همگام با قرآن
پندهای لقمان به فرزندش
وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَ مَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ
وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ
(لقمان/12)
همانا ما به لقمان (علم و) حکمت را عطا کردیم (و به او گفتیم :) شکرگزار خداوند باش
(که) هرکس (شکر گزار خدا باشد) به نفع خود شکر گزاری نموده و هر کس کفران نماید
( به خدا ضرری نمی رساند چون ) خداوند بی نیاز وستوده است
لقمان حکیم
- لقمان یکی از شخصیت هایی است که در قرآن از او سخن به میان آمده و خداوند او را به علّت صفاتی که دارا بوده ، مورد ستایش قرار داده و از او تعریف نموده است ، لقمان آنطور که گفته شده ، پیامبر نبوده است ولی به جهت ویژگی هایی که داشته است ، مورد لطف وعنایت الهی قرار گرفته و خداوند به او "حکمت" را عطا کرده است ، مفسرین این حکمت را به : عقل و دانش و عمل به آن و تشخیص درست ، معنا نموده اند . (1)
- از این آیه می توان استفاده نمود که علتِ امتیاز لقمان و برجستگی او ، فهم و بصیرت وعقل و درک او بوده و به همین جهت نیز مورد لطف الهی قرار گرفته است و یکی از نتایج این معرفت ، این بوده که خداوند ، شکر گزاری از این نعمت را به او الهام کرده است . از آیاتی که پس از این آیه ذکر می شود و در طی آن اندرزهایی از لقمان نسبت به فرزندش را ذکر می کند ، نیز این معرفت و بصیرتی را که لقمان از آن بهره مند بوده را می توان برداشت نمود .
- نکته ی دیگری که در این آیه به آن اشاره شده ، بازگشت نتیجه ی شکر گزاری به خود انسان است ، زیرا خداوند به شکر گزاری بنده نیازی نداشته و خود ، بی نیاز از هر چیز و جامع تمام صفات جمال وکمال است و از این جهت خدایی "حمید" می باشد یعنی به علت صفاتش مورد حمد وستایش قرار می گیرد . بنابر این کفران نعمت ها و ناسپاسی در برابر آنها و یا حتی کفر ورزیدن بندگان ، ضرری برای خداوند نخواهد داشت و تنها زیانش متوجه خود کفران کننده و کفر ورزنده ، خواهد شد .
- از طرفی می توان گفت : یاد آوری والهام شکر گزاری خداوند به لقمان ، به علت تأثیری است که شکر گزاری در رشد معنوی انسان خواهد داشت ، زیرا حقیقت شکر گزاری توجّه بنده به تمامیِ الطاف الهی در زندگی او دارد و این مسئله ، بینش خاصی را به انسان می بخشد که هیچگاه خود را از عنایت ولطف خداوند در زندگی جدا ندانسته و همواره روح سپاسگزاری در برابر نعمت ها در او زنده باشد ،امام علی علیه السلام در باره ی شکر گزاری می فرمایند : همانا در هر نعمتی لازم است حق آن را با شکر گزاری از خداوند بجا آورد ، پس هر کس چنین حقی را ادا نماید ، خداوند نعمتش را افزایش می دهد و هر کس در شکر گزاری کوتاهی نماید ، نعمت خود را در معرض از بین رفتن قرار داده است (2)
پرسش :چرا نتیجه ی شکر گزاری به خود انسان برمی گردد ؟
پاسخ : زیرا خداوند نیازی به شکرگزاری بنده نداشته و با شکر گزاری بنده سودی به خداوند نخواهد رسید و نیز ناسپاسی بنده ، ضرری برای خداوند نخواهد داشت ، در حقیقت ، شکر گزاری از نعمت های الهی ، نوعی معرفت و قدر شناسی از لطفی است که خداوند به بنده اش داشته است و بدیهی خواهد بود که این قدر شناسی باعث تداوم لطف خداوند به چنین بنده ی قدر شناسی خواهد گردید .
------------------------------
1-الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص: 545
2-( انّ للَّه تعالى فى کلّ نعمة حقّا من الشّکر ، فمن ادّاها زاده منها و من قصّر عنه خاطر بزوال نعمته) غررالحکم