همگام با قرآن
صفات بندگان شایسته
توضیح :
آیات پایانی در سوره ی فرقان به بیان صفات و ویژگی های بندگان شایسته خداوند می پردازد و با تعبیر « عباد الرحمن » از آنان یاد می کند ، تعبیر به "عباد" به موضوع بندگی و عبودیت در آنان اشاره می کند و این پیام را در بر دارد که شایستگی آنان در سایه ی بندگی خداوند حاصل شده است و استفاده از صفت " رحمان" برای خداوند به این موضوع اشاره دارد که آنانی که این ویژگی ها را دارند بنده ی خداوندی هستند که لطف ورحمتش فراگیر است واگر این افراد چنین ویژگی ها را پیدا نموده اند از لطف ، رحمت و توفیقی است که خداوند نصیب آنان نموده است ، در مجموع بیان این صفات و ویژگی ها ، الگو و الهام بخش افراد مؤمن در کسب و بهره مندی از چنین خصلت هایی بوده و سازنده باور و رفتار انسان می باشد ، و می توان این آیات را از آیات اخلاقی و تربیتی قرآن کریم به شمار آورد.
وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً ...
(فرقان/63)
و بندگان خدای بخشنده ، کسانی هستند که بر روی زمین با آرامش و فروتنی راه می روند
اول : تواضع وفروتنی
- اولین ویژگی برای بندگان شایسته ی خداوند در این آیات " تواضع وفروتنی " معرفی شده است و برای شناخت وتشخیص این صفت به راه رفتن آنان اشاره گردیده ، زیرا صفات درونی در انسان ، تا به فعل در نیاید و در قالب رفتاری آشکار نگردد ، تشخیص آن دشوار خواهد بود و چه بسا بر خود فردی که این صفت را دارا می باشد ، پوشیده باشد .
- علاوه بر اینکه بیان تواضع به عنوان اولین ویژگی در بندگان شایسته ، حکایت از اهمیت صفت تواضع در انسان دارد زیرا داشتن تواضع چه در برابر خداوند وچه در برابر انسان ها ، راه گشای انسان به سوی نیکی های دیگر است ، زیرا کسی که در برابر خداوند فروتن است وتکبّر ندارد از دستورات او اطاعت نموده و به سعادت می رسد و وقتی در برابر همنوعان خویش فروتنی نمود از خود خواهی و برتر بینی فاصله می گیرد وظلم وستمی نسبت به آنان روا نمی دارد .
- از سوی دیگر آشکار شدن صفات درونی انسان ، هم برای خود فرد مفید است هم برای دیگران ، زیرا در مرحله ی نخست ، انسان از داشتن یا نداشتن یک صفتی در خود آگاه می گردد ، که اگر آن را ندارد ، پیدا کند ، واگر دارد ، آن را تقویت نماید ، و در مرحله ی بعد ، دیگران از وجود چنین صفتی در انسان آگاه می گردند ، که اگر صفت خوبی بود آن را الگوی خود قرار دهند و اگر صفت بدی بود ، از داشتن چنین صفاتی دوری کنند .
- از این رو در برخی از روایات برای شناخت تواضع و فروتنی ، به جای توضیحِ مفهومی آن ، به بیان مصادیقِ تواضع در رفتار انسان ، پرداخته شده است از جمله امام صادق علیه السلام می فرمایند : « از نشانه های تواضع در انسان ، آن است که : در بالای مجلس ننشینی و به پایین آن خشنود باشی ، با افرادی که ملاقات می کنی در سلام کردن پیش قدم باشی ، و از بحث وجدال با افراد پرهیز کنی هر چند حق با تو باشد ، و اینکه دوست نداشته باشی که به علت تقوایی که داری مورد تعریف وستایش دیگران قرار گیری » (1)
پرسش اول : قرآن کریم در بیان اولین ویژگی از ویژگی هایِ بندگان شایسته ی خداوند چه صفتی را ذکر می نماید؟
پاسخ : قرآن کریم اوّلین صفت آنان را تواضع و فروتنی می داند و علت ذکر چنین صفتی در آغاز، اهمیت داشتن فروتنی در رفتار اجتماعی انسان و در برخورد با انسان های دیگر می باشد که موجب می شود انسان از تکبّر و بزرگ بینی به دور بوده و به همنوعان خود ظلم وستم روا ندارد .
پرسش دوم : چرا قرآن کریم در مقام بیانِ فروتنی بندگان شایسته ، این صفت را در راه رفتن آنان ذکر می نماید ؟
پاسخ : زیرا تواضع در ابتدا در باطن انسان و در ذهن و روح آدمی تحقق می یابد و تا این صفت در رفتار انسان ، آشکار نگردد ، از وجود چنین صفتی آگاهی نخواهیم یافت .
----------------------
1- (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تَرْضَى بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ تَلْقَى وَ أَنْ تَتْرُکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کُنْتَ مُحِقّاً وَ أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى) الکافی ج 2 ص 122