ زَوْرُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ زَوْرَهُ وَ یُعْطِیَهُ مَا سَأَلَ وَ رَجُلٌ صَلَّى ثُمَّ عَقَّبَ إِلَى الصَّلَاةِ الْأُخْرَى فَهُوَ ضَیْفُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ ضَیْفَهُ وَ الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ فَهُمَا وَفْدُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ وَفْدَه‏(تحف العقول ص 7)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(8)

رفتارهای کلیدی

در این بخش به برخی از اعمالی که نقش کلیدی دارد و نشانه ی وجود صفات انسانی و اخلاقی در دارنده ی این صفات می باشد ، اشاره می شود

• نخستین ویژگی ، وجود انصاف در انسان است ، کسیکه با دیگران رفتاری از سر انصاف دارد ، همواره عدالت و مروّت  را در باره ی آنها رعایت می کند ، و تنها به منافع شخصی خود نگاه نکرده بلکه به شرایط و نیازها و موقعیت هایی که دیگران در آن به سر می برند ، توجّه دارد ، از این رو وقتی در باره ی کسی تعبیر «با انصاف» را بکار می برند ، نشانه ی وجود خصلت های انسانی و والا  درآن شخص است

• از ویژگی های دیگر اخلاقی در انسان مؤمن ، رعایت برادران ایمانی ، در هنگام سختی ها و تنگناهای زندگی و در نتیجه کمک کردن به آنها است ، به تعبیر دیگر همانگونه که خویشتن و خانواده ی خود  برای انسان مهم است ، شایسته است  برادر ایمانی نیز برای آدمی مهم باشد  و در هنگام ضرورت به یاری و کمک او بشتابد

• در کنار ارتباطی که انسان با همنوعان خویش دارد ، لازم است با خالق و آفریننده ی خویش نیز ارتباط داشته و در هر حالی به یاد او باشد و در حقیقت از یاد خدا بودن است که به یاد بندگان او نیز می افتیم ، چون نیاز مخلوق خدا را برطرف نمودن ، نیز نوعی عبادت و به یاد خدا بودن است

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! برترین و کلیدی ترین اعمال ( داشتن) سه خصلت است : رفتاری منصفانه با مردم ، غمخواری و یاری برادران ایمانی به خاطر خدا ، و در هر حال به یاد خدا بودن (1)

---------------------------

1-     یَا عَلِیُّ سَیِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثُ خِصَالٍ إِنْصَافُکَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُسَاوَاةُ الْأَخِ فِی اللَّهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَال(تحف العقول ص 7)

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(7)

راه های نجات انسان

در این قسمت به راه هایی اشاره شده که به انسان کمک می کند از آلوده شدن به گناهان و مکر شیطان نجات یابد  

• در بخش نخست به نگهداری و کنترل زبان اشاره شده است ،گر چه مقصود نگهداری زبان از هر سخنی نمی باشد بلکه بازداشتن زبان از سخنان بیهوده ، زیان بار و آلوده به گناه است ، اگر به سخنانی که افراد گوناگون بر زبان می آورند ، دقت کنیم خواهیم دید ، چه بسیار سخنانی که باعث گمراهی دیگران و یا تشویق آنان به گناه و یا ترغیب مردم به انجام کارهایی است که هم به جسم آنان زیان می رساند و هم به روح آنان ، هم ضرر مادی برای آنها دارد و هم ضرر معنوی ، و چه بسا شنوندگانی که از روی نا آگاهی تحت تاثیر چنین سخنانی قرار گرفته و یا آنها را برای دیگران نقل می کنند و آنان در اینکار شریک گویندگان می شوند ، به ویژه در زمان ما که انتشار سخن به آسانی و در محدوده ی وسیعی امکان پذیر است و از این جهت ، ضرر آن فرا گیرتر می باشد ، لذا شایسته است هر سخنی را بر زبان نیاوریم و همواره رضایت خداوند را در گفته  های خویش در نظر داشته تا از خسارت های آن نجات یابیم

• اگر انسانی به گناه آلوده و دچار لغزشی شود ، و ازکار نادرست خویش پشیمان نگردد و به عمل اشتباه خود ادامه دهد ، به مرور زمان قبح و زشتی گناه برای او عادی می شود و راه برای خطاهای بزرگتر برای او باز می شود ، لذا اگر به گناه کاران توصیه شده توبه نمایند برای این است که دوباره به لطف خداوند باز گردند ، و از نیکی و نیکوکاری فاصله نگیرند ، از این رو در اینجا توصیه شده اگر فردی دچار لغزشی شد ، از کار خویش پشیمان و اشکی بر گناه خود بریزد و درون خود را از آلودگی به گناه پاک نماید

• از سوی دیگر وارد شدن در محیط جامعه همراه با رویارویی با افراد مختلف و تاثیر پذیری از اخلاق ، رفتار و سخنان آنان است ، و اگر انسانی خود ساخته نباشد و آمادگی برای پذیرش هر رفتاری را داشته باشد ، بهتر است در هر جا و مکانی ، حضور پیدا نکند و جز در هنگام ضرورت و یا حضور در کارها و برنامه هایی که مفید و خدا پسندانه است ، از خانه بیرون نرود ، لذا اگر در این بخش از سفارش ، به ماندن در خانه توصیه شده ، ناظر به چنین موارد و شرایطی است

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! ( شایسته است ) زبانت را نگاه داری ، بر خطایت گریه کنی ، و خانه ات تو را فرا گیرد ( در هر جایی حضور پیدا نکنی) (1)

____________________

1-یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ تَکُفُّ لِسَانَکَ وَ تَبْکِی عَلَى خَطِیئَتِکَ وَ یَسَعُکَ بَیْتُک(تحف العقول ص 7)‏

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(6)

کرامت های اخلاقی

در این بخش به بیان برخی از جنبه های عالی اخلاقی که همراه با از خود گذشتگی و ایثار و نشانه ی خود سازی و مبارزه ی با هوای نفس است پرداخته شده است

• شاید بسیاری از افراد وقتی کسی با آنها قطع رابطه می کند ، دیگر حاضر نباشند با او ارتباطی داشته باشند و آنان نیز در مقابل ارتباط خود را با او قطع می کنند ، ولی در اینجا سفارش شده است ، شما رابطه ی خود را با آنان قطع نکرده بلکه به آنان بپیوندید ، به ویژه اگر آنان خویشاوند شما باشند ( صله رحم) ، به یقین توصیه به پیوند با کسانی که رابطه ی خویش را با ما گسسته اند نیازمند از خود گذشتگی  است و کسانی می توانند چنین کاری را انجام دهند که دارای روح بلندی باشند و این همان اخلاقی است که در سیره ی پیامبرصلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام می توانیم مشاهده کنیم

• سپس توصیه شده اگر کسی ما را از حقّی محروم نمود ،  شما در مقابل چنین رفتاری با او نداشته باشید و تلاش نکنید او را محروم کنید ، بلکه آنچه حقّ اوست به او بدهید ، و او را از لطف خویش محروم نسازید ، اینکار ضمن اینکه نمونه ای از اخلاق والای انسانی است ، در عین حال می تواند اثر تربیتی نیز داشته باشد ، و باعث شرمندگی و آگاهی فردی شود که چنین رفتاری را با ما داشته است

• و اگر کسی در جایی به ما ستمی نمود ، شایسته است عفو و گذشت بر رفتار ما حاکم باشد نه انتقام و مقابله به مثل ، البته باید توجّه داشت چنین توصیه ای معمولاً اختصاص به مواردی دارد که افراد نخواهند از عفو وگذشت انسان سوء استفاده کنند ، که در اینصورت انسان می تواند از راه کارهای قانونی و مشروع حقّ خویش را از ظالم بستاند و لی در معاشرت های روزمره که همراه با برخی از ستم هایی است که از سوی افراد نسبت به انسان روا داشته می شود ، شایسته است انسان با روحیه ی گذشت و فدا کاری با دیگران رفتار کند

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! سه چیز از مکارم اخلاق است : با کسیکه با تو قطع رابطه نموده بپیوند ، و به کسیکه تو را محروم نموده است  عطا کن ، و کسی را که به تو ستم کرده است عفو نما (1)

-----------------------

1-یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَک(تحف العقول ص 7)‏

سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام

(5)

محبوب ترین اعمال نزد خداوند

در این بخش به بیان محبوبترین اعمال نزد خداوند پرداخته شده است ، تا در سایه ی شناخت چنین اعمالی ، انسان به انجام و رعایت آنها رغبت و اشتیاق پیدا نماید :

• هنگامیکه از عابدترین مردم سخن به میان می آید ، معمولاً  فردی تصور می شود که بیشتر وقت خود را به نماز ، روزه و دعا و نیایش و گفتن ذکر اختصاص می دهد ، در حالیکه در این سفارش فردی را عابدترین مردم دانسته اند که به انجام تکالیف واجب خود می پردازد ، بنابر این اگر کسی اعمال مستحبی را انجام دهد ولی در انجام واجبات خود کوتاهی نماید ، به مقام عبودیتی که مقصود است دست پیدا نکرده است

• سپس به بیان ویژگی پارساترین مردم توجّه شده است و کسی را پارساترین دانسته اند که از حرام های الهی پرهیز نماید ، از این رو اگر کسی برخی از واجبات را انجام دهد ولی در کنار آن از حرام های الهی دوری نکند ، به مقام پرهیز کاری و پارسایی نرسیده است

• در مرحله ی بعد ، از بی نیازترین مردم سخن به میان آمده و فردی را بی نیازترین مردم دانسته اند که به آنچه خداوند روزی او کرده است راضی باشد و بیشتر از آن حرص نزند ، البته باید توجه داشت تلاش معقول و متعارف برای کسب روزی مطلوب است ، ولی تلاشی که باعث شود انسان را از پرداختن به معنویات باز دارد و زندگی انسان را غرق مادیات کند ، ناپسند خواهد بود

پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :

یا علی ! محبوبترین اعمال نزد خداوند سه چیز است : کسی که واجبات الهی را بجا آورد از عابدترین مردم است ، و هر کس از حرام های الهی پرهیز کند از پارساترین مردم است ، و هر کس به آنچه خداوند روزی او کرده است قانع باشد از بی نیاز ترین مردم است (1)

-----------------------

1-یَا عَلِیُّ أَحَبُّ الْعَمَلِ إِلَى اللَّهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ فَهُوَ مِنْ أَعْبَدِ النَّاسِ وَ مَنْ وَرِعَ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ فَهُوَ مِنْ أَوْرَعِ النَّاسِ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَى النَّاس(تحف العقول ص 6)‏