نکته های معنوی

37-مقصود امام علی علیه السلام از تعهّد نسبت به نماز ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در خطبه ی 199 نهج البلاغه نکات ارزشمندی را در باره ی نماز مطرح نموده اند ، یکی از آنها توصیه به تعهّد نسبت به نماز است (1) ، تعهّد ، که به معنای جویایِ چیزی شدن و تجدید عهد نمودن می باشد (2) به این معنا است که مسلمان ، نسبت به عبادت خداوند یعنی نماز متعهّد باشد ، همانگونه که چیز ارزشمندی را به انسان سپرده باشند و از او بخواهند از آن مراقبت کند تا خلل و آسیبی به آن وارد نشود ، و نماز که یک سرمایه ی معنوی برای انسان است ، باید چنین جایگاه و اهمیتی را برای فرد مسلمان داشته و در انجام آن کوتاهی و قصوری از ناحیه ی انسان صورت نگیرد تا به خوبی به انجام رسد .

------------------------

1-تعاهدوا أمر الصّلاة

2-لسان العرب، ج‏3، ص: 311

36-مقصود از اینکه در نهج البلاغه از قرآن تعبیر به "برهان" شده است ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه در باره قرآن می فرمایند : (قرآن) برهانى است بر آن کس که با آن سخن بگوید (1) برهان به معنای حجت و دلیل است و از این جهت که حجت و دلیل ، روشنی بخش و آشکارکننده است به آن برهان گفته می شود (2) خداوند متعال در قرآن می فرماید : یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبیناً : ای مردم (آگاه باشید) که از جانب پروردگارتان برای شما دلیل و برهانی آمده است ، و ما نوری آشکار را به سوی شما فرو فرستادیم (3) در اینکه مقصود از این برهان چیست ، مفسرین احتمالات مختلفی را مطرح کرده اند که به بنابر یکی از آنها مقصود قرآن کریم است (4)
• قرآن کریم از آن جهت که از جانب خداوندی نازل شده است که نسبت به هر چیزی عالم و آگاه است ، لذا این کتاب بیان کننده ی تمام واقعیت های هستی می باشد لذا هر کس که برای بیان حقایق از این کتاب آسمانی استمداد جوید ، همواره  دلیل و برهان او بر هر دلیل دیگری غالب و پیروز خواهد شد ، چون هیچ باطلی در آن راه ندارد و دائماً بر اساس حق و صدق ، سخن می گوید و منطبق بر واقعیت و حقیقت خواهد بود ، از این رو هر کس به مقابله با آن برخیزد مغلوب خواهد گردید (5)

-------------------

1- وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَکَلَّمَ بِهِ ((ترجمه ‏نهج ‏البلاغه خطبه 198(دشتى)، صفحه ‏ى 419  )

2-مجمع البحرین، ج‏6، ص: 213

3-نساء/174

4-اینکه مقصود از برهان چیست مفسرین چند احتمال داده اند ، از جمله : مقصود پیامبر (ص) ، دین اسلام ، قرآن و معجزات پیامبر(ص) است (تفسیر القرآن الکریم (شبر) ص 132 )

5-فی‏ ظلال‏ نهج‏ البلاغة  ج 2   صفحه‏ ى 120     

35-مقصود امام علی علیه السلام از اینکه قرآن باعث ایمنی و سلامت انسان می شود ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه در باره قرآن می فرمایند : (قرآن) محل امنى است براى هر کس که وارد آن شود (1) در توضیح این سخن ، شارحین نهج البلاغه گفته اند : اگر مردم به قرآن عمل نمایند از عذاب خداوند در آخرت در سلامت و در امان خواهند بود ، و در دنیا با امنیت و سلامت زندگی خواهند نمود (2) ،  البته باید توجه داشت این یک حکم طبیعی وکلی است و منافات ندارد که گاه موارد استثنایی در آن پیدا می شود (3)
• برخی از صاحب نظران گفته اند مقصود از ورود در قرآن ، وارد شدن در تفکر و تدبّر در قرآن و بهره گیری از آن می باشد و به این اعتبار است که از عذاب خداوند و شبهاتی که باعث هلاکت او می شود در امان خواهد بود ، به تعبیر دیگر اگر کسی به قرآن عمل نماید و روش قرآن را در پیش گیرد ، و در اهداف و احکام قرآن اندیشه نماید ، از شک و تردید ها و شبهات ، به سلامت عبور می نماید ، به همان صورتی که از آسیب ها و آفت های مادی به سلامت می گذرد (4) البته برخی از صاحب نظران در اینجا بجایِ"ورود در قرآن" تعبیر به "ورود در اسلام" نموده اند (5) که در نتیجه با آن تفاوتی نمی کند .

1- وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ (ترجمه ‏نهج ‏البلاغه خطبه 198(دشتى)، صفحه ‏ى 419  )

2-فی ‏ظلال ‏نهج ‏البلاغة   ج 2  صفحه ‏ى 120  

3- توضیح ‏نهج‏ البلاغة، ج 2    ، صفحه‏ ى 155

4-شرح ‏نهج..(السید عباس)  ج 3   صفحه‏ ى 415         

5-شرح ‏نهج..(نواب ‏لاهیجى)    صفحه‏ ى 106  

34- نهج البلاغه ، قرآن را برای دانشمندان ، چگونه کتابی توصیف نموده است ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام قرآن را برای صاحبان علم و اندیشه ، کتابی دانسته که عطش علمی آنان را فرو می نشاند (1) ، همانند فرد تشنه ای که به سرچشمه ای از آب دست پیدا می کند و تا زمانی که سیراب شود می تواند از آن آنجا نوشیده وعطش خود را فرو نشاند ، امّا اگرکسیکه تشنه است که به آب کمی دست پیدا کند که نوشیدن آن برای او رفع عطش نکند ، همچنان تشنگی او باقی خواهد ماند ،  لذا امام علی علیه السلام قرآن را به دریایی توصیف نموده که عمق آن قابل دسترسی نیست (2) ، و این بدان جهت است که از علم بی پایان و بی انتهای الهی سرچشمه گرفته و بیان هر چیزی در آن است ، لذا با وجود معارف  حقی  که در آن می باشد (3) ، این قابلیت را دارد که عطش علمی دانشمندان را فرو نشاند و پاسخگوی پرسش های آنان بوده و نیاز آنان را برطرف نماید

-----------------------

1-جَعَلَهُ اللَّهُ رِیّاً لِعَطَشِ الْعُلَمَاء (نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)   صفحه ‏ى 315  )   

2-وَ بَحْراً لَا یُدْرَکُ قَعْرُهُ (نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)   صفحه‏ ى 315  )   

3-منهاج ‏البراعة(الخوئی)   ج 12 صفحه ‏ى 309 

33-مقصود از اینکه امام علی علیه السلام ، قرآن را پایه و اساس اسلام معرفی کرده اند ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه ، قرآن را زیر بنا و پایه ی اسلام معرفی نموده اند (1) زیرا قرآن سند معتبر و تحریف نشده و غیر قابل تردیدی است که اعتقادات و باورهای اسلامی و راه درست زندگی و سعادتمندی ، در آن مطرح گردیده است (2) و از آنجایی که دین اسلام بهترین و آخرین دین الهی می باشد خداوند قرآن را که پایه و اساس این دین است از تحریف و هر گونه تغییر مصونیت بخشید و فرموده : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ : همانا ما ذکر (قرآن) را نازل نموده و همانا ما حافظ و نگهدار آن هستیم (3)
• به همین دلیل پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به مردم قرآن را آموزش داده و جامعه را بر اساس آموزه های قرآنی سامان می دادند و هر زمان آیه یا سوره ای نازل می گردید در حفظ آن کوشا بوده و به نویسندگان فرمان می داده تا آن را نوشته و به مردم برسانند ، و آن را برای قاریان قرآن می خوانده و آنان نیز آیات را به خاطر سپرده و آنچه را حفظ و فرا گرفته بودند به سایر مردم حتی کودکان و زنان آموزش می دادند ، به همین صورت بوده که قرآن با الفاظ و معانی خود ، محافظت شده و احکام و تعالیم قرآنی در جامعه مسلمانان منتشر می گردید .
• به همین جهت بود که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله امیر مؤمنان علیه السلام را از تفسیر و حقایق آیات و ارتباط بین آنها از محکم و متشابه ، ناسخ و منسوخ ، مطلق و مقیّد و مجمل و مبیّن ، آگاه می کردند . (4)

------------------

1-وَ أَثَافِیُّ الْإِسْلَامِ وَ بُنْیَانُهُ (نهج البلاغة خطبه 198 (صبحی الصالح) صفحه ى 315   )

2- رک : شرح‏ نهج..(السیدعباس)   ج 3   صفحه ‏ى 414   

3-حجر/9

4-رک : التحقیق فی نفى التحریف عن القرآن  ص6   

32-مقصود از اینکه در نهج البلاغه ، قرآن به عنوان معدن ایمان معرفی شده است ، چیست ؟

پاسخ :

• مقصود از اینکه امیر مؤمنان علیه السلام ، قرآن را معدن ایمان معرفی نموده اند (1) این است که قرآن منبع و محلی است که از آن ایمان را استخراج می کنند ، همانگونه که در معدنی که جنبه ی مادی دارد ، موادی که برای انسان سودمند است استخراج نموده و مورد استفاده قرار می گیرد ، از قرآن که یک منبع معنوی است ، ایمان به خدا و پیامبر صلی الله علیه وآله و ایمان به دستورات و احکام الهی اخذ می شود ، بنابر این کسی که خواهان ایمان است لازم است به قرآن مراجعه نموده و معرفت لازم را کسب کند تا در سایه ی معرفت بیشتر ، بتواند ایمان خود را افزایش دهد ، نه اینکه فقط قرآن در کنارش باشد ولی از آن بهره ای نبرد ، این سخن پیامبر صلی الله علیه وآله در قرآن است که در مقام نیایش با خداوند می فرماید : وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً  : و رسولخدا (ص) عرضه داشت : پروردگارا ، همانا قوم من این قرآن را رها کرده وکنار گذاشتند (2) پیامبر صلی الله علیه وآله از قوم خویش قریش در پیشگاه الهی شکایت نموده و از اینکه به قرآن ایمان نیاورده وآن را تکذیب نمودند شکوه می نمایند (3)    

-------------------------

1-فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ (نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی‏ الصالح)  صفحه ى 315 )

2-فرقان/30   

3-تفسیر جوامع الجامع، ج‏3، ص: 136

31-مقصود از اینکه امام علی علیه السلام قرآن را « عزیز» توصیف فرمودند ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه در باره قرآن می فرمایند : قرآن کتاب عزیزی است که یاوران آن مغلوب نمی گردند (1) همانگونه که خداوند متعال ، قرآن را عزیز دانسته است ، و می فرماید : « کسانی که به ذکر (قرآن) هنگامیکه به نزد آنان آمد کافر شدند ( در قیامت اهل دوزخ خواهند بود) و همانا این قرآن کتاب عزیزی است» (2) و مقصود از عزیز بودن قرآن ، آن است که هیچگاه مغلوب نمی گردد و همواره شکست ناپذیر است (3) زیرا دلیل و حجت قرآن همواره برتر بوده ، و هیچکس نمی تواند با دلیل یا برهانی قرآن را شکست دهد (4) چون اگر کتابی بر اثر اشکال یا شبهه نابود شود و یا تاریخ مصرف آن بگذرد و نسخ گردد و یا اینکه بتوانند آن را تحریف نمایند و به دلخواه خود آن را کم یا زیاد نمایند ، نفوذ پذیر بوده و عزیز نخواهد بود بنابراین قرآن به صورتِ مطلق عزیز است و از همه این گزندها مصونیت دارد (5) خداوند نیز می فرمایند :« هیچ باطلی به قرآن از پیش رو یا پشت سر(از زمان نزول تا قیامت) راه پیدا نمی کند زیرا از سوی خداوند حکیم و ستوده نازل شده است » (6) بنابر این معارف حق آن ناحق نمی گردد و احکام و شرایع و اخلاقیات قرآن ، لغو و بیهوده و غیر قابل عمل نخواهد شد (7)

----------------------

1- وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ (نهج‏ البلاغة خطبه 198 (صبحی ‏الصالح)  صفحه‏ى 315  )

2-إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزیزٌ (فصلت/41)

3-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏17، ص: 398

4-توضیح ‏نهج ‏البلاغة   ج 3   صفحه‏ ى 273  

5-رک : نزاهت قرآن از تحریف    ص   61    

6-لا یَأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمیدٍ (فصلت/42)

7-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏17، ص: 398

30-مقصود از اینکه در نهج البلاغه قرآن کریم به «حق» توصیف شده است ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه در توصیف قرآن می فرمایند : (قرآن) حقّى است که یارى کنندگانش مغلوب نشوند (1) ، حقّ بودن قرآن موضوعی است که خداوند در سوره ی اسراء بیان فرموده است : وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْناهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ : ما قرآن را به حق نازل کردیم و به حق هم نازل شده است (2) ، بنابراین آنچه در قرآن نازل شده است حق و صدق است ، و برای همین هدف هم نازل شده است یعنی قرآن برایِ خیر و مصلحت مردم نازل شده است (3) قرآن مردم را به عدل و انصاف و اخلاق و کارهای پسندیده فرمان داده و آنان را از ستم و کارها و اخلاق زشت باز می دارد و اینها همه مصادیقِ حق است که از جانب خداوند بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل نموده است (4) و مقصود از یاری کنندگان حق که هیچگاه مغلوب نمی شوند ، مسلمانانی هستند که عارف و آگاه به حق قرآن بوده و به احکام آن عمل می کنند (5)

-----------------------

1- ترجمه ‏نهج ‏البلاغه خطبه 198 (دشتى)، صفحه ‏ى 419

2-اسرآء/105

3-التفسیر المبین ص  379

4-التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏6، ص: 530

5-منهاج ‏البراعة (الخوئی)  ج 12 صفحه‏ ى 307    

29-مقصود از اینکه در نهج البلاغه از قرآن تعبیر به شفاء شده است ، چیست ؟

پاسخ :

• امام علی علیه السلام در نهج البلاغه به پیروی از قرآن ، آن را کتابی معرفی نموده که مایه ی شفاء از بیماری ها می باشد ، به گونه ای که پس از آن ترس از بیماری وجود ندارد (1) این شفاء و بهبودی نخست جنبه ی معنوی دارد و انسان را از جهل و نادانی و شک و حیرت و گمراهی رهایی می بخشد (2) و در مرحله ی بعد همانگونه که در روایات اشاره شده برای بیماری های مادی و جسمی نیز می توان به آیات قرآن تبرّک جست (3) ، البته باید توجّه داشت استفاده از قرآن برای شفای بیماری های جسمی به معنای نفی مراجعه به طبیب و پزشک نمی باشد بلکه این دو در راستای یکدیگر قرار دارد و هر کدام در جای خود باید مورد توجّه قرار گیرد ، زیرا  هر چیزی که اثری در بهبود بیماری دارد اثرش از خودش نیست بلکه خداوند این اثر را به آن داده است چه دارو و درمان های مادی و چه درمان های معنوی ، و تا خداوند نخواهد هیچ درمانی ثمر بخش نخواهد بود .

--------------------

1- وَ شِفَاءً لَا تُخْشَى أَسْقَامُهُ (نهج ‏البلاغة خطبه 198 (صبحی‏ الصالح)  صفحه ‏ى 315  )  

2-شرح‏ نهج..(السیدعباس)   ج 3   صفحه ‏ى 413     

3-مانند اینکه سوره ی حمد را مایه ی شفای هر بیماری معرفی کرده اند(منهاج ‏البراعة فی ‏شرح‏ نهج ‏البلاغة (الخوئی)، ج 12   ، صفحه ‏ى 306)

28-مقصود از اینکه در نهج البلاغه از قرآن به « فرقان » تعبیر شده است ، چه می باشد ؟

پاسخ :

• فرقان از ریشه فرق گرفته شده که به معنای جدا کردن دو چیز از یکدیگر بکار برده می شود ، امام علی علیه السلام نیز در باره ی قرآن می فرمایند : (قرآن) جدا کننده حق و باطلى است که درخششِ برهانش خاموش نگردد (1) و این تعبیر از قرآن اقتباس شده است که یکی از اوصاف خود را « فرقان» ذکر نموده است (2) و مقصود از فرقان بودن قرآن ، آن است که با معیارها و دلایلی که ذکر می کند بین آنچه حق است و آنچه باطل است فاصله می افکند و هر کدام را در جای خود بیان می کند و خیر و شرّ را نیز از یکدیگر جدا نموده (3) و بین آنها فرق می گذارد ، بنابر این یکی از ویژگی های قرآن آن است که راه مستقیم را از راه های انحرافی مشخص نموده و پیروان خویش را به راه درست و الهی هدایت می نماید .
• از این رو ، دور شدن از معیار هایی که قرآن در اختیار انسان قرار می دهد ، ممکن است انسان را دچار اشتباه کند و در اثر اشتباه ، نتواند حق و باطل را از یکدیگر تمییز داده و آندو را از یکدیگر جدا نماید و در اثر این اشتباه ، حق را باطل ببیند و باطل را حق بداند ، خوبی را جایگزین بدی ، و بدی را در جای خوبی ، بنشاند و دچار انحراف و گمراهی گردد .

---------------------

1- و فرقانا لا یخمد برهانه ( ترجمه‏ نهج ‏البلاغه خطبه 198 (دشتى)، صفحه‏ ى 419 )

2-شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقان (بقره/185)

3-تفسیر المبین ص 36