نکته های معنوی

 76-نظر امام علی علیه السلام در مورد تلخی ها و شیرینی های دنیا ، چه می باشد ؟

پاسخ :

• دنیایی که در آن زندگی می کنیم ، مجموعه ای از دشواری ها و آسانی ها ، تلخی ها و لذت ها می باشد ، در دنیا هیچ حالتی پایدار نیست ، نه خوشی های آن پایدار است و نه نا خوشی های آن ، بلکه هر کدام از آنها موقّت و گذرا است و تنها سرایی که که در آن پایداری می باشد ، سرای آخرت است ، از سوی دیگر گاه انجام برخی از کارهای حلال و پسندیده همراه با سختی هایی است و  انجام برخی از کارهای حرام و ناپسند همراه با آسانی و لذت هایی می باشد ، که هر کدام از آن دو می تواند عرصه ای برای آزمایش انسان قرار گیرد ، امام علی علیه السلام در حکمت 251 نهج البلاغه به یک حقیقت در این باره اشاره می کنند و می فرمایند : تلخی دنیا ، شیرنی آخرت را و شیرینی دنیا ، تلخی آخرت را در پی دارد (1) ، به این معنا که انسان ممکن است عمل صالح و مورد رضایت خداوند را با سختی و دشواری انجام دهد ولی در آخرت از شیرینی ثواب و پاداش الهی بهره مند می گردد و از سوی دیگر عمل ناصواب و ناشایستی برای او شیرین و لذت بخش باشد ولی در آخرت با تلخی کیفر الهی رو برو گردد ، از این رو شایسته است به عاقبت کار بیندیشیم و تنها دشواری و شیرینی زود گذر دنیا را معیار انجام کاری قرار ندهیم .

----------------------

1- مَرَارَةُ الدُّنْیَا حَلَاوَةُ الْآخِرَةِ-  وَ حَلَاوَةُ الدُّنْیَا مَرَارَةُ الْآخِرَةِ (نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 512 )

 75-امام علی علیه السلام ، پیامد همنشینی با افراد احمق را چه می دانند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 293 نهج البلاغه می فرمایند : با فردِ احمق همنشینی و مصاحبت نکن ، زیرا او کار خویش را در نظر تو زیبا جلوه می دهد و دوست دارد تو هم مانند او باشی (1) ، در این سخن ، امام علیه السلام از فرد احمق یاد نمودند ، باید توجّه داشته باشیم ، احمق به کسی اطلاق می شود که در غالب امور خویش ، درستی یا نادرستی کارها را تشخیص نمی دهد و به تصوّر خویش کارهایی را که انجام می دهد درست و بجا می باشد ، و بر اساس این تصوّر و پندارِ اشتباهِ خود ، دیگران را نیز نصیحت و راهنمایی می کند ، و دوست دارد دیگران نیز بر اساس نظر او رفتار نمایند (2) ، از این رو کسانی که از حماقت او با خبر نباشند ، با طناب پوسیده ی او به درون چاه می افتند ، بنابراین سخنِ امام علی علیه السلام ناظر به این است که چنین افرادی را بشناسیم و با آنان همراهی نکنیم تا از آسیب چنین افرادی به دور باشیم .

---------------------------

1- لَا تَصْحَبِ الْمَائِقَ -  فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ فِعْلَهُ وَ یَوَدُّ أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ ( نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح) صفحه ‏ى 527  )

2-رک :شرح ‏نهج..(ابن ‏أبی ‏الحدید) ج 19 صفحه ‏ى 198  

74-امام علی علیه السلام ، چه راهکاری برای رفعِ غم و اندوه انسان برای روزی ، ذکر فرمودند ؟

پاسخ :

یکی از موضوعاتی که انسان در مورد آن دچار غم وغصه می گردد ، نگرانی او برای تامین روزی و مخارج زندگی خود است ، این غم و اندوه هنگامیکه از حد بگذرد ، زندگی انسان را دچار اختلال نموده و آرامش را در زندگی از انسان سلب می کند ، از طرفی ما اعتقاد داریم خداوند روزی دهنده ی انسان است و تا فردی در دنیا زندگی می کند خداوند روز او را تامین خواهد نمود ، البته لازم است انسان برای بدست آوردن روزی خود ، تلاشی معقول و متعارف داشته باشد ، ولی در کنار این تلاش باید بداند ، آنچه برای او مقدّر است ، به او خواهد رسید و  و غصه خوردن یا حرص زدن ، چیزی بر روزی مقدّر او نمی افزاید ، مضمون سخن امام علی علیه السلام در حکمت 267 نهج البلاغه این است که : امروز ، برای فردایی که نیامده غم مخور ، چون فردا ، اگر زنده باشی و عمرت در این دنیا باقی باشد ، خداوند روزیت را به تو می رساند (1)

-------------------

1-یَا ابْنَ آدَمَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِکَ الَّذِی لَمْ یَأْتِکَ-  عَلَى یَوْمِکَ الَّذِی قَدْ أَتَاکَ-  فَإِنَّهُ إِنْ یَکُ مِنْ عُمُرِکَ یَأْتِ اللَّهُ فِیهِ بِرِزْقِکَ (نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح) صفحه‏ ى 522  ) 

73-امام علی علیه السلام ، چه پیامدی برای مال غصبی در نهج البلاغه ذکر نموده اند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 140 نهج البلاغه در مورد غصب می فرمایند : (اگر) سنگ غصب شده ای در خانه ای باشد ، ( این سنگ ) در گرو ، خرابی آن خانه است (1) ، به تعبیری ، مال غصبی انسان را خانه خراب می کند و باعث وبال و خسارت انسان در پیشگاه خداوند خواهد شد (2) ، و به تعبیر فقهی اگر مال غصبی در یک بنا و ساختمانی باشد ، لازم است مال را به صاحبش بر گردانند ، هر چند موجب خرابی بنا باشد (3) ، همانگونه که اگر کسی چیزی را نزد دیگری گرو بگذارد ، باید آن را به صاحبش ( گرو گذارنده ) بر گردانند  ، و بطور کلی ، غصبِ اموالِ دیگران ضرر و زیانِ مادی و معنوی و دنیوی و اخروی برای انسان خواهد داشت .

--------------------

1-الْحَجَرُ الْغَصِیبُ فِی الدَّارِ رَهْنٌ عَلَى خَرَابِهَا (نهج ‏البلاغة(صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 510 )    

2-فی ‏ظلال ‏نهج ‏البلاغة، ج 4    ، صفحه‏ى 361

3-تحریر الوسیله ج 2 ص 178 (در این حکم فقهی ، جزئیات و تفاصیلی می باشد که در مسئله 15 تحریر الوسیله کتاب الغصب به آن اشاره شده است )

 72-در نهج البلاغه ، چه توصیه ای به انسان در هنگام فقر و تنگدستی شده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 258 نهج البلاغه ، می فرمایند : هنگامیکه فقیر و تنگدست شُدید ، با صدقه دادن ، با خداوند ، تجارت کنید (1) ،  به یقین مقصود از صدقه دادن دادن در حال تنگدستی ،  انفاقی است که در توان شخص فقیر باشد ، هر چند این انفاق کوچک و ناچیز باشد ، زیرا خداوند به ظاهر عمل و اندازه آن نگاه نمی کند بلکه نیت و اخلاصی را که فرد انفاق کننده دارد ، مورد نظر قرار می دهد ،  هر چند این صدقه تکه ی خرمایی باشد (2) ، البته باید توجّه داشت صدقه دادن تنها در انفاق مالی خلاصه نمی شود ، بلکه هر کار خیری که به نفع دیگران باشد ، می تواند صدقه محسوب گردد (3)
• مقصود از تجارت کردن با خداوند به این معنا است که انسان عمل خیری را که برای خداوند انجام می دهد ، در عوض خداوند پاداشی را به او خواهد داد ، و این پاداش هم می تواند در دنیا باشد و هم می تواند مربوط به آخرت باشد ، امّا اینکه صدقه در حال فقر ، چه نتیجه ای به صورت معیّن ، برای انسان خواهد داشت ، در این روایت به آن اشاره ای نشده است ، لذا این امر موکول به خداوند است که هر چه را صلاح بداند در حق بنده اش انجام دهد ، اگر صلاح بداند ، بنده اش را بی نیاز کند و ثروت به او بخشد و اگر صلاح بداند خیر و برکت او را در زندگی زیاد گرداند ، و اگر صلاح بداند بلا و مصیبتی را از او دفع کند و یا توفیق کارهای خیر را به او عنایت کند و یا توفیق توبه از گناه ، یا آمرزش گناه را برای او فراهم نموده و یا در آخرت به او پاداش دهد .

-------------------

1- إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَةِ (نهج‏البلاغة(صبحی‏الصالح) صفحه‏ى 513 ( 

2- و النّبویّ: «کلّ معروف صدقة إلى غنیّ أو فقیر، فتصدّقوا و لو بشقّ تمرة فإنّ اللَّه یربّیها لصاحبها، کما یربّی أحدکم فلوه أو فصیله، حتّى یوفّیه إیّاه یوم القیامة، و حتّى یکون أعظم من الجبل العظیم» (الأمثال ‏و الحکم  صفحه‏ ى 381 ) 

3-همان

71-از نگاه نهج البلاغه ، چه رابطه ای بین بُخل و سایرِ عیوبِ اخلاقی وجود دارد ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در حکمت 378 نهج البلاغه بخل را عاملی برای مبتلا شدن به صفات اخلاقی ناپسند می دانند و بخل را به مهار و افساری تشبیه نموده اند که انسان را به سوی زشتی و بدی ها می کشاند (1) ، از این جهت می توان گفت که در میان صفات اخلاقی ناپسند ، بخل یک صفت کلیدی است که با خودش صفات بد دیگری را همراه دارد ، مثلاً حسادت می تواند انسان را از بخشش به دیگران باز داشته ، و انسان را مبتلا به بخل نماید و بخیل بر اثر حسادتی که دارد ، دیگران را از خیر خود منع می نماید ، از سوی دیگر بخیل ممکن است از ادای واجبات مالی چون زکات و خمس و پرداخت نفقه کسانی که پرداخت نفقه به آنان واجب است ، خود داری نماید و از سوی دیگر بخل انسان را از ایثار و کمک به برادران دینی و یا حتی خویشاوندان باز می دارد و به همین جهت انسان از صله ی رحم با مال خویش ، خود داری خواهد نمود (2) ، از سوی دیگر بخل همیشه جنبه ی مادی ندارد بلکه جنبه ی معنوی هم پیدا می کند ، امام علی علیه السلام می فرمایند : بخیل ترین مردم کسی است که به سلام کردن بخل ورزد ( چه در آغاز کردن به سلام و چه در جواب سلام دادن ) (3)

--------------------

1- وَ قَالَ ع الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ الْعُیُوبِ-  وَ هُوَ زِمَامٌ یُقَادُ بِهِ إِلَى کُلِّ سُوءٍ ( نهج‏البلاغة(صبحی‏الصالح)، صفحه‏ى 543 (

2- رک :شرح‏ حکم ‏نهج ‏البلاغة   صفحه ‏ى 84   

3-شرح ‏غررالحکم(خوانسارى)   ج 2    صفحه‏ ى 438    

70-امام علی علیه السلام ، بردباری و عقل را در وجود انسان چگونه توصیف می کنند ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام ،  از بردباری به پرده ای که بر عیوب انسان افکنده می شود یاد می کنند زیرا حلم و بردباری به نوعی کنترل کننده هیجانات انسان می باشد ، مثلاً هنگامیکه انسان دچار خشم می شود ممکن است در این حالت ، هر حرفی بر زبانش جاری و هر رفتارِ ناشایستی از او آشکار گردد ، امّا اگر در هنگامیکه دچار خشم گردید ، خشم خویش را کنترل نماید ، برخی از عیوب او ، آشکار نشده و آبروی او حفظ خواهد گردید ، و از عقل ، تعبیر به شمشیری برّنده می نمایند که به جنگ با دشمن می رود ، در اینجا دشمن ، هوای نفس ( نفس امّاره ) است که عقل مانع آن خواهد بود که رفتار و گفتار انسان بر اساس تمایلات نفسانی ، شکل گیرد و در حقیقت ، عقل از کرامت انسان در برابر خواسته ی نفسِ امّاره دفاع نموده و باعث حفظ عزت انسان می گردد . (1)

---------------------

1- امام علی علیه السلام در حکمت 424 نهج البلاغه می فرمایند : بردباری پرده ای پوشاننده و عقل شمشیر بُرّنده است ، پس کمبود های اخلاقی خود را با بردباریت بپوشان ، و با عقلت به مبارزه با هوای نفست برو ( الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ-  فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِکَ بِحِلْمِکَ وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ ) نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 551 )

69-امام علی علیه السلام ، چه تفسیری از « انا لله و انا الیه راجعون » ارائه نمودند ؟

پاسخ :

• انا لله و انا الیه راجعون بخشی از آیه ی56 سوره بقره در باره ی اهل صبر و شکیبایی است و به فرموده ی قرآن : اهل صبر ، کسانی هستند که وقتی مصیبتی به آنان می رسد ، می گویند : انا لله و انا الیه راجعون ، یعنی ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او باز گشت می کنیم، در حکمت 99 نهج البلاغه آمده است که امام علی علیه السلام شنیدند فردی می گوید : انا لله و انا الیه راجعون ، ایشان در توضیح این جمله فرمودند : وقتی گفته می شود : انا لله ( ما از آن خدا هستیم ) در حقیقت اقرار کرده ایم که خدا مالک ما می باشد ( و ما بنده و مملوک خدا می باشیم ، و کسیکه بنده خداست واجب است از مالک خود اطاعت نموده و نافرمانی او نکند) و وقتی می گوییم : انا الیه راجعون ( ما به سوی او بازگشت می کنیم) در حقیقت اعتراف کرده ایم که (روزی) خواهیم مُرد ( بنابر این باقی و جاوید در این دنیا نخواهیم بود لذا لازم است به پس از مرگ خویش و پاداش یا کیفری که برای اعمال ما در آنجا آماده شده ، اندیشه نماییم )  (1)

--------------------------

1-رک : شرح ‏نهج ‏البلاغة(السیدعباس ‏الموسوی)، ج 5 ، صفحه‏ ى 275     

68- امام علی علیه السلام برای محافظت از مادیات و معنویات چه راهی را در نهج البلاغه پیشنهاد نموده اند ؟

پاسخ :

امام علی علیه السلام در حکمت 146 نهج البلاغه برای محافظت ایمان ، اموال و جان انسان ها ، سه راه را پیشنهاد می کنند :

• برای محافظت از ایمان ، توصیه به صدقه می نمایند ، زیرا صدقه عمل نیکی است که بر اساس ایمان از انسان صادر شده ، و نتیجه ی آن به دیگران می رسد و هر عملِ نیکی که از ایمانِ انسان ، ناشی شود ، مانند آبی می ماند که ایمان انسان را سیراب نموده باعث رشد و تقویت آن می گردد .
• برای حفاظت از اموال انسان ، توصیه به پرداخت زکات می کنند ، زیرا ادای زکات ، ضمن اینکه یک تکلیف و عبادت است ، افراد نیازمند را بهره مند و باعث خشنودی خداوند نیز خواهد شد و از طرفی انسان را مشمول دعای فقرا نموده و هم خداوند آفات را از مال انسان دور می گرداند .
• و برای مصون ماندن از بلایا و مصائبی که گاه ، هستی انسان را تهدید می کند ، توصیه به دعا نموده اند ، زیرا دعا ، درخواست از خداوندی است که قدرتی بالاتر از او نمی باشد و بر هر چیزی سلطه و احاطه دارد و به همین جهت امواج بلا را که پی در پی انسان را تهدید می کند از انسان دور می گرداند . (1)

-----------------------

1- سُوسُوا إِیمَانَکُمْ بِالصَّدَقَةِ وَ حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ بِالزَّکَاةِ-  وَ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ (نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)  صفحه ‏ى 495  )   

67-از نگاه نهج البلاغه چرا افرادی که دچار بلا و مصیبت نیستند ، نیازمند دعا می باشند ؟

پاسخ :

معمولاً تصور عمومی آن است که انسان وقتی دچار بلا و مصیبتی می شود به دعا و درخواست از خداوند روی می آورد ، ولی وقتی مشکل خاصی برای او پیش نیامده ، به دعا و در خواست از خداوند توجّه ای نمی کند ، مضمون سخن امام علی علیه السلام در حکمت 302 نهج البلاغه آن است که نیاز افرادی که به بلا و مصیبتی دچار نیستند ، به دعا کمتر از افرادی که دچار بلا و مصیبتی هستند ، نمی باشد (1) ، بلکه هر دو گروه نیازمند دعا می باشند ، یکی نیازمند آن است که برای بر طرف شدن مشکل خود ( بیماری ، فقر ، نا امنی ، ترس ، نگرانی و ...) دعا کند و دیگری نیازمند آن است که برای بقای نعمت های خود (سلامتی ، رفاه ، امنیت ، و ...) از خداوند درخواست نماید ، پس همه نیازمند دعا می باشند و دعا کردن خود نوعی شکر گزاری از نعمت ها می باشد (2)

------------------

1- وَ قَالَ ع مَا الْمُبْتَلَى الَّذِی قَدِ اشْتَدَّ بِهِ الْبَلَاءُ-  بِأَحْوَجَ إِلَى الدُّعَاءِ-  الَّذِی لَا یَأْمَنُ الْبَلَاءَ (نهج ‏البلاغة (صبحی ‏الصالح)  صفحه‏ ى 528  )

2-شرح ‏نهج ‏البلاغة (ابن ‏میثم)، ج 5  ، صفحه ‏ى 396