نکته های معنوی

 84-مقصود از اخلاق الهی ، پیدا کردن چیست ؟

پاسخ :

• جمله ی معروفی است که : " تخلّقوا باخلاق الله " یعنی خود را به اخلاق الهی زینت دهید و به تعبیر دیگر سعی کنید که به اندازه ی توان محدودی که دارید ، از اخلاق نیک الهی الگو گیرید و آن را در وجود خود پیاده سازید ، البته باید توجّه داشت انسان دارای ضعف و محدودیت های بسیار است ، امّا این مانع از آن نیست که به اندازه  توان محدود خود تلاش کند ، و پرتوی از صفات الهی را در رفتار و کردار خویش به ظهور رساند ، به عنوان مثال قرآن کریم در باره ی خداوند می فرماید : إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً :  همانا او بردبار و آمرزنده است (1) ، بردبار است و به انسان ها مهلت می دهد و در عقوبت شتاب نمی کند و از سوی دیگر هرکه توبه  کند ، او را می آمرزد (2)
• حال انسان می تواند به اندازه ی توان خود سعی کند در رفتار و کردار خود از صفت حلم و بردباری ، بهره ببرد ، و اگر خشم گرفت خویش را کنترل نماید و به دنبال مجازات سریع افراد نباشد ، عذر آنان را بپذیرد و فرصت جبران را به آنها بدهد ، چه در رفتار اجتماعی خود و چه در رفتار با همسر و فرزندان خویش با مدارا و بردباری با آنان رفتار کند و به دنبال ستیزه جویی و انتقام گرفتن از آنان نباشد و همیشه به آنان مهلت دهد تا بتوانند خطاهای خویش را جبران نمایند.

-----------------------

1-اسراء/44

2-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 291

83-چگونه می توان نزد خداوند محبوبیت یافت ؟

پاسخ :

• بطور کلی می توان گفت با داشتن ایمان و عمل صالح می توان نزد خداوند محبوبیت را کسب نمود ، امّا در عین حال در قرآن کریم به برخی از اعمال به صورت خاص اشاره شده از جمله در سوره آل عمران آیه ی 134 ، سه چیزمورد توجه قرار گرفته است ، یکی : انفاق کردن در حال آسایش و سختی یا در حال توانگری و کم داشتن ، دیگر: فرو بردن خشم  ، و سپس : عفو و بخشش از خطا و لغزش مردم ، که اینها از کارهای نیکی است که هر کس انجام دهد ، مورد محبت خداوند قرار می گیرد (1)
• به کار بردن این سه مورد در روابط اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است بگونه ای که انجام آنها از بسیاری از آسیب های اجتماعی پیشگیری می نماید زیرا انفاق کردن باعث می شود نیازهای افراد محروم برطرف شود ، و کنترل خشم از نزاع و دعوا جلوگیری می نماید ، و بخشش و عفو باعث می شود جلوی انتقام و کینه توزی ها گرفته شود و به آسایش و آرامش فرد و جامعه کمک خواهد نمود ، حتی در محیط کوچکی مانند خانواده نیز بکار گرفتن این  توصیه قرآنی ، هم نیاز مادی خانواده را بر طرف می کند و هم نیاز روانی آن را ، زیرا برای رفع نیاز مادی و اقتصادی خانوده لازم است از نفقه و انفاق کمک گرفت و هم باید در برابر خطا و لغزش آنان با سعه صدر و حلم و بردباری رفتار نمود و هم باید به موقع از برخی از اشتباهات آنان چشم پوشی کرد ، تا محیط گرم و صمیمی خانواده به محیط نزاع و انتقام جویی بدل نشود .

------------------

1-الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ : کسانی که در حال آسایش و سختی انفاق می کنند و کسانی که خشم خود را فرو می خورند و کسانی که از مردم در می گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد .

 82-چه راهی برای کسب محبوبیت انسان در روابط اجتماعی و در میان مردم وجود دارد ؟

پاسخ :

• بطور کلی می توان دو سبب کلی ، برای کسب محبوبیت در میان مردم را بر شمرد ، یکی از آنها جنبه ی مادی و یکی دیگر جنبه ی معنوی دارد به تعبیر دیگر اسباب و زمینه های این موضوع را گاهی باید در رفتار خود انسان جستجو نمود و گاه از سوی خداوند است ، و این دو در راستای یکدیگر بوده و با هم منافاتی ندارند مثلاً صداقت در رفتار و گفتار و نیکوکاری ، باعث دوستی و محبت دیگران نسبت به ما می شود (1) ، حتی این موضوع را در محیط خانواده نیز می توان مشاهده نمود به این معنا که اخلاق نیک اعضای خانواده و احترام متقابلی که نسبت به یکدیگر دارند موجب می شود ، علاقه ی قلبی میان آنان ایجاد شود و به عکس اخلاق ناپسند و بی احترامی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر باعث از بین رفتن محبوبیت در میان آنان می شود .
• راه دیگر جنبه الهی دارد ، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا : همانا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دهند ، خداوند بخشنده محبت آنان را در دل ها قرار می دهد (2) از این رو است که که می بینیم مردم  ، انسان های با ایمان و نیکوکار را دوست دارند بدون اینکه آنان رابطه ی خاصی با آنان که دوستشان دارد ، داشته باشند و این محبت جنبه ی الهی دارد ، در روایات مصداق این آیه را حضرت علی علیه السلام معرفی کرده اند که خداوند ، محبت ایشان را در دل های مؤمنان قرار داده است (3)

-------------------

1-رک :تفسیر المراغی، ج‏16، ص: 89

2-مریم/96

3-تفسیر نور الثقلین، ج‏3، ص: 363

 81-آیا اسباب مادی برای ایجاد الفت و دوستی در میان انسان ها کافی است ؟

پاسخ :

• بر اساس تفکّر توحیدی ، هر سبب و علتی با آثاری که دارد ، در اثر بخشی خویش ، بطور مستقل عمل نمی کند ، به این معنا که اگر اثری دارد این اثر از خودش نیست بلکه خداوند است که به هر سبب و علتی ، اثری خاص بخشیده و آنها از خود هیچ چیز ندارند و اگر خداوند بخواهد ، اثر را از آنها می گیرد ، نمونه ی آن را در معجزات بیشماری می توان مشاهده کرد که توسط پیامبران الهی و اولیاء خداوند به وقوع پیوسته که بر اساس آن ، خداوند طبق مصلحت خویش اثر را از چیزی گرفته و یا به چیزی اثری بخشیده است ، یکی از چیز هایی که در این راستا در دست قدرت الهی قرار دارد ، دل های انسان ها است ، لذا ما خداوند را با صفت «مقلّب القلوب» یاد می کنیم ، یعنی خدایی که دگرگون کننده ی دل ها است ، یکی از نمونه های قرآنی این موضوع ؛  ایجاد الفت و دوستی و برادری بین انسان هایی است که در زمان جاهلیت ، سالیان درازی با یکدیگر در جنگ و نزاع و خونریزی بوده اند و خداوند به برکت دین اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله میان آنها دوستی و برادری ایجاد کرد و به فرموده ی قرآن (1) اگر تمام مادیات دنیا را صرف ایجاد محبت در میان آنها می کردند ، قادر به چنین کاری نبودند ولی خداوند در سایه ی اسلام و عمل به دستورات آن چنین کاری را به انجام رسانید.
• بنابراین نباید نقش معنویت و عمل به دستورات اخلاقی دین مبین اسلام ، را در ایجاد الفت و دوستی در میان انسان ها نادیده گرفت ، به ویژه در برطرف کردن اختلافاتی که بطور طبیعی در هر جامعه یا خانواده ای ممکن است وجود داشته باشد . که یکی از این دستورات ؛ از خود گذشتگی و فداکاری و کنار گذاشتن هوا و هوس و خود خواهی هایی است که مانع ایجاد صفا و صمیمیت در میان افراد جامعه و انسان ها است .
• -------------------

1-وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ : و خداوند در میان دل های آنان الف و دوستس ایجاد کرد که اگر تمامی آنچه در زمین است انفاق می کردی نمی توانستی میان دل های آنان الفت برقرار کنی ولی خداوند دوستی را در میان آنان ایجاد کرد که خداوند دارای عزت و حکمت است ( انفال/63)‏ٌُ

‏80-مقصود از اصلاح ذات البین در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :

• مقصود از این کلمه در قرآن ، صلح و سازش دادن بین دو نفر یا دو گروه است که با هم اختلاف و نزاع دارند ، قرآن کریم نیز می فرماید : وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُم‏ : (اختلاف و مشاجره) میان خود را اصلاح نمایید (1) این آیه ی شریفه هر چند در مورد نزاع در امر انفال و غنائم نازل شده (2) ولی از مجموعه آیات قرآن به ضمیمه این آیه می توان استفاده کرد که هدف قرآن ایجاد پیوند و دوستی و صفا و صمیمیت میان افراد می باشد و افراد جامعه را از تفرقه و جدایی ، بر حذر می دارد ، و یکی از مصادیق آن اختلاف میان همسران می باشد که ادامه ی آن موجب گسست و جدایی و فرو پاشی خانواده خواهد شد ، لذا صلح و آشتی برقرار کردن میان افرادی که با یکدیگر اختلاف دارند یکی از کارهای ارزشمند است که به آن توصیه شده است ، همانگونه که ایجاد اختلاف و دشمنی در میان افراد از کارهای بسیار ناپسند اخلاقی می باشد

----------------

1-انفال/1

2-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏9، ص: 8

79-مقصود از تکاثر در قرآن کریم ، چه موضوعی می باشد؟

پاسخ :

• تکاثر ، نام صد و دومین سوره قرآن کریم است و به معنای افزون شدن و فراوان شدن می باشد (1) ، این سوره در مقام توبیخ مردم در مشغول شدن به فراوانی و زیادی در مال و ثروت ، فرزندان و افراد  وابسته ی به آنها است ، که این امر باعث غفلت آنها از زیان و خسارتی و عذابی است که برای آنها به بار خواهد آورد که نتیجه ی آن را به زودی خواهند دانست و ( علاوه بر این ) از آنها در باره ی غفلت از نعمت هایی که به آنها داده شده تا شکرش را بجای آورند ، سوال خواهد شد که چرا این نعمت های الهی را کفران نمودند (2)
• لذا خداوند در این سوره ، انسان ها را از سرگرم شدن به مادیات و فخر فروشی به یکدیگر در این امور باز می دارد و به آنها هشدار می دهد که مسائل مادی شما را از اهداف عالی انسانیت و آنچه باعث سعادت مندی در آخرت می شود باز ندارد ، لذا در احادیث آورد شده که خداوند خطاب به انسان می فرماید : « ای فرزند آدم ! اگر از دنیا چیزی می خواهی که تو را کفایت کند پس بدان کمترین چیز از این دنیا برای تو کافیست ، و اگر از دنیا بیش از کفایت خود می خواهی ، پس بدان تمام دنیا را هم (به تو دهند ) برای تو کافی نخواهد بود » (3) که این حدیث اشاره به موضوع قناعت داشتن و حرص نزدن در دنیا دارد .

------------------

1-فرهنگ عمید

2-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏20، ص: 350

3-یا ابن آدم! إن کنت ترید من الدنیا ما یکفیک فأیسر ما فیها یکفیک، و إن کنت ترید ما لا یکفیک فکلّ ما فیها لا یکفیک (من هدی القرآن ج 18 ص 312)

 78-مقصود از صبر نیکو در قرآن کریم چه نوع صبری است ؟

پاسخ :

• زندگی انسان پر از فراز و نشیب و ناراحتی ها و ناملایمات است و بدون صبر ، موفقیت در عرصه های مختلف زندگی با دشواری روبرو خواهد شد ، امام علی علیه السلام صبر کردن را کمک کننده ی انسان در کارها معرفی می نمایند (1) ، خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر صلی الله علیه و آله توصیه  می کند که در برابر مخالفت های کفار و مشرکین ، صبری نیکو داشته باشد : فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً  (2) ، و صبر نیکو آنگونه که مفسرین گفته اند صبری است که شکایت و بی تابی در آن نباشد ، زیرا برخی از افراد به ظاهر شکیبایی می ورزند ولی در کنار آن از آرامش باطنی بی بهره هستند و از وضعیتی که در آن بسر می برند ناراضی هستند و زبان به شکایت از اوضاع و احوال خویش باز می کنند ، این موضوع در تمام عرصه های زندگی فردی و اجتماعی مصداق دارد به ویژه در زندگی خانوادگی با توجّه به مشکلات فراوانی که برای افراد وجود دارد ، البته صبرکردن و زبان به شکایت باز نکردن به این معنا نیست که انسان برای برطرف کردن مشکلات خویش تلاش نکند و دست روی دست بگذارد ، بلکه ضمن صبر نمودن ، می تواند برای تغییر وضعیت خویش اقدام نماید .

---------------

1-الصبر عون على کل أمر(غررالحکم  ص 280 )

2-معارج/44

77-آیا صبر و گذشت ، معیاری و ضابطه ای دارد ؟

پاسخ :

• صبر کردن در برابر سختی ها ، ناملایمات و مشکلات یک فضیلت اخلاقی به شمار می آید ، و همچنین است گذشت نمودن در برابر کسانی که به انسان بدی نموده اند ، ولی باید توجّه داشت زمانی شکیبایی ورزیدن و عفو و گذشت یک فضیلت اخلاقی به حساب می آید که مصلحتی بالاتر در میان باشد ، که بخاطر آن مصلحت انسان ، خویشتن داری نماید و از دایره ی صبر خارج نشود و همچنین مصلحتی موجب شود که از خطای دیگران گذشت نماید ، این مصلحت می تواند یک مصلحت فردی و شخصی باشد ، و می تواند یک مصلحت اجتماعی باشد ، البته باید توجّه داشت ، گاه مصلحت اجتماعی بالاتر از مصلحت فردی و شخصی می باشد که در اینجا باید مصلحت اجتماعی مورد توجّه قرار گیرد . از سوی دیگر تشخیصِ مصلحت فردی و اجتماعی نیز باید به درستی صورت پذیرد در غیر این صورت انسان در رفتار خویش دچار خطا خواهد شد .
• نکته ی دیگری که در باره ی صبر و گذشت باید در نظر داشت این است که علاوه بر رعایت مصلحت ، لازم است وجود مفسده را نیز ملاحظه نمود ، به این معنا که در مواردی که می خواهیم صبر کنیم و یا گذشت نماییم ، مفسده ای به وجود نیاید که ضرر آن بیش از صبر و گذشت باشد ، هر چند نباید فراموش کرد که در مواردی که انسان می خواهد صبر و گذشت نماید یا نمی خواهد چنین کند ، نباید از اصول اخلاقی و الهی عبور کند و در هر حالی رضایت خداوند و قوانین الهی را در نظر بگیرد.
• صرف نظر از وجود مصلحت و نبود ضرر و مفسده ، بطور کلی شکیبایی و گذشت ، ارزش اخلاقی بالایی دارد ، خداوند در قرآن کریم می فرماید : وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُور : و کسیکه صبر کند و عفو نماید ، از کارهایی است که نیازمند اراده ی قوی می باشد (1) لذا افرادی که اراده ی ضعیفی دارند نمی توانند صبر و گذشت نمایند ، و همچنین کسانی که از فضیلت و ارزش اخلاقی صبر و گذشت آگاه نباشند و یا اینکه عادت ها و اخلاق ناپسند در وجود آنان نهادینه شده بجای صبر ، نا شکیبایی و بجای گذشت ، انتقام می گیرند .
• وجود این دو صفت در انسان از ویژگی های ضروری در روابط بین فردی به خصوص در درون خانواده است و با نبود این دو صفت ، زندگی انسان در معرض تنش و نزاع و کشمکش های زیان باری خواهد شد .

------------------

1شوری/43